شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Rezataran بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کتاب شفاء الصدور.gif|بندانگشتی|کتاب شفاء الصدور]] | [[پرونده:کتاب شفاء الصدور.gif|بندانگشتی|کتاب شفاء الصدور]] | ||
'''شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور''' از مشهورترین شرح‌های فارسی بر [[زیارت عاشورا]] ،اثر میرزا [[ابوالفضل تهرانی]] .(۱۲۷۳-۱۳۱۷ق) | '''شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور''' از مشهورترین شرح‌های فارسی بر [[زیارت عاشورا]]،اثر میرزا [[ابوالفضل تهرانی]].(۱۲۷۳-۱۳۱۷ق) | ||
==درباره مؤلف == | ==درباره مؤلف == | ||
میرزا [[ابوالفضل تهرانی]] (۱۲۷۳-۱۳۱۷ق) از عالمان [[شیعه|شیعی]] دوره [[قاجار]] و فرزند میرزا [[ابوالقاسم تهرانی]] مشهور به کلانتر از شاگردان مرجع نامی [[شیعیان]] [[میرزای شیرازی|میرزا محمد حسن شیرازی]] است. گفته‌اند که از هوش و استعداد خوبی | میرزا [[ابوالفضل تهرانی]] (۱۲۷۳-۱۳۱۷ق) از عالمان [[شیعه|شیعی]] دوره [[قاجار]] و فرزند میرزا [[ابوالقاسم تهرانی]] مشهور به کلانتر از شاگردان مرجع نامی [[شیعیان]] [[میرزای شیرازی|میرزا محمد حسن شیرازی]] است. گفته‌اند که از هوش و استعداد خوبی بهره‌مند بوده و به سرعت مراحل ترقی را پیموده است. در سی سالگی برای ادامه تحصیل راهی [[حوزه علمیه نجف]] اشرف شد و در مجلس درس عالم فرزانه ملا[[حبیب الله رشتی]] شرکت کرد. بعد از چندی عازم [[سامراء]] شد و از محضر میرزا محمد حسن شیرازی مشهور به [[میرزای شیرازی]] بهره‌ها برد. بعد از رحلت مبرزا به تهران آمد و در [[مدرسه سپهسالار]] تهران به تربیت و آموزش طالبان علوم دین مشغول شد.<ref>محسن امین، ج۲، ص۴۷۵.</ref> | ||
درباره زمان مرگ و محل دفن نویسنده اختلاف است. <ref>آغابزرگ، | درباره زمان مرگ و محل دفن نویسنده اختلاف است.<ref>آغابزرگ، ج۶، ص۸۸؛ قس:محسن امین، ج۲، ص۴۷۵-۴۷۶و شیخ عباس قمی، ج۱، ص۱۴۴. </ref> | ||
از وی آثاری چند در زمینه فقه و ادب و اصول برجای مانده است. مشهورترین اثر وی همین کتاب شفاء الصدور فی زیاره العاشور است.<ref> محسن امین، ج۲، ص۴۷۵.</ref> | |||
از وی آثاری چند در زمینه فقه و ادب و اصول برجای مانده است. مشهورترین اثر وی همین کتاب شفاء الصدور فی زیاره العاشور است.<ref> محسن امین، | |||
==انگیزه نگارش و زمان آن== | ==انگیزه نگارش و زمان آن== | ||
نویسنده در همان صفحات آغازین کتاب به درخواست مکرر دوستانش برای نوشتن شرحی جامع بر زیارت عاشوراو | نویسنده در همان صفحات آغازین کتاب به درخواست مکرر دوستانش برای نوشتن شرحی جامع بر زیارت عاشوراو عذرخواهی‌های مکرر خود اشاره کرده و سرانجام علت اصلی نگارش کتاب را درخواست میرزای شیرازی مبنی بر نگارش شرحی جامع و قابل استفاده برای همگان عنوان می‌کند.<ref>طهرانی، ص۲۴-۲۵</ref> | ||
به گفته نویسنده نوشتن کتاب به سال ۱۳۰۸ق آغاز و در سال ۱۳۰۹ق به پایان رسیده است.<ref>طهرانی، | به گفته نویسنده نوشتن کتاب به سال ۱۳۰۸ق آغاز و در سال ۱۳۰۹ق به پایان رسیده است.<ref>طهرانی، ص۲۳-۲۵</ref>. | ||
نکته بدیع این که تاریخ پایان کتابت این اثر به حروف ابجد همان | نکته بدیع این که تاریخ پایان کتابت این اثر به حروف ابجد همان «''شفاء الصدور فی زیاره العاشور''» می‌شود که عنوان کتاب است.<ref>آغابزرگ، ج۱۴، ص۲۱۳</ref>. | ||
==تقریظ میرزای شیرازی بر شفاء الصدور== | ==تقریظ میرزای شیرازی بر شفاء الصدور== | ||
