آیه ۲۲ سوره سجده
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره سجده |
| شماره آیه | ۲۲ |
| جزء | ۲۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | رویگردانی از آیات الهی، پس از مشاهده آن، بزرگترین ظلم و در خور انتقام الهی. |
| آیات مرتبط | آیه ۵۷ سوره کهف |
آیه ۲۲ سوره سجده ظالم‌ترین افراد را کسانی می‌داند که نشانه‌های خداوند را می‌بینند؛ ولی از آن رویگردان می‌شوند. خدا، این گروه را مستحق مجازات دانسته است. مفسران بر این باورند که انتقام در این آیه به همان معنای لغوی آن، یعنی مجازات است نه انتقام به معنای عرفی؛ زیرا انتقام به معنای عرفی، همراه با نوعی تشفی خاطر است که درباره خدا معنا ندارد. این آیه در ادامه آیاتی است که به گوناگونی عذاب الهی می‌پردازد.
برخی از مفسران معتقدند که منظور از نشانه‌های خداوند در این آیه، بیشتر ناظر به نشانه‌های تشریعی از نوع هدایت پیامبران است. برخی از محققان نیز از این آیه برای اثبات ضرورت مقابله با جرم از سوی حاکمیت بهره برده‌اند.
بخش دوم این آیه در بیانیه‌ها، آثار گرافیکی و پیام نهادها و مقامات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، در انتقام گرفتن از دشمنان، بسیار بکار رفته است.
نکات کلی آیه
علامه طباطبایی، معتقد است که آیه ۲۲ سوره سجده، خط سیر آیات قبل را دنبال کرده و چون در آنجا از عذاب الهی سخن به میان آمده، در این آیه علت چشاندن عذاب را بیان می‌کند و آن این است که کافران از آیات پروردگار رویگردان شدند و خود را مستحق انتقام الهی ساختند.[۱] محسن قرائتی، روحانی و مفسر شیعه نیز بر این باور است که این آیه، نقطه مقابل آیه ۱۵ سوره سجده است، زیرا در آنجا سخن از متذکّرشدن و به سجده افتادن مومنان هنگام مواجهه با آیات الهی بود و در اینجا به رویگردانی ظالمان از آیات الهی اشاره دارد.[۲]
﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنْتَقِمُونَ ٢٢﴾ [سجده:22]
﴿و کیست بیدادگرتر از آن کس که به آیات پروردگارش پند داده شود [و] آنگاه از آن روی بگرداند قطعاً ما از مجرمان انتقام‌کشنده‌ایم ٢٢﴾
برخی از مفسران بر این باورند که هشدار الهی به کافران هم می‌تواند به‌وسیله آیات تشریعی (راهنمایی پیامبران) و هم به‌وسیله آیات تکوینی (سختی‌ها و نیز نشانه بودن هستی برای خدا) صورت گیرد؛[۳] اما بانو امین، بانوی مجتهده و مفسر شیعه بر این باور است که آنچه در آیه ۲۲ سوره سجده بدان اشاره شده، مربوط به آیات تشریعی است.[۴]
عاقبت بی‌اعتنایی به آیات الهی
به گفته محمدعلی رضایی اصفهانی، روحانی و قرآن‌پژوه شیعه، آیه ۲۲ سوره سجده، ناظر به کسانی است که وسایل بیدارکننده الهی در آنها بی اثر بوده و نسبت به هشدارهای خداوند بی‌اعتنایی کرده‌اند.[۵] در نتیجه به واسطه این رویگردانی، بدترین ستم را به خود روا داشته‌اند.[۶] محسن قرائتی، با توجه به مفهوم آیه، بی‌اعتنایی گناهکاران به هشدارهای الهی را بدتر از گناه ایشان قلمداد کرده است.[۷] محمدجواد نجفی خمینی از مفسران شیعه نیز در تفسیر آسان آورده است که رویگرداننده از هشدار سودمند دیگران، ظالم است و رویگرداننده از هشدار الهی، ظالم‌ترین؛ چرا که عظمت الهی را نادیده انگاشته و خود را مستحق جهنم کرده است.[۸] ناصر مکارم شیرازی، فقیه و مفسر شیعه، منظور از «مجرمان» در این آیه را منکران مبدأ یا معاد و گناهکاران بی‌ایمان دانسته است.[۹]
معنا و زمان انتقام خدا
مفهوم انتقام، در استفاده عرفی، نوعی از فرونشاندن سوز دل را به همراه دارد؛ ولی مفسران بر این باورند که معنای انتقام در خصوص پروردگار به همان معنای لغوی آن یعنی مجازات‌کردن، بازمی‌گردد[۱۰] و خداوند کیفر خود را بر اساس حکمت انجام می‌دهد نه خُنک‌شدن دل.[۱۱] برخی از مفسران، با توجه به تعبیر «ثُمَّ» در آیه ۲۲ سوره سجده که معمولاً برای بیان فاصله است، این نکته را بیان کرده‌اند که خداوند به مجرمان فرصت کافی برای مطالعه و تحقیق داده و هرگز مخالفت‌های ابتدایی آنها سبب انتقام الهی نمی‌گردد. در نتیجه اگر حجت بر ایشان تمام شده و فرصت ایشان به پایان برسد، در نهایت گرفتار انتقام الهی خواهند شد.[۱۲]
