عملیات انتحاری
عملیات اِنتحاری نوعی ترور است که عامل آن با کشتن خود، موجب کشته‌شدن دیگران نیز می‌شود. این عمل غالباً با انگیزه دینی و سیاسی انجام می‌شود. شیعیان در کشورهای مختلف از جمله ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، لبنان، یمن و نیجریه بیشتر هدف حمله‌های انتحاری قرار گرفته‌اند. گروه‌های تکفیری و تندرو در اهل‌سنت با مُرْتَدخواندن پیروان برخی مذاهب اسلامی به‌ویژه شیعیان، حملات انتحاری علیه آنان انجام می‌دهند. از القاعده، داعش، طالبان، جبهه فتح الشام، بوکوحرام (الولایة الاسلامیه غرب افریقا)، تحریک طالبان پاکستانی، لشکر جهنگوی، جیش محمد و جندالله به‌عنوان عوامل حملات انتحاری علیه شیعیان نامبرده شده است.
در اسلام و فقه شیعه، انتحار (خودکشی)، حرام و از گناهان کبیره است. این عمل در انگیزه و هدف با عملیات استشهادی متفاوت است؛ عملیات استشهادی، نوعی جهاد دفاعی علیه کافران است که در شرایط خاصی و با اجازه حاکم شرع مجاز است؛ در حالی‌که عملیات انتحاری بیشتر افراد بی‌گناه را هدف قرار می‌دهد.
از افغانستان، سومالی، عراق و اوگاندا به‌عنوان کشورهای با بیشترین میزان حمله‌های انتحاری در بازه زمانی ۲۰۱۱-۲۰۲۱م نامبرده شده است. گفته شده که پیشینه حمله انتحاری به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ قرن نخست میلادی باز می‌گردد. به‌گفته ناظران، عملیات انتحاری در دو دهه نخست قرن بیست و یکم، تشدید گردید و تهاجم قوای ایالات متحده آمریکا به افغانستان و عراق در تشدید حمله‌های انتحاری مؤثر بوده است.
اهمیت و تأثیرگذاری
بمب‌گذاری انتحاری نسبت به سایر اقدامات تروریستی با توجه به دشواری جلوگیری از انجام آن، تعهدات عمیق مذهبیِ عاملِ انتحاری، تلفات زیاد، انعکاس رسانه‌ای و فشار روانی؛ دارای اهمیت دانسته شده و از ابزارهای تأثیرگذار در کشتار شیعیان تلقی شده است.
به‌گفته ناظران، بمب‌گذار انتحاری در اغلب موارد از سوی گروه‌های بنیادگرای دینی استخدام و شهید محسوب می‌شود. بر این اساس بمب‌گذار انتحاری از تعهد بالای مذهبی برخوردار است و خرسند است که با انفجار خود و دیگران به‌زعم خودش در جهاد سهم گرفته است.[۱]
به گفته کارشناسان جلوگیری از حمله انتحاری دشوار است و حتی زمانی که مأموران امنیتی عامل انتحاری را شناسایی کنند، مقابله با وی سخت است؛ زیرا فرد انتحارکننده به‌مثابه سلاحی عمل می‌کند که با انفجار خود به مأموران مبارزه با تروریسم ضربه می‌زند. همچنین از این جهت که هر لحظه می‌تواند جابجا شود، نیز مقابله با او سخت است.[۲] از سوی دیگر موفقیت عملیات انتحاری را ناشی از این می‌دانند که می‌تواند بیشترین تلفات و خسارات را با کمترین هزینه تحمیل کند.[۳]
یکی از ویژگی‌های تأثیرگذار عملیات انتحاری رقم بالای تلفات ناشی از آن دانسته شده است؛ زیرا عامل انتحاری با رساندن خود به قلب جمعیت در محافل و اماکن مثل مسجد، حسینیه و سایر مراکز تجمع گروه هدف، زمینه کشته شدن حداکثر افراد را فراهم می‌کند.[۴] بر اساس یک ارزیابی در حالی که حمله‌های انتحاری تنها سه درصد از کل حمله‌های تروریستی را تشکیل می‌دهد اما ۴۸ درصد از تلفات آنها را به خود اختصاص داده است.[۵] به‌نظر کارشناسان آمار بالای تلفات در حمله‌های انتحاری باعث می‌شود که این حمله‌ها انعکاس رسانه‌ای بالایی پیدا کنند و همین مسئله موجب می‌شود که گروه‌های تکفیری- تروریستی بیشتر از این تاکتیک استفاده کنند.[۶]
به‌باور ناظران تکرار حمله‌های انتحاری به صورت نامرئی و ناگهانی و با تلفات زیاد، موجب افزایش فشار روانی و تبلیغاتی بر دستگاه‌های امنیتی می‌شود. معمولا انگشت انتقاد خانواده‌های قربانیان و افکار عمومی متوجه دولت‌ها و دستگاه‌های امنیتی می‌شود و این نیز گروه‌های تروریستی را تشویق به تشدید عملیات انتحاری می‌کند.[۷]
مفهوم‌شناسی
عملیات انتحاری خشن‌ترین نوع تروریسم ارزیابی شده است.[۸] به گفته رابرت پِپ، محقق، در تروریسمِ انتحاری مهاجمان علاوه بر استفاده از خشونت، برای اطمینان از موفقیت حملات‌شان حاضرند جان خود را نیز بدهند.[۹]انتحار در لغت نیز به معنای خودکشی است؛ از‌این‌رو انسانی که برای امری دنیوی و با قصد خودکشی بدون اینکه توجیه شرعی یا عقلی داشته باشد، خود را از بین ببرد دست به انتحار زده است.[۱۰] به گفته سوزان مارتین پژوهشگر تروریسم، عملیات انتحاری اغلب غیرنظامیان را در مناطق خارج از درگیری فعال هدف قرار می‌دهد.[۱۱]
