جعفر بن حسام عاملی عیناثی
| از فقیهان و مشایخ اجازه شیعه در قرن نهم قمری | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | زین‌الدین |
| نسب | آل حُسام |
| تاریخ وفات | زنده در حدود ۸۲۰ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابن نجم‌الدین عاملی |
| شاگردان | احمد بن علی عاملی عیناثی، سید علی بن محمد بن دُقماق، شمس‌الدین محمد بن خاتون، علی بن طی عاملی فَقْعانی |
| محل تحصیل | جِزّین در جبل‌عامل |
| اجازه روایت از | ابن نجم‌الدین عاملی |
| سایر | تأسیس حوزه علمیه عَیْناثا |
زین‌الدین جعفر بن حُسام عامِلی عَیْناثی (زنده در حدود ۸۲۰ق)، فقیه و از مشایخ شیعه در قرن نهم هجری قمری. او بنیانگذار حوزه علمیه عیناثا در جبل‌عامل و از شاگردان ابن نجم‌الدین عاملی، فقیه و ادیب شیعه است.
احمد بن علی عاملی عیناثی محدث و فقیه، سید علی بن محمد بن دُقماق، فقیه و متکلم، شمس‌الدین محمد بن خاتون و ابوقاسم علی بن طی عاملی فَقْعانی را از شاگردان او برشمرده‌اند. درباره اینکه محقق حلی نیز شاگرد او بوده، اختلاف‌نظر است.
جایگاه
جعفر بن حسام عاملی عیناثی، فقیه[۱] و از مشایخ اجازه شیعه[۲] در قرن نهم هجری قمری است.[۳] جعفر مهاجر، تاریخ‌پژوه شیعه، جعفر بن حسام را بنیانگذار حوزه علمیه عیناثا در جبل‌عامل لبنان دانسته است.[۴] شیخ حر عاملی، محدث و فقیه شیعه، او را از مشایخ برجسته شمرده[۵] و محمدباقر مجلسی از او با تعبیر «شیخ اعظم اعلم» یاد کرده است.[۶] این تعابیر را نشان‌دهنده جایگاه علمی بالای او شمرده‌اند.[۷]
زندگی‌نامه
جعفر بن حسام عاملی عیناثی ملقب به زین‌الدین[۸] است و چنان‌که خود در نسخه‌ای خطی کتابت کرده، نام کاملش جعفر بن محمد بن ابراهیم بن حسام شامی عاملی است.[۹] او را «ابن حسام» نیز خوانده‌اند.[۱۰] واژه «عیناثی» در نام او، نسبتی به عیناثا، در جنوب لبنان است[۱۱] که در دوره‌ای، از مراکز علوم اسلامی بوده است.[۱۲]
جعفر بن حسام از خاندان آل حُسام، از خاندان‌های علمی جبل‌عامل است. او را مشهورترین فرد این خاندان دانسته‌اند.[۱۳]
صلاح‌الدین صَفَدی، تاریخ‌نگار قرن هشتم هجری قمری، جد و پدربزرگ او را از پیشوایان شیعه در جبل‌عامل دانسته است.[۱۴] پدربزرگش جمال‌الدین ابراهیم بن ابی‌الغیث حسام بخاری (زنده در ۷۳۶ق)[۱۵] فقیه شیعه،[۱۶] از شاگردان علامه حلی و ساکن مَجْدَل سِلِم در جبل‌عامل بود.[۱۷] پدر وی، شمس‌الدین محمد بن ابراهیم بن حسام، عالم و از مشایخ حِلّه بود.[۱۸]
جعفر بن حسام عاملی بر اساس نسخه‌ای خطی که کتابت کرده، در سال ۷۵۱ق در حله اقامت داشته است.[۱۹] او را ساکن جِزّین، شهری در مرزهای شمالی جبل‌عامل[۲۰] و عیناثا واقع در دو کیلومتری بِنْت جُبَیْل در جبل‌عامل نیز دانسته‌اند.[۲۱]