مقابله با جرم توسط حاکمیت
برخی به استناد آیه ۲۲ سوره سجده، مقابلهٔ با جرم را وظیفه حکومت دانسته و به مواردی چون واژه «انّا» استدلال کرده‌اند؛ زیرا به نظر آنها «انّا» جمع بوده و نشانگر آنست که انتقام خداوند از طریق واسطه که همان حاکم و دولت الهی است، صورت می پذیرد.[۱۳] آنها بر این باورند که طبق آیه یاد شده، قانون، باید ابتدا به صورت کامل ابلاغ شود و تا قبل از آن مجازات معنی پیدا نمی‌کند.[۱۴]
کاربست سیاسی آیه
بخش دوم از آیه ۲۲ سوره سجده که بر انتقام الهی از مجرمان تکیه دارد، در واکنش به ترور شخصیت‌های تأثیرگذار جمهوری اسلامی ایران، در بیانیه‌ها، آثار گرافیکی و پیام نهادها و مقامات سیاسی بسیار مورد استفاده قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابتدای متن اطلاعیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خصوص عملیات وعده صادق؛[۱۶]
- ابتدای بیانیه هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری در پی شهادت قاسم سلیمانی؛[۱۷]
- ابتدای بیانیه‌ای قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) در حمایت از حمله موشکی سپاه به مواضع داعش در سوریه؛[۱۸]
- بخشی از دیوارنگاره میدان فلسطین تهران، در اولین روز عملیات طوفان‌الاقصی با عنوان «آغاز عملیات بزرگ آزادی».[۱۹]
پانویس
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۲۶۴.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۳۱۶.
- ↑ امین، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۱۸۲؛ مغنیه، تفسیر کاشف، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۳۰۷.
- ↑ امین، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۱۸۲.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۲۸۹.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۲۸۹.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۳۱۶.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ص۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۰؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۲۸۹؛ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ص۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۰؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۲۸۹.
- ↑ درس تفسیر استاد علم الهدی، سایت مدرسه فقاهت.
- ↑ درس تفسیر استاد علم الهدی، سایت مدرسه فقاهت.
- ↑ سایت عصر انتظار.
- ↑ «وعده صادق رهبر معظم انقلاب اسلامی محقق شد، سایت خبری مشرق.
- ↑ بیانیه مهم هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری، سایت خبری مهر.
- ↑ بیانیه قرارگاه پدافند هوایی در حمایت از حمله موشکی سپاه، سایت خبری مهر.
- ↑ حماسه حماس در هنر، سایت خبری مشرق.
منابع
- امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
- بیانیه قرارگاه پدافند هوایی در حمایت از حمله موشکی سپاه، سایت خبری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- بیانیه مهم هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری، سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- درس تفسیر استاد علم الهدی، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج مطلب: ۹۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر وعلوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- حماسه حماس در هنر، سایت خبری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم، مکتبه الانشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- قالیباف: إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ، سایت خبری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چ ۱۱، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.
- نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
- «وعده صادق رهبر معظم انقلاب اسلامی محقق شد، سایت خبری مشرق «تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۳ش.