کلاله
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات کلاله |
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۱۲ و ۱۷۶ |
| جزء | ۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | احکام ارث کلاله |
| آیات مرتبط | آیات ارث |
کَلاله در فقه اسلامی به فردی گفته میشود که هنگام وفات، نه پدر و مادر زنده دارد و نه فرزندی که از او ارث ببرد. قرآن، احکام ویژهای برای تقسیم اموال او بیان کرده است. فقیهان با تکیه بر این آیات، نظام ارث کلاله را تبیین کردهاند. به گفته برخی فقیهان این نظام از بروز اختلاف و تضییع حقوق وارثان جلوگیری میکند.
مفهوم کلاله و جایگاه آن
در فقه اسلامی، کلاله به کسی گفته میشود که فاقد پدر، مادر و فرزند است و وارثان او به خویشاوندان جانبی محدود میشوند.[۱] قرآن در دو آیه به مسئله کلاله پرداخته است: آیه ۱۲ سوره نساء به احکام کلاله مادری و آیه ۱۷۶ همان سوره به احکام کلاله ابوینی میپردازد.[۲] آغاز آیه ۱۷۶ نساء با تعبیر «یستفتونک» (از تو پرسش میکنند) نشاندهنده پرسش و ابهام جامعه آن زمان درباره کلاله میدانند.[۳] برخی فقیهان بر این باورند که تأکید قرآن بر حکم کلاله به دلیل آسیبپذیری اجتماعی این افراد و احتمال بروز اختلاف در تقسیم اموال آنان بوده است.[۴]
احکام ارث کلاله
حکم ارث کلاله مادری
نسبت وارث با متوفی تنها از طرف مادر است و واسطه ارث، مادر محسوب میشود. سهم خواهران و برادران مادری محدود و مشخص است و فقیهان شیعه این حکم را قطعی و مورد اتفاق دانستهاند.[۵] اگر تنها یک خواهر یا یک برادر مادری وجود داشته باشد، سهم هر کدام یکششم و در صورت تعدد، مجموع سهم آنان یکسوم است.[۶]
حکم ارث کلاله پدری و کلاله ابوینی
نسبت وارث با متوفی از طرف پدر یا هر پدر و مادر است و واسطه ارث، پدر یا پدر و مادر محسوب میشوند. در این حالت سهم وارثان بیشتر است.[۷] سهم خواهر نصف و سهم برادر کامل است و در صورت تعدد، قاعده «للذکر مثل حظ الانثیین» (سهم مرد دو برابر سهم زن) اعمال میشود. این حکم با دیگر قواعد ارث در فقه اسلامی هماهنگ است.
علت تفاوت حکم ارث کلالهها
از نظر مفسران، تفاوت حکم کلالهها ناشی از نوع خویشاوندی است و تعارضی در حکم وجود ندارد.[۸] به گفته ناصر مکارم شیرازی، در کلاله مادری، چون وارثان تنها از طرف مادر با متوفی مرتبط هستند، سهمشان همان سهم مادر است و از یکسوم تجاوز نمیکند؛ بنابراین تفاوت در حکم ناشی از نوع خویشاوندی است، نه اصل ارث.[۹]
نمودارها و نمونههای ارث
نمودارهای زیر مهمترین حالتهای ارث کلاله را نشان میدهند و بر اساس قواعد فقهی استخراجشده از قرآن و آرای فقیهان تنظیم شدهاند.[۱۰]
| نمودار (۱) ارث تک برادر از کلاله |
نمودار (۲) ارث تک خواهر از کلاله |
نمودار (۳) ارث دوخواهر از کلاله |
|---|---|---|
سهم ارث تک برادر (100٪) |
سهم تک خواهر (50٪) سهم ارث دیگران (50٪) |
سهم ارث دیگران (34٪) دو خواهر (66٪) |
| نمودار (۴) ارث برادران و خواهران کلاله |
نمودار (۵) ارث خواهر و برادر کلاله |
نمودار (۶) ارث خواهران و برادران کلاله |
یک برادر (50٪) یک خواهر (25٪) یک خواهر (25٪) |
سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪) سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪) سهم دیگران (66.66٪) |
سهم دیگران (66.66٪) مجموع سهم خواهران و برادران (33.33٪) |
پانویس
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان فی احکام القرآن، مکتبه المرتضویه، ص۶۵۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ۲۹۶.
- ↑ جوادیآملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۴۶۶.
- ↑ جوادیآملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۴۷۲.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، کتاب الفرائض.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل آیات ارث.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ سبحانی، جعفر، نظام الارث فی الاسلام.
منابع
- امام خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بیتا.
- سبحانی، جعفر، نظام الارث فی الاسلام، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بیتا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، بیتا.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، نجف، دارالکتب الاسلامیة، بیتا.
- قربانی لاهیجی، زینالعابدین، تفسیر جامع آیات الاحکام، تهران، نشر سایه، بیتا.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، مکتبة المرتضویه، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، بیتا.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، بیتا.