عامل انتحاری در لغت‌نامه کمبریج این گونه تعریف شده است: «کسی که بمبی را در خود پنهان کرده و خودش را به‌منظور کشتن دیگران می‌کشد.»[۱۲]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: تروریسم
عملیات انتحاری در فقه شیعه
از دید برخی فقه‌پژوهان شیعه اسلام عملیات انتحاری را به‌صورت مطلق حرام می‌داند و این امر مشترک بین مذاهب اسلامی دانسته شده است.[۱۳] در عملیات انتحاری علاوه بر خودکشی، بحث دیگرکشی و توسل به خشونت، ایجاد رعب و وحشت در جامعه و اعمال فشار سیاسی نیز دخیل است و ماهیت غافلگیرانه و ظالمانه دارد و اهداف نامشروع را دنبال می‌کند.[۱۴]
همچنین انتحار از نظر اسلام، از گناهان کبیره شمرده شده و اقدام به آن حرام و مرتکب آن اهل جهنم معرفی شده است.[۱۵] فقه‌پژوهان شیعه حرمت سلب حق حیات را مستند به هر چهار منبع آیات، روایات، عقل و اجماع کرده‌اند.[۱۶]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: خودکشی
تفاوت عملیات انتحاری با عملیات استشهادی
عملیات استشهادی به اقدامی اطلاق شده است که شخصی با قصد قربت و با علم به شهادت و با هدف ضربه‌زدن به دشمن و با فرض اینکه راه دیگری وجود ندارد به آن دست می‌زند و در این راه کشته می‌شود. عملیات استشهادی از نظر فقیهان شیعه و اهل‌سنت، مشروط به شرایط ذیل، مجاز شمرده شده است[۱۷]:
- جنبه دفاعی دارد.[۱۸]
- نیاز به مجوز حاکم شرع دارد.[۱۹]
- نباید منجر به کشتار افراد بی‌گناه سود.
- هدف کفار اشغال‌گر و عهدشکن باشد نه هر کافری.
- مصلحت اسلام و مسلمانان چنین اقدامی را ایجاب کند.
- هدف جلوگیری از تجاوز و تهاجم دشمنان اسلام باشد.[۲۰]
ملاک عملیات استشهادی جهاد و دفاع و هدف از آن دفاع از دین، مال و ناموس مسلمانان معرفی شده است.[۲۱] اما در عملیات انتحاری جریان‌های سلفی- تکفیری چون معتقد به جهاد ابتدایی هستند و غیر از خود حتی دیگر مسلمانان را کافر می‌دانند برای ایجاد دولت اسلامی مورد نظر خود و به‌زعم خودشان برای کشتن دشمنان خدا دست به عملیات انتحاری می‌زنند.[۲۲] همچنین در عملیات انتحاری اغلب افراد بی‌گناه و مسلمانان هدف قرار می‌گیرند.[۲۳]
عملیات انتحاری علیه شیعیان
به باور پژوهشگران حوزه عملیات انتحاری، شیعیان در کشورهای مختلف اسلامی هدف حملات تروریستی انتحاری بوده و تلفات زیادی را متحمل شده‌اند از جمله در ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، لبنان، یمن و نیجریه، حملات انتحاری علیه شیعیان رقم خورده است.[۲۴] بر اساس گزارشی، گروه‌های رادیکال سنی‌مذهب از افزایش قدرت شیعیان نگران‌انند و به همین دلیل شیعیان را هدف قرار می‌دهند.[۲۵]
مجله تروریسم و خشونت سیاسی، گزارش داده است که از میان ۶۲۲۴ عملیات انتحاری که از ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۶م ثبت شده است، ۵۲۹۸ حمله یعنی ۸۵ درصد کل حملات توسط گروه‌های تندرو سنی‌مذهب انجام شده است.[۲۶]همین مجله گزارش داده است که در ۱۵ سال اخیر (۲۰۰۱-۲۰۱۶م) حملات گروه‌های تندرو سنی‌مذهب به‌جای هدف قراردادن کافران غربی به سمت مسلمانان اقلیت به‌زعم آنها مرتد متمرکز شده است.[۲۷]
از القاعده، داعش، طالبان داعش شاخه خراسان، جبهه فتح الشام، بوکوحرام (الولایة الاسلامیه غرب افریقا)، تحریک طالبان پاکستانی، لشکر جهنگوی، جیش محمد و جندالله به‌عنوان عوامل حملات انتحاری علیه شیعیان نامبرده شده است.[۲۸]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: فهرست حملات تروریستی علیه شیعیان
پیشینه
پژوهشگران، پیشینه تروریسم انتحاری را به دهه ۶۰ قرن نخست میلادی بازگردانده‌اند.[۲۹] در دوره جدید گزارش شده که نیروهای امپراتوری ژاپن در جریان جنگ دوم جهانی از شیوه عملیات انتحاری علیه قوای متحدین، استفاده کردند.[۳۰] در دوره جنگ سرد (۱۹۴۵-۱۹۹۱م) گفته شده که نیروهای ویتنام شمالی از تاکتیک حمله انتحاری علیه نیروهای آمریکا، استفاده می‌کردند.[۳۱] همچنین از القاعده در خاورمیانه و ببرهای تامیل در جنوب آسیا (سریلانکا) نامبرده شده که در نیمه دوم قرن بیست عملیات انتحاری انجام می‌دادند