سید جَعفر بن ابواِسحاق دارابی (۱۱۸۹-۱۲۶۷ق)، معروف به کَشفی از دانشمندان علوم عقلی و دینی قرن دوازدهم و قرن سیزدهم. او از شاگردان علامه بحرالعلوم در نجف بود و با حمله وهابیان به کربلا و نجف، به ایران بازگشت.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید جعفر کشفی دارابی بروجردی |
| تاریخ تولد | ۱۱۸۹ق |
| تاریخ وفات | ۱۲۶۷ق |
| محل دفن | جهان آباد در بروجرد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محمد مهدی بحرالعلوم |
| شاگردان | سید حسین بن رضا حسینی بروجردی • ملاعبدالله بروجردی • میرزا صالح لرستانی • اورنگ زیب میرزا • عبدالحسین بروجردی |
| تألیفات | اجابة المضطرّین البرق و الشرق تحفة الملوک فی السیر و السلوک |
دارابی، مشرب عرفانی داشت و چون ادعای کشف و کرامت داشت، به کشفی معروف شد. او سرانجام در ۱۲۶۷ق در بروجرد درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.
ولادت و درگذشت
کشفی در سال ۱۱۸۹ق در اصهبانات، از توابع فارس، به دنیا آمد.[۱] پدرش، سید یعقوب، از علمای شهر داراب بود و پس از چند سال اقامت در اصطهبانات، به داراب بازگشت و در ۱۱۹۸ق در همان جا درگذشت.[۲]
سید جعفر در هفت سالگی به اصطهبانات رفت و در آنجا تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد. پس از مرگ مادرش، حدود چهار سال در یزد اقامت گزید.[۳]
کشفی در ۱۲۶۷ق در بروجرد درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.[۴] سید حسین بروجردی درباره کشفی شعری سروده که در آن به تاریخ وفات او (۱۲۶۷ق) اشاره دارد.[۵]
انتساب به شیخیه
شاگردی کردن کشفی و شیخ احمد احسایی (مؤسس شیخیه) نزد سید مهدی بحرالعلوم، کشفیه خوانده شدن شیخیه و تشابه سبکی برخی آثار کشفی با آثار شیخیه[۶]، همچون کتاب (سنابرق) سبب شد تا هانری کوربن [۷] کشفی را مرتبط با شیخیه معرفی کند. اما فراتی با استناد به برخی شواهد مانند (رسالۀ رق منشور) کشفی که برخلاف نظر شیخیه، معاد جسمانی را اثبات می‌کند، شیخی بودن او را نادرست دانسته است.[۸]
استادان
سید جعفر کشفی در ۱۲۱۱ق به نجف عزیمت کرد و از محضر استادان بزرگی چونسید محمدمهدی بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲ق) بهره‌مند شد و تا ۱۲۲۸ق در آنجا به تحصیل و تدریس اهتمام داشت، اما با حمله وهابیان افراطی به کربلا و نجف، به ایران بازگشت.[۹]
شاگردان
کشفی شاگردان بسیاری تربیت کرد، برخی آنان عبارتند از:
- سید حسین بن رضا حسینی بروجردی (درگذشت۱۲۷۶ق)، مؤلف نخبة المقال
- ملا عبدالله بروجردی (تولد۱۲۵۶ق)
- حاج میرزا صالح لرستانی (درگذشت۱۳۲۱ق)
- شیخ عبدالحسین بروجردی
- اورنگ زیب میرزا، فرزند حسام‌السلطنه حاکم بروجرد.[۱۰]
روش علمی
از آنجا که سید جعفر ادعای کشف و کرامت داشت، به کشفی معروف شد.[۱۱] کشفی با الهام از قرآن، روشهای تفهیم و تفهم را منحصر در حکمت، موعظه و مجادله دانسته و آنها را، به ترتیب، حق‌الیقین، عین‌الیقین و علم‌الیقین معرفی کرده است.
