کاربر:Erfaq/صفحه تمرین۲
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ۲۸ سوره فاطر |
| واقع در سوره | فاطر |
| شماره آیه | ۲۸ |
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | نشانه‌های توحید و مسئولیت‌پذیری دانشمندان |
| آیات مرتبط | آیه ۲۷ سوره فاطر |
آیه ۲۸ سوره فاطر توجه مؤمنان را به گوناگونی در رنگ نوع بشر، جنبندگان و حیوانات، با هدف تفکر در باره توحید جلب می‌کند. از آیه ۲۸ سوره فاطر، نوعی تلازم بین دانایی و مسئولیت‌پذیری استنباط شده و به استناد حدیثی گفته شده است که اگر کسی گفتار و رفتارش هماهنگ نباشد، دانشمند محسوب نمی‌شود. خشیت در این آیه به‌معنی ترس از مسئولیت توأم با درک عظمت مقام پروردگار فهم شده است. از این آیه همچنین این پیام اخلاقی برداشت شده است که مؤمنان باید همیشه بین خوف و رجاء به‌سر ببرند. یکی از کارکردهای اجتماعی علم دانشمندان، گسترش تواضع و فروتنی و تعالی اخلاقی جامعه دانسته شده است.
معرفی، متن و ترجمه آیه
در آیه ۲۸ سوره فاطر به تنوع رنگ در انسان، جنبندگان و حیوانات به‌عنوان نشانه‌های توحید در خالقیت اشاره شده است. در این آیه تصریح شده است که در میان بندگان خداوند تنها عالمان و دانشمندان در برابر خداوند احساس مسئولیت می‌کنند.[۱] در بخش پایانی آیه به عزت خداوند یعنی قدرت قاهرش در برابر دشمنان و محبت بی انتهایش در تعامل با دوستان، پرداخته شده است.[۲]
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَٰلِكَ ۗ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ
و از انسانها و جنبندگان و چهارپایان انواعی با رنگهای مختلف، (آری) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند؛ خداوند عزیز و غفور است![۳]
آیه ۲۸ سوره فاطر
چه کسانی دانشمند هستند؟
«یعنی بالعلماء مَنْ صَدَق قولَه فعلُه و من لم یصدق قولَه فعلُه فَلَیس بعالم». «منظور از علما کسانی هستند که اعمال آنها هماهنگ با سخنان آنها باشد، کسی که گفتار و کردارش هماهنگ نباشد، عالم نیست.» [۴]
به‌نظر محمد حسین طباطبایی از مفسران قرن چهاردهم هجری، منظور از علما در آیه ۲۸ سوره فاطر، کسانی هستند که معرفت تام به اسماء، صفات و افعال خداوند دارند و از این رهگذر دارای قلوب مطمئنه هستند و گفتار و رفتارشان هماهنگ هستند.[۵] برخی نیز از مفهوم عالمِ عامل استفاده کرده‌اند به این معنا که منظور از دانشمندان در آیه ۲۸ سوره فاطر، افرادی هستند که در برابر وظایف خود احساس مسئولیت کرده به علم خود عمل می‌کنند.[۶]
خشیت چیست؟
با اینکه در زبان فارسی واژه ترس به عنوان معادل خشیت، به‌کار برده می‌شود؛ اما در اینجا که خشیت دانشمندان از خداوند مطرح است معنای عمیق‌تری را مراد دانسته‌اند.[۷] مکارم شیرازی در ذیل آیه ۲۸ سوره فاطر، آورده است که از میان تمامی بندگان، دانشمندان به مقام عالی خشیت یعنی ترس از مسئولیت توأم با درک عظمت مقام پروردگار نائل آمده‌اند.[۸] محمدحسین طباطبایی می‌گوید منظور از خشیت در آیه، ۲۸ سوره فاطر، خشوع در باطن و خضوع در ظاهر است.[۹]
خوف و رجاء
یکی از کارکردهای اخلاقی آیه ۲۸ سوره فاطر، قرار دادن مؤمنان بین خوف و رجاء معرفی شده است.[۱۰] مفهوم خوف و رجاء از جمله پایانی این آیه (إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ) استخراج گردیده است.[۱۱]عزت و قدرت بی پایان خداوند که واژه «عزیز» ناظر بدان است، سرچشمه خوف و خشیت اندیشمندان دانسته شده است. چنانکه بخشندگی و رحمت بی‌انتهای الهی که از واژه «غفور» فهم می‌شود، مایه رجاء و امید مؤمنان ارزیابی شده است. برخی معتقدند که حرکت تکاملی انسان به سوی کمال، بدون اتصاف به این دو صفت ممکن نیست.[۱۲]
کارکرد اجتماعی علم
یکی از مباحث مطرح شده ذیل آیه ۲۸ سوره فاطر، کارکرد اجتماعی علم است.[۱۳] به استناد جمله «انما یخشی الله من عباده العلماء» گفته شده است که خشوع و خضوعِ عالمان به هم‌نشینان و اطرافیان آنها سرایت کرده از این طریق در جامعه رواج پیدا می‌کند.[۱۴] گسترش خشوع و خضوع در جامعه موجب سعادت و تعالی اخلاقی جامعه می‌گردد. واعظان و مبلغان نیز از جمله «انما یخشی الله من عباده العلماء»، برای تبیین نسبت دانش و دانایی با فروتنی و تواضع، استفاده می‌کنند.[۱۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۶۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن،۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن،۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۴۳.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ صالحی، ظاهری عبده وند، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی(ع) و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، وبگاه پژوهش‌های معنوی.
- ↑ صالحی، ظاهری عبده وند، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی(ع) و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، وبگاه پژوهش‌های معنوی.
- ↑ صالحی، ظاهری عبده وند، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی(ع) و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، وبگاه پژوهش‌های معنوی.
منابع
- صالحی، اکبر، ظاهری عبده وند، اسفندیار، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی(ع) و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، وبگاه پژوهش‌های معنوی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القران، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القران، بیروت،دارالمعرفة لطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مصطفوی، سید مهدی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث، تاریخ درج مطلب:۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۳ آبان ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۰ش.