از آنجا که به ادعای نویسنده نگارش کتاب به خواست میرزای شیرازی انجام شده است بر همین اساس گویا کتاب به میرزا عرضه و ایشان تقریضی بر آن | از آنجا که به ادعای نویسنده نگارش کتاب به خواست میرزای شیرازی انجام شده است بر همین اساس گویا کتاب به [[میرزای شیرازی|میرزا]] عرضه و ایشان تقریضی بر آن نگاشته‌اند که نویسنده آن را در آغاز کتاب آورده است: | ||
بسم الله الرحمن الرحیم | '''بسم الله الرحمن الرحیم''' | ||
:کتاب شریف «شفاء الصدور» الحق | :''کتاب شریف «شفاء الصدور» الحق کتابی است در نهایت خوبی و تمامیت و متانت، وجامع بین مراتب تحقق و تتبع، و محیط به ذکر انواع فضائل و معارف برای اصناف و طبقات مردم نافع و ممتع، در باب خود بی‌نظیر، شایسته است که عموم خوانندگان به آن رجوع نموده و از تأمل در مباحث او تصحیح عقاید و رفع مشکلات نمایند.'' | ||
:امید که خداوند اقدس جل ذکره هر که را در این امر | :''امید که خداوند اقدس جل ذکره هر که را در این امر دخلی یا معاونتی بوده، به هر وجه که باشد، با جناب خامس آل عبا علیه وعلی جده وابیه وامه واخیه والطاهرین من ذریته افضل الصلاة والسلام، که وضع این کتاب به جهت احیای امر واعلای کلمۀ آن جناب است، محشور فرماید به محمد وآله الطاهرین صلوات الله و سلامه علیه وعلیهم اجمعین.'' | ||
:::حرّره الاحقر محمد حسن | :::حرّره الاحقر محمد حسن الحسینی.<ref>طهرانی، مقدمه، ص۲۰.</ref> | ||
==ساختار کتاب== | ==ساختار کتاب== | ||
مولف خود در مقدمه مختصر کتاب کتاب را مشتمل بر دو باب و یک خاتمه دانسته است:<ref> | مولف خود در مقدمه مختصر کتاب کتاب را مشتمل بر دو باب و یک خاتمه دانسته است:<ref>طهرانی، ص۲۹.</ref> | ||
*باب اول: در شرح سند و متن روایت زیارت عاشوراء. وی باب اول را مشتمل بر دو مقصد ساخته و هر مقصد را مترتب بر دو فصل: | |||
**'''مقصد اول''': | |||
***''فصل اول'': شرح حل راویان زیارت عاشورا و بیان اعتبارآن | |||
***''فصل دوم'': وی در این فصل نظر [[علامه مجلسی]] را درباره [[زیارت علقمه]] نقل کرده و آن را نقد می‌کند. | |||
**'''مقصد دوم''': شرح و تفسیر زیارت عاشورا و اشکال مختلف قرائت و انجام آن و نقد و بررسی آنها. و در پایان باب مباحثی شامل نقل زیارت عاشورا از منابع دیگر و مواقع خواندن آن و حکاباتی چند در فائده قرائت زیارت عاشورا مطرح شده است. | |||
*باب دوم: در شرح و ترجمه الفاظ زیارت عاشورا و آوردن مباحث متناسب با بحث در ترجمه و تفسیر فرازهای مختلف زیارت. | |||
* | *'''خاتمه''': در ترجمه و بیان مشکلات دعای صفوان معروف به دعای علقمه. | ||
==سبک نگارش== | ==سبک نگارش== | ||
تبحر و تسلط نویسنده بر ادبیات عرب در بخشهای مختلف کتاب خود نمایی کرده ولی نویسنده هنگام | تبحر و تسلط نویسنده بر ادبیات عرب در بخشهای مختلف کتاب خود نمایی کرده ولی نویسنده هنگام ورود به مباحث تاریخی رویکردی کلامی-حدیثی در پیش گرفته و در گزینش اخبار از دقتهای فنی تاریخی خبری نیست. امور ماورائی در کتاب حضوری پررنگ دارند و به نقش کاربردی و دنیوی معصومان علیهم السلام توجه چندانی نشده است.{{مدرک}} | ||
نویسنده سبک و سیاق | نویسنده سبک و سیاق نوشته‌های دوره صفوی را پیش گرفته است و اخبار فراوانی در نکوهش امویان و عباسیان و کارگزاران آنها در کتاب وجود دارد. برخی از آیات قرآن نیز در همین مسیر تأویل شده‌اند.{{مدرک}} | ||
