نحر

از ویکی شیعه

نحر شیوهٔ شرعیِ کشتن شتر، برای تذکیه و حلال‌شدن گوشت آن است. نحر با فروکردن چاقو یا مشابه آن بین سینه و گردن شتر انجام می‌شود.

فقیهان شرایطی برای انجام نحر بیان نموده‌اند؛ از جمله زنده‌بودن و روبه‌قبله‌بودن شتر، مسلمان‌بودن نحرکننده و بردن نام خدا توسط وی در هنگام نحر، و آهنی‌بودن وسیلهٔ نحر.

از مستحبات نحر این است: شتر ایستاده باشد، بستن دستان آن، آب‌دادن به او، تیز بودن چاقو و پنهان‌کردن آن از نگاه حیوان. انجام نحر توسط پرورش‌دهندهٔ آن و در منظر حیوانی دیگر و هنگام شب نیز از مکروهات نحر شتر بیان شده است.

مفهوم و جایگاه

«نَحر» عبارت است از کشتن و قربانی‌کردن شتر.[۱] در منابع فقهی، برای تذکیه و حلال‌شدن حیوانات راه‌هایی بیان شده است؛ برای مثال ذبح در مورد گاو و گوسفند، صید در مورد ماهی و نحر برای شتر.[۲] پس اگر شتر را به جای نَحر ذبح کنند، گوشتش حلال نمی‌شود.[۳]

نحر در لغت قسمت بالای سینه را گویند[۴] که به آن مَنحَر نیز گفته می‌شود[۵] و منظور از آن، فروکردن چاقو در محلی بین سینه و گردن شتر است.[۶]

مَنحَر (محل نحر شتر)

شرایط و چگونگی نحر شتر

به گفته فقیهان، برای قربانی‌کردن شتر، باید چاقو یا چیزی شبیه آن را در گودی بین گردن و سینهٔ شتر فروکرد[۷] و لازم است پنج شرطِ زیر رعایت گردد:[۸]

  1. هنگام نحر، جلوی بدن شتر رو به قبله باشد.[۹] پس اگر نحرکننده این مسئله را بداند و عمداً رعایت نکند، گوشت آن شتر حرام می‌شود.[۱۰]
  2. نحرکننده در هنگام نحر، نام خدا را به زبان آورد.[۱۱]
  3. حیوان، هنگام نحر، حرکتی مثل تکان‌دادن چشم یا پا داشته باشد که نشانهٔ زنده‌بودن قبل از آن است.[۱۲]
  4. وسیله نحر از جنس آهن باشد. البته در صورت ضرورت می‌توان از سنگ یا وسیله تیز دیگری برای نحر استفاده کرد.[۱۳]
  5. نحرکننده مسلمان باشد.[۱۴] به گفته فقها نحرکننده نمی‌تواند کافر، مرتد، غالی یا ناصبی باشد.[۱۵]

طبق فتوای فقیهان، نحر حیوان با دستگاه‌های جدید، طبق شرایط مذکور صحیح است.[۱۶] همچنین گوشتی که نمی‌دانیم شرایط شرعی را دارد یا نه، اگر از مسلمان یا بازار مسلمانان خریده شود حلال است.[۱۷]

بیهوش کردن حیوان قبل از نحر

گفته می‌شود امروزه در کشورهای مختلف، برای اینکه ذبح یا نحر حیوان به‌آسانی انجام شود و حیوان نیز دردی احساس نکند، با روش‌های گوناگونی از جمله شوک الکتریکی، نخست حیوان را بیهوش و سپس آن را ذبح یا نحر می‌کنند.[۱۸]

برخی فقیهان همچون آیت‌الله خامنه‌ای[۱۹] و مکارم شیرازی[۲۰] معتقدند چنانچه این کار موجب مرگ حیوان نشود و قبل از نحر یقین به زنده‌بودن حیوان داشته باشیم، اشکالی ندارد. به اعتقاد برخی، با توجه به اینکه آزار کمتر حیوان از آداب شرعی برای ذبح و نحر شمرده می‌شود، بیهوشیِ حیوان پیش از ذبح یا نحر، می‌تواند مصداقی از آن آداب باشد.[۲۱]

آداب نحر شتر

فقیهان برای انجام نحر آدابی را ذکر نموده و کارهایی را مستحب یا مکروه دانسته‌اند:[۲۲]

مستحبات

بستن دستان شتر در هنگام نحر

کارهای زیر از مستحبات نحر شمرده شده است:[۲۳]

  • هنگام نحرکردن، شتر ایستاده باشد.
  • دستان شتر را از پایین تا زانو ببندند.
  • نحرکننده سمت راست شتر و روبه‌قبله بایستد.
  • با ملایمت حیوان را برای نحر آماده کنند.
  • چاقو تیز و از نگاه حیوان پنهان شود.
  • قبل از نحر به شتر آب دهند.
  • برای قربانی حج، هنگام نحر شتر، این دعا خوانده شود:

«وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مسلما وَ مٰا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ،- إِنَّ صَلٰاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیٰایَ وَ مَمٰاتِی لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِینَ، لٰا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذٰلِکَ أُمِرْتُ و أنا من المسلمین، اللّهمّ منک و لک بسم اللّه و اللّه أکبر، اللّهمّ تقبّل منّی.»

مکروهات

کارهای زیر از مکروهات نحر شمرده شده است:[۲۴]

  • کندن پوست و بریدن نخاع قبل از جان‌‌ادن حیوان
  • نحر حیوان در منظر حیوانی دیگر
  • نحر حیوان توسط پرورش‌دهندهٔ آن
  • نحر حیوان در شب یا در قبل از ظهر روز جمعه

جستارهای وابسته

پانویس

  1. رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج‏۲۲، ص۳۶۷.
  2. مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۵۳۳.
  3. بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸.
  4. جزری، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۲۷.
  5. ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۹۵.
  6. مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۵۳۳.
  7. بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۰.
  8. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۰۹-۴۳۰؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸.
  9. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۰۹.
  10. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۱؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۵.
  11. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۱۲.
  12. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۱۸ و ۴۲۳.
  13. شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۷۰.
  14. شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱.
  15. شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۹۵.
  16. بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۸۲.
  17. مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۴۲۷.
  18. سجادی، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۳.
  19. «شکار و ذبح حیوانات».
  20. «بیهوش کردن دام وطیور قبل از ذبح در کشتارگاه‌ها».
  21. سجادی، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۴.
  22. نگاه کنید: نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۳۲۲-۳۲۵؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱؛ توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰.
  23. نگاه کنید: نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۳۲۲-۳۲۵؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱.
  24. امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱-۱۵۲؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰.

منابع

  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب،‏ دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
  • امام خمینی، تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
  • بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
  • «بیهوش کردن دام وطیور قبل از ذبح در کشتارگاه‌ها»، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • جزری، ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
  • رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • سجادی، مرضیه سادات، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، در نشریه مطالعات اسلامی، شماره ۴۳و ۴۴، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش.
  • «شکار و ذبح حیوانات»، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، مصحح: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
  • مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات‌الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
  • نراقی، مولا احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.