پرسش:چرا پیامبر(ص) از ابلاغ آیه تبلیغ نگران بود؟
پیامبر(ص) به‌دلیل ترس از شورش برخی مردم و سوء استفاده منافقان از ابلاغ آیه تبلیغ نگران بود. برخی پژوهشگران مواردی مانند طمع منافقان به جانشینی پیامبر، قاطع بودن شخصیت امام علی(ع) و کینه برخی مسلمانان از او به‌خاطر کشتن بستگانشان درجنگ را از دیگر عوامل نگرانی پیامبر(ص) از اعلام جانشینی امام علی(ع) ذکر کرده‌اند. امام باقر(ع)، نگرانی از به خطر افتادن دین مردم را سبب نزول آیه تبلیغ بر پیامبر(ص) دانسته است.
خداوند در این آیه به پیامبر(ص) اطمینان داد که کافران و منافقان با نقشه‌های خود کاری از پیش نخواهند برد و بر او لازم است بدون نگرانی ماموریت الهی خویش را ابلاغ کند. شیعیان بر این باوراند، آن امر مهمی که پیامبر(ص) مامور به ابلاغ آن شد، ولایت و جانشینی امام علی(ع) بود که پیامبر(ص)، هجدهم ذی‌الحجه و در غدیر خم ماموریت خود را انجام و علی(ع) را به عنوان رهبر جامعه اسلامی پس از خود معرفی کرد.
منافقان و تفرقه‌افکنی
عالمان شیعه بر این باوراند آیه تبلیغ از آخرین آیات نازل شده قرآن بر پیامبر(ص) است که در هجدهم ذی‌الحجه در حجة الوداع نازل شد.[۱] براساس نقل طبرسی در کتاب الاحتجاج، جبرئیل ابتدا در حجة الوداع نزد پیامبر(ص) آمد و از او خواست برای جانشینی علی(ع) از مردم بیعت بگیرد.[۲] اما پیامبر به دلیل شناختی که از دشمنان علی(ع) داشت خطر تفرقه‌افکنی و بازگشت به جاهلیت را می‌دید، ابلاغ را به تاخیر انداخت. جبرئیل برای بار دوم در مسجد خَیْف بر پیامبر نازل شد، و همان امر را دوباره ابلاغ کرد.[۳]
سومین دفعه فرشته وحی در بین راه مکه به مدینه نزد پیامبر آمد و مجدداً همان امر را تکرار کرد. پیامبر به جبرئیل فرمود من از اینکه مردم مرا دروغگو بدانند و سخنم را قبول نکنند می‌ترسم.[۴] در آخرین مرحله فرشته الهی در غدیر خم بر پیامبر نازل شد و آیه تبلیغ را خواند که در آن پس از تکرار دستور خداوند، حفاظت پیامبر از منافقان را نیز وعده داد.[۵] طبق این آیه، پیامبر اسلام(ص) موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند که اگر در رساندن آن کوتاهی کند، رسالت پیامبریِ خود را به انجام نرسانده است.[۶]
آیه تبلیغ:
یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ [۷]
ای پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنی رسالتش را به انجام نرسانده‌ای. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه می‌دارد. بی گمان، خدا گروه کافران را هدایت نمی‌کند.
علامه طباطبایی(۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) از مفسران معاصر شیعی بر این باور است، آنچه را که پیامبر(ص) مامور به آن شد و از ابلاغش احساس خطر می‌کرد، ولایت و جانشینی امام علی(ع) بود.[۸] به گفته علامه طباطبایی، اوضاع یهودیان و مسیحیان آن‌روز به‌دلیل شکست‌شان در جنگ‌هایی مثل خیبر و... طوری نبوده که از ناحیه آنان خطری پیامبر(ص) را تهدید کند تا نیاز شود که خدا به رسول خود وعده حفاظت از خطر را بدهد.[۹]
برخی از عالمان دین با مراجعه به روایات و وقایع تاریخی بر این عقیده‌اند که منافقان در سال آخر عمر پیامبر، حضوری فعال داشته و عده فراوانی بوده‌اند و نگرانی پیامبر از اعلام ولایت و امامت امام علی(ع) به‌دلیل حضور آنان بوده است.