حکمت نزد او به تصفیۀ قلب، تزکیه نفس و نورانیت دل است، نه به گفتن و دانستن (تعلیم و تعلم رسمی). از نظر وی تفکرِ فارغ از تزکیۀ نفس، پرخطاست.[۱۲]
به نظر او، فیلسوفان یونان صرفاً از طریق تفکر، به تأمل دربارۀ حقایق عالم پرداخته‌اند[۱۳] و خلفای بنی‌عباس برای بازداشتن مردم از طریقۀ امامان شیعه، فلسفۀ یونانی را ترویج کرده و در برابر علوم و کرامات، به تصوف دامن زدند. در نظر او فتنه و فساد متصوفه به مراتب بیشتر و شدیدتر از فتنۀ متفلسفه است.[۱۴]
نظریه حکومت در دوران غیبت
کشفی در آثارش به مسئلۀ سیاست و حکومت توجه ویژه‌ای داشته و به خصوصیات حاکم و انواع حکومت‌ها اشاره کرده است.[۱۵] به نظر او، ادارۀ امور جامعه و امر سیاست، با دین توأم و به آن وابسته است و اگر امام منصب حکومت را داشته باشد، دولت ِ حق تشکیل می‌شود که هم به نظم امور جامعه و هم اقامۀ دین می‌پردازد. اما در زمان غیبت امام، این دو وظیفه به ناچار بین مجتهدان و سلاطین تقسیم می‌شود و این دو رکن، برای هدایت جامعه و جلوگیری از بی‌نظمی، باید با یکدیگر معاونت و مشارکت داشته باشند.[۱۶]
آثار
کشفی، برای پرهیز از شهرت، در اصفهان و یزد و بخش اصطهبانات، به تناوب، زندگی کرد و سرانجام، به درخواست حسام السلطنه (والی بروجرد)، به بروجرد رفت و به درخواست او، مفصّل ترین آثارش را نگاشت.[۱۷]
برخی از مهمترین آثار او عبارتند از:
- اجابة المضطرین، در اصول دین و برخی فروع و اخلاق، که در ۱۳۰۶ در هند و در ۱۳۷۷ در ایران به چاپ رسیده است.
- البرق و الشرق یا الشرق و البرق، شرح فارسی برخی احادیث است و موافق مشرب اهل عرفان نگارش یافته و مضمون آن، حسن و قبح عقلی است.[۱۸]
- شریفیه، منظومه‌ای منطقی در ۳۴۰ بیت است.[۱۹]
- میزان الملوک و الطوائف و الصراط المستقیم فی سلوک الخلائف، که در ۱۳۷۵ عبدالوهاب فراتی آن را به چاپ رسانده است.
- تحفة الملوک فی السیر و السلوک، که در ۱۳۸۱ به همت عبدالوهاب فراتی چاپ شده است.
فرزندان و نوادگان
کشفی ۱۲ فرزند داشت بیشتر پسران او فقیه و صاحب اثر بوده‌اند، سید یعقوب، سید ریحان، سید اسحاق، سید یحیی، سید صبغةالله و سید روح‌الله از آن جمله‌اند.[۲۰]
از سید یعقوب آثاری چون شموس العکوس و منظومه‌ای در منطق برجای مانده است[۲۱]، سید صبغةالله از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود و آثاری چون مشکوةالعباد فی سفینةالنجاة لیوم المعاد و تفسیری به نام بصائرالایمان یا درة الصفاء فی تفسیر ائمةالهدی نگاشت.[۲۲]
به گزارش برخی منابع[۲۳]، سید یحیی که با کشفی اختلاف نظر داشت، به بابیه پیوست. فراتی نوشته است سند قطعی در این باره وجود ندارد و مخالفان یحیی، برای سرکوب غائله‌اش، او را به پیوستن به بابیه متهم کرده‌اند.[۲۴][۲۵]
نوادگان کشفی در یزد و اصطهبانات به سادات اصطهباناتی و دارابی، و در تهران، اصفهان، نجف‌آباد و بروجرد به سادات کشفی مشهور بوده‌اند.[۲۶]
پانویس