یکی از برادران او علی بن حسام، عالم شیعه[۲۲] و برادر دیگرش عزالدین حسن بن حسام، شاگرد فخرالمحققین بود.[۲۳] همچنین ظهیرالدین محمد بن علی بن حسام عیناثی (درگذشت بعد از ۸۷۳ق) و عزالدین حسین بن علی بن حسام عیناثی (زنده در ۸۷۳ق) از فقیهان شیعه ساکن در عیناثا، برادرزاده‌های او بودند.[۲۴]
شیخ حر عاملی جعفر بن حسام عاملی را زاهد و عابد دانسته است.[۲۵] آگاهی از تاریخ درگذشت او در دسترس نیست. برخی احتمال داده‌اند در حدود سال ۸۲۰ق زنده بوده است.[۲۶]
تحصیل
جعفر بن حسام عاملی در جِزّین، شهری در مرزهای شمالی جبل‌عامل، علوم حوزوی را فرا گرفت.[۲۷] او به واسطه سید حسن بن ایوب بن نجم‌الدین اعرج حسینی، معروف به ابن نجم‌الدین عاملی (درگذشت ۸۵۵ق)، از شهید اول روایت کرده است.[۲۸] بر همین اساس، او را شاگردِ شاگردان شهید اول دانسته‌اند.[۲۹] جعفر بن حسام از ابن نجم‌الدین اجازه همه مَرویّات و تألیفات علامه حلی را نیز، گرفته است.[۳۰]
برخی پژوهشگران بر اساس نسخه‌ای خطی، او را شاگرد خواهرزاده علامه حلی (سید عمیدالدین حسینی یا سید ضیاءالدین حسینی حلی) دانسته‌اند.[۳۱] او همچنین کتاب تهذیبُ الْوصول اِلیٰ علمِ الْاصول نوشته علامه حلی را حدود سال ۷۵۱ق، نزد فخرالمحققین فرزند علامه حلی قرائت کرده است.[۳۲]
تدریس و فعالیت‌های علمی
به‌گفته جعفر مهاجر، تاریخ‌پژوه شیعه، جعفر بن حسام عاملی پس از تحصیل در جزین، به عیناثا رفت و حوزه علمیه عیناثا را تأسیس کرد.[۳۳]
برخی از عالمانی که از او روایت کرده‌اند چنین‌اند:
- احمد بن علی عاملی عیناثی محدث و فقیه شیعه (زنده در ۸۷۹ق)[۳۴]
- سید علی بن محمد بن دُقماق، فقیه و متکلم شیعه (درگذشت ۸۴۰ق)[۳۵]
- شمس‌الدین محمد بن خاتون از مشایخ شیعه[۳۶]
- ابوقاسم علی بن علی بن جمال‌الدین محمد بن طی عاملی فَقْعانی (درگذشت ۸۵۵ق)، نویسنده کتاب مسائل ابن طی.[۳۷]
- برادرش، علی بن حسام عیناثی[۳۸]
- برادرزاده‌اش، شمس‌الدین محمد بن حسام عاملی عیناثی، از مشایخ شیعه[۳۹]
برخی او را استاد محقق کرکی نیز دانسته‌اند.[۴۰] در مقابل، برخی این مطلب را که وی استاد محقق کرکی بوده، نادرست دانسته‌اند؛ زیرا طبقه محقق کرکی متأخر از طبقه وی بوده است.[۴۱]
درباره تألیفات او آگاهی چندانی در دست نیست.[۴۲] تقی‌الدین ابراهیم کَفْعَمی، کتاب صَفْوَةُ الصَّفات در شرح دعای سمات را به امر فردی نوشته که او را در ابتدای کتاب، به «نَجْلُ الْحُسام، فقیهُ الْخلقِ قاطِبَة، مُفتِی الشَّریعة، زَیْنُ الْحقِّ وَ الدّین؛ فرزند حسام، فقیه همه مردم، مفتی شریعت، زینت حق و دین» معرفی و توصیف کرده است.[۴۳] برخی پژوهشگران معتقدند مراد از وی، زین‌الدین جعفر بن حسام عاملی بوده است.[۴۴]
پانویس
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۱۴.
- ↑ مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۹، ص۸۳.
- ↑ مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۹، ص۸۳.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱۴، ص۴۰۲.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۴۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۶۹.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱۴، ص۴۰۲.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۱۴.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۶، ص۳۰؛ شرف‌الدین، مع موسوعات رجال الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۳.
- ↑ سعادت‌پرور، پاسداران حریم عشق، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۳۷۰.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ۱۳۸۱ش، ج۱۵، ص۹۳.
- ↑ مهاجر، جبل‌عامل بین الشهیدین، ۲۰۰۵م، ص۷۹؛ طباجة، «جبل‌عامل، الحراک الثقافی و الاجتماعی و السیاسی»، ص۱۱۷ و ۱۲۱.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۷۹.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۳، ۹ و ۱۰.
- ↑ طباجة، «جبل‌عامل، الحراک الثقافی و الاجتماعی و السیاسی»، ص۱۱۷ و ۱۲۱.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۷۹.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۳.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۱.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱، ص۶۶۴۰.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱۴، ص۴۰۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۶، ص۲۳.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۳ و ۱۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۶، ص۲۳.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۹، ص۸۳.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱، ص۶۶۴۰.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مهاجر، جبل‌عامل بین الشهیدین، ۲۰۰۵م، ص۷۹.
- ↑ مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۹، ص۸۳.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۲.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۰ و ۱۱.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱۴، ص۴۰۲.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۳۴.
- ↑ جابر، معجم اعلام جبل‌عامل، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ جابر، معجم اعلام جبل‌عامل، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۳۳۱.
- ↑ جابر، معجم اعلام جبل‌عامل، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ۱۴۲۹ق، مقدمه، ج۱، ص۵۹.
- ↑ مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۱۶۳.
- ↑ مهاجر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، ج۱۴، ص۴۰۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۵۰.
- ↑ رحمتی، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، ص۱۱.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآوری احمد بن محمد حسینی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی اشکوری، به اهتمام محمود مرعشی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق.
- جابر، علی داوود، معجم اعلام جبل‌عامل، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۳۰ق.
- رحمتی، محمدکاظم، «آل حسام خاندانی شیعی از جبل‌عامل»، در مجله میراث شهاب، شماره ۸۳، بهار ۱۳۹۵ش.
- سعادت‌پرور، علی، پاسداران حریم عشق، تهران، احیاء کتاب، ۱۳۸۸ش.
- شرف‌الدین، عبدالله، مع موسوعات رجال الشیعة، لندن، الارشاد، ۱۴۱۱ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل فی علماء جبل‌عامل، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بغداد، مکتبة الاندلس، بی‌تا.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، تحقیق هلموت ریتر، بیروت، دار النشر فرانز شتاینر، ۱۴۰۱ق.
- طباجة، یوسف، «جبل‌عامل، الحراک الثقافی و الاجتماعی و السیاسی؛ الشیخ ابراهیم بن الحسام العاملی انموذجا (القسم الاول)»، در مجله المنهاج، شماره ۶۴، زمستان ۱۴۳۳ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تحقیق هدایت‌الله مسترحمی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مؤسسه امام صادق (ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، زیر نظر جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، تحقیق محی‌الدین مامقانی، مؤسسة آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، ۱۳۸۱ش.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، تحقیق مؤسسة آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، بیروت، مؤسسة آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، ۱۴۲۹ق.
- مهاجر، جعفر، جبل‌عامل بین الشهیدین: الحرکة الفکریة فی جبل‌عامل فی قرنین من اواسط القرن الثامن للهجرة حتی اواسط القرن العاشر، دمشق، المعهد الفرنسی للشرق الادنی، ۲۰۰۵م.
- مهاجر، جعفر، «حوزه علمیه جبل‌عامل»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری کتاب مرجع (بنیاد دائرة المعارف اسلامی)، ۱۳۷۵ش.