خداوند بر اساس آیه به پیامبر(ص) اطمینان داد که کافران و منافقان با نقشه‌های خود کاری از پیش نخواهند برد و بر او لازم است بدون نگرانی از این جهت مأموریت الهی خویش را ابلاغ کند.[۱۰]. بر این اساس، پیامبر(ص) در هجدهم ذی‌الحجه و در غدیر خم علی(ع) را به عنوان رهبر جامعه اسلامی پس از خود معرفی کرد.[۱۱].
به خطر افتادن دین مردم و شورش
امام باقر(ع) در حدیثی، نگرانی پیامبر(ص) از به خطر افتادن دین مردم را سبب نزول آیه دانسته و بیان می‌کند که خداوند به پیامبر(ص) فرمان داد تا ولایت علی(ع) را واجب کرده و آن را برای مردم تفسیر نماید.[۱۲] چون این فرمان رسید، پیامبر نگران بود که مردم از دینشان برگشته و او را تکذیب کنند، در همین هنگام بود که این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد.[۱۳]
روایتی دیگر در کتاب تفسیر عیاشی نقل شده است که در آن سبب نزول آیه تبلیغ را، ترس و نگرانی پیامبر(ص) از شورش مردم ذکر می‌کند.[۱۴]
برخی پژوهشگران دلیل‌های دیگری برای نگرانی پیامبر(ص) ازشورش و کارشکنی مردم به سبب اعلام جانشینی امام علی(ع) ذکر کرده‌اند:[۱۵]
- منافقان به جانشینی پیامبر به عنوان ریاست بر جامعه طمع داشتند و جانشین شدن امام علی(ع)، مانع اهداف آنها بود.
- حضرت علی به عنوان شخصیتی قاطع و انعطاف‌ناپذیر شناخته شده بود.
- تازه مسلمانانی که علی(ع) پیش‌تر در جنگ‌ها بستگانشان را به قتل رسانده بود، کینه او را در دل داشتند.
- علی(ع) به هنگام وفات پیامبر(ص)، ۳۳ ساله بود و پذیرش رهبری او در جامعه‌ای که سن افراد، ملاک مهمی در ریاست به شمار می‌رفت، امر ساده‌ای نبود. این امر در جنگ تبوک که پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) را به جای خود در مدینه قرار داد یا در واپسین لحظات عمر خود اسامة بن زید را به فرماندهی منصوب کرد، بروز یافت.[۱۶]
پانویس
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲؛ خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ سوره مائده، آیه۶۷؛ خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ سوره مائده، آیه۶۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان، ج۶، ص۴۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان، ج۶، ص۴۲.
- ↑ محسن اراکی، امامت در قرآن، ۱۳۹۲ش، ص۹۳-۹۶؛ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ محسن اراکی، ۱۳۹۲ش، امامت در قرآن، ص۹۳-۹۶؛ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۳۳۱؛ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان، ج۶، ص۵۳.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۳ش، آیه تبلیغ؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۹۷-۹۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۷۶؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص ۱۸۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۳ش، آیه تبلیغ؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۹-۹۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۷۶؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص ۱۸۶.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، تفسیر روض الجنان و روح الجنان، به تحقیق ابوالحسن شعرانی و علی اکبر غفاری، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش.
- جمعی از نویسندگان، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، تحقیق: علی ربانی گلپایگانی، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۸ش.
- جمعی از نویسندگان، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، قم، انتشارات موسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۸ش.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر المرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری(تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائ‍ع ال‍ت‍راث ال‍ع‍رب‍ی، ۱۳۸۷ق.
- علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، منشورات اسماعیلیان، بی‌تا.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- محسن اراکی، امامت در قرآن، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۲ش.
- مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، مشهد، موسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره، ۱۳۹۴ش.
| آیا می‌دانستید که... | جدیدترین پرسش‌ها |
| درگاه:پرسش/آیا می‌دانستید |