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۲۴۱؛ مولانا، ج۲، ص۲۸۰؛ قس کشفی، میزان‌الملوک و الطوائف، مقدمۀ فراتی، ص۱۱، که سال تولد او را ۱۱۹۱ضبط کرده‌اند
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، مقدمۀ فراتی، ص۱۳
- ↑ حسینی فسائی، ج۲، ص۱۲۶۰؛ کشفی، تحفه الملوک، مقدمۀ فراتی، ص۱۳ـ۱۴
- ↑ مولانا، ج۲، ص۲۸۴
- ↑ معصوم‌علی شاه، ج۳، ص۴۵۵
- ↑ نک: فراتی، ص ۵۱ـ ۵۲
- ↑ کوربن، ص۵۰۲
- ↑ فراتی، ص۵۲
- ↑ حسینی فسائی، ج۲، ص۱۲۶۰؛ کشفی، تحفه الملوک، مقدمۀ فراتی، ص۱۳ـ۱۴
- ↑ مولانا، ج۲، ص۲۶۰، ۳۰۴ـ۳۰۶
- ↑ نک: مصاحب، ذیل کشفی، سیدجعفر
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، ص۴۰ـ۵۷
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، ص۲۱۷ـ۲۱۸
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، ص۲۱۸، ۲۲۳ـ ۲۲۵، ۲۲۸
- ↑ نک: کشفی، میزان‌الملوک و الطوائف، ص۷۵ـ۹۲
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، ص۸۹۷ـ۸۹۸
- ↑ کشفی، تحفه الملوک، مقدمه، ص۳۱ـ۳۲؛ همان، مقدمۀ فراتی، ص۱۴ـ۱۵
- ↑ مدرس، ج۵، ص۶۰؛ برای آگاهی از نسخه‌های خطی آن، نک: به حسینی، ج۱۱، ص۳۵۹، ج۱۶، ص۲۵۶.
- ↑ کشفی، میزان‌الملوک و الطوائف، مقدمۀ فراتی، ص۱۸؛ برای آگاهی از نسخۀ خطی آن، نک: حسینی، ج۱۶، ص۲
- ↑ مقدسی، ص۳۳ـ۳۴؛ زارعی، ص۴۰
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه، ج۳، ص۶۳۴
- ↑ مولانا، ج۲، ص۳۱۶
- ↑ نک خان: ص۱۸۶ـ۱۸۷؛ مولانا، ج۲، ص۳۰۸؛ بامداد، ص۴۴
- ↑ قس فراتی، ص۵۵
- ↑ «سيد يحيي دارابي». موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر( عج).
- ↑ مقدسی، ص۳۳ـ۳۴
منابع
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه، چاپ علی بغدادی و خلیل نایفی، قم، ۱۴۲۷ق.
- مهدی بامداد، شرح رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴ هجری، تهران، ۱۳۵۷ش.
- میرزاحسن حسینی فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، تصحیح و حاشیه منصور رستگار فسائی، ۱۳۸۲ش.
- میرزا محمد مهدی‌خان، کتاب مفتاح باب‌الابواب، دمشق، ۱۳۲۱ش.
- سعدالهش زارعی، حکمت کشفی، کیهان فرهنگی، آذر ۸۴، ش ۲۳۰.
- عبدالوهاب فراتی، اندیشه سیاسی سیدجعفر کشفی، قم، ۱۳۷۸ش.
- احمد حسینی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آیة‌الله مرعشی نجفی، ج۱۱، ۱۶، ۲۱، قم، ۱۳۶۴ش، ۱۳۶۸ش.
- سیدجعفر کشفی، تحفه الملوک، کوشش عبدالوهاب فراتی، قم، ۱۳۸۱ش.
- سیدجعفر کشفی، میزان‌الملوک و الطوائف، کوشش عبدالوهاب فراتی، تهران، ۱۳۷۵ش.
- هانری کوربن، تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبائی، تهران، ۱۳۷۳ش.
- سیدجعفر کشفی، در کتاب لرستان، به اهتمام فرید قاسمی، تهران، ۱۳۷۸ش.
- مصاحب، دایرةالمعارف فارسی ، تهران، ۱۳۸۱ش.
- معصومعلیشاه، طرائق‌الحقایق، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ش.
- غلامرضا مولانا، تاریخ بروجرد، بی‌تا.
- میرزا محمدعلی مدرس، ریحانةالادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله :دانشنامه جهان اسلام