کتاب علاوه بر ترجمه و تفسیر الفاظ زیارت عاشورا و مباحث مربوط به سند این زیارت و اجر و ثواب | کتاب علاوه بر ترجمه و تفسیر الفاظ زیارت عاشورا و مباحث مربوط به سند این زیارت و اجر و ثواب قرائت آن، به طرح مسائل فراوانی از دیدگاه شیعی اقدام کرده است. مسائل مربوط به [[خلافت]]، فضائل و مناقب [[امیرالمؤمنین]] و [[ائمه]] هداةعلیهم السلام، تعریف مفاهیمی چون [[آل محمد]] صلی الله علیه و آله و دشمنان ایشان، مراتب ائمه، مسائل مربوط به [[عاشورا]] و پیامدهای آن، [[عزاداری]] و مسائل مرتبط از جمله موضوعات مطرح شده در این کتابند.{{مدرک}} | ||
== | ==نسخه‌ها و چاپها== | ||
این کتاب برای اولین بار در بمبئی افست شد و بعد از آن چندین بار در [[قم]] و تهران تجدید چاپ شده | این کتاب برای اولین بار در بمبئی افست شد و بعد از آن چندین بار در [[قم]] و تهران تجدید چاپ شده است. | ||
در | در دوره‌های اخیر کتاب توسط دو محقق تحقیق و عرضه شده است. تحقیق اول توسط سید علی موحد ابطحی انجام گرفته و کتاب در دو مجلد به سال ۱۳۶۸ش در قم به چاپ رسیده است. محقق در بخش پایانی کتاب کتابنامه‌ای مربوط به زیارت عاشورا افزوده است.هم اکنون چاپ سوم این تحقیق در دسترس می‌باشد.{{مدرک}} | ||
تحقیق دیگر توسط سید ابراهیم شبیری زنجانی به سال | تحقیق دیگر توسط سید ابراهیم شبیری زنجانی به سال ۱۳۸۳ش در تهران انجام گرفته است.ایشان نیز در انتهای کتاب کتابنامه‌ای شامل ۱۵ اثر در مورد زیارت عاشورا آورده است.{{مدرک}} | ||
==منابع و مصادر== | ==منابع و مصادر== | ||
نویسنده در نگارش کتاب از منابع و مصادر فروانی استفاده کرده است. منابع روایی شیعی اعم از منابع کهن مانند کتب اربعه: [[کافی]]، [[تهذیب الاحکام]]، [[الاستبصار]]، [[من لایحضره الفقیه]] و منابع متأخر مانند [[بحارالانوار]] و نیز منابع حدیثی [[اهل سنت]] اعم از [[صحاح سته]] به تکرار مورد استفاده قرار | نویسنده در نگارش کتاب از منابع و مصادر فروانی استفاده کرده است. منابع روایی شیعی اعم از منابع کهن مانند کتب اربعه: [[کافی]]، [[تهذیب الاحکام]]، [[الاستبصار]]، [[من لایحضره الفقیه]] و منابع متأخر مانند [[بحارالانوار]] و نیز منابع حدیثی [[اهل سنت]] اعم از [[صحاح سته]] به تکرار مورد استفاده قرار گرفته‌اند. منابع تاریخی مانند تاریخ طبری، [[مروج الذهب]]، [[مقاتل الطالبیین]] و دیگر منابع هم در استنادات تاریخی بکار گرفته شده‌اند. منابع رجالی، [[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید]]، و شروح احادیث نیز از دیگر منابع مورد استفاده تهرانی در این کتاب می‌باشند.{{مدرک}} | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس2}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ سوم، بیروت، دارالاضواء، | *طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ سوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳. | ||
*قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، با مقدمه محمد هادی امینی، تهران، مکتبه صدر، | *قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، با مقدمه محمد هادی امینی، تهران، مکتبه صدر، بی‌تا. | ||
*امین، سید محسن، اعیان الشیعه،به تحقیق: حسن الامین، | *امین، سید محسن، اعیان الشیعه،به تحقیق: حسن الامین، بی‌تا، بیروت، دارالتعارف. | ||
*طهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور، تحقیق: علی موحد ابطحی، قم، | *طهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور، تحقیق: علی موحد ابطحی، قم، ۱۴۰۹ق. | ||
[[رده:زیارتنامه‌ها]] | [[رده:زیارتنامه‌ها]] | ||
نسخهٔ ۴ نوامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۲:۰۳
شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور از مشهورترین شرح‌های فارسی بر زیارت عاشورا،اثر میرزا ابوالفضل تهرانی.(۱۲۷۳-۱۳۱۷ق)
درباره مؤلف
میرزا ابوالفضل تهرانی (۱۲۷۳-۱۳۱۷ق) از عالمان شیعی دوره قاجار و فرزند میرزا ابوالقاسم تهرانی مشهور به کلانتر از شاگردان مرجع نامی شیعیان میرزا محمد حسن شیرازی است. گفته‌اند که از هوش و استعداد خوبی بهره‌مند بوده و به سرعت مراحل ترقی را پیموده است. در سی سالگی برای ادامه تحصیل راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد و در مجلس درس عالم فرزانه ملاحبیب الله رشتی شرکت کرد. بعد از چندی عازم سامراء شد و از محضر میرزا محمد حسن شیرازی مشهور به میرزای شیرازی بهره‌ها برد. بعد از رحلت مبرزا به تهران آمد و در مدرسه سپهسالار تهران به تربیت و آموزش طالبان علوم دین مشغول شد.[۱]
درباره زمان مرگ و محل دفن نویسنده اختلاف است.[۲] از وی آثاری چند در زمینه فقه و ادب و اصول برجای مانده است. مشهورترین اثر وی همین کتاب شفاء الصدور فی زیاره العاشور است.[۳]
انگیزه نگارش و زمان آن
نویسنده در همان صفحات آغازین کتاب به درخواست مکرر دوستانش برای نوشتن شرحی جامع بر زیارت عاشوراو عذرخواهی‌های مکرر خود اشاره کرده و سرانجام علت اصلی نگارش کتاب را درخواست میرزای شیرازی مبنی بر نگارش شرحی جامع و قابل استفاده برای همگان عنوان می‌کند.[۴]
به گفته نویسنده نوشتن کتاب به سال ۱۳۰۸ق آغاز و در سال ۱۳۰۹ق به پایان رسیده است.[۵]. نکته بدیع این که تاریخ پایان کتابت این اثر به حروف ابجد همان «شفاء الصدور فی زیاره العاشور» می‌شود که عنوان کتاب است.[۶].
تقریظ میرزای شیرازی بر شفاء الصدور
از آنجا که به ادعای نویسنده نگارش کتاب به خواست میرزای شیرازی انجام شده است بر همین اساس گویا کتاب به میرزا عرضه و ایشان تقریضی بر آن نگاشته‌اند که نویسنده آن را در آغاز کتاب آورده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
- کتاب شریف «شفاء الصدور» الحق کتابی است در نهایت خوبی و تمامیت و متانت، وجامع بین مراتب تحقق و تتبع، و محیط به ذکر انواع فضائل و معارف برای اصناف و طبقات مردم نافع و ممتع، در باب خود بی‌نظیر، شایسته است که عموم خوانندگان به آن رجوع نموده و از تأمل در مباحث او تصحیح عقاید و رفع مشکلات نمایند.
- امید که خداوند اقدس جل ذکره هر که را در این امر دخلی یا معاونتی بوده، به هر وجه که باشد، با جناب خامس آل عبا علیه وعلی جده وابیه وامه واخیه والطاهرین من ذریته افضل الصلاة والسلام، که وضع این کتاب به جهت احیای امر واعلای کلمۀ آن جناب است، محشور فرماید به محمد وآله الطاهرین صلوات الله و سلامه علیه وعلیهم اجمعین.
- حرّره الاحقر محمد حسن الحسینی.[۷]
ساختار کتاب
مولف خود در مقدمه مختصر کتاب کتاب را مشتمل بر دو باب و یک خاتمه دانسته است:[۸]
- باب اول: در شرح سند و متن روایت زیارت عاشوراء. وی باب اول را مشتمل بر دو مقصد ساخته و هر مقصد را مترتب بر دو فصل:
- مقصد اول:
- فصل اول: شرح حل راویان زیارت عاشورا و بیان اعتبارآن
- فصل دوم: وی در این فصل نظر علامه مجلسی را درباره زیارت علقمه نقل کرده و آن را نقد می‌کند.
- مقصد اول:
- مقصد دوم: شرح و تفسیر زیارت عاشورا و اشکال مختلف قرائت و انجام آن و نقد و بررسی آنها. و در پایان باب مباحثی شامل نقل زیارت عاشورا از منابع دیگر و مواقع خواندن آن و حکاباتی چند در فائده قرائت زیارت عاشورا مطرح شده است.
- باب دوم: در شرح و ترجمه الفاظ زیارت عاشورا و آوردن مباحث متناسب با بحث در ترجمه و تفسیر فرازهای مختلف زیارت.
- خاتمه: در ترجمه و بیان مشکلات دعای صفوان معروف به دعای علقمه.
سبک نگارش
تبحر و تسلط نویسنده بر ادبیات عرب در بخشهای مختلف کتاب خود نمایی کرده ولی نویسنده هنگام ورود به مباحث تاریخی رویکردی کلامی-حدیثی در پیش گرفته و در گزینش اخبار از دقتهای فنی تاریخی خبری نیست. امور ماورائی در کتاب حضوری پررنگ دارند و به نقش کاربردی و دنیوی معصومان علیهم السلام توجه چندانی نشده است. نویسنده سبک و سیاق نوشته‌های دوره صفوی را پیش گرفته است و اخبار فراوانی در نکوهش امویان و عباسیان و کارگزاران آنها در کتاب وجود دارد. برخی از آیات قرآن نیز در همین مسیر تأویل شده‌اند. کتاب علاوه بر ترجمه و تفسیر الفاظ زیارت عاشورا و مباحث مربوط به سند این زیارت و اجر و ثواب قرائت آن، به طرح مسائل فراوانی از دیدگاه شیعی اقدام کرده است. مسائل مربوط به خلافت، فضائل و مناقب امیرالمؤمنین و ائمه هداةعلیهم السلام، تعریف مفاهیمی چون آل محمد صلی الله علیه و آله و دشمنان ایشان، مراتب ائمه، مسائل مربوط به عاشورا و پیامدهای آن، عزاداری و مسائل مرتبط از جمله موضوعات مطرح شده در این کتابند.
نسخه‌ها و چاپها
این کتاب برای اولین بار در بمبئی افست شد و بعد از آن چندین بار در قم و تهران تجدید چاپ شده است. در دوره‌های اخیر کتاب توسط دو محقق تحقیق و عرضه شده است. تحقیق اول توسط سید علی موحد ابطحی انجام گرفته و کتاب در دو مجلد به سال ۱۳۶۸ش در قم به چاپ رسیده است. محقق در بخش پایانی کتاب کتابنامه‌ای مربوط به زیارت عاشورا افزوده است.هم اکنون چاپ سوم این تحقیق در دسترس می‌باشد. تحقیق دیگر توسط سید ابراهیم شبیری زنجانی به سال ۱۳۸۳ش در تهران انجام گرفته است.ایشان نیز در انتهای کتاب کتابنامه‌ای شامل ۱۵ اثر در مورد زیارت عاشورا آورده است.
منابع و مصادر
نویسنده در نگارش کتاب از منابع و مصادر فروانی استفاده کرده است. منابع روایی شیعی اعم از منابع کهن مانند کتب اربعه: کافی، تهذیب الاحکام، الاستبصار، من لایحضره الفقیه و منابع متأخر مانند بحارالانوار و نیز منابع حدیثی اهل سنت اعم از صحاح سته به تکرار مورد استفاده قرار گرفته‌اند. منابع تاریخی مانند تاریخ طبری، مروج الذهب، مقاتل الطالبیین و دیگر منابع هم در استنادات تاریخی بکار گرفته شده‌اند. منابع رجالی، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، و شروح احادیث نیز از دیگر منابع مورد استفاده تهرانی در این کتاب می‌باشند.
پانویس
منابع
- طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ سوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، با مقدمه محمد هادی امینی، تهران، مکتبه صدر، بی‌تا.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه،به تحقیق: حسن الامین، بی‌تا، بیروت، دارالتعارف.
- طهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور، تحقیق: علی موحد ابطحی، قم، ۱۴۰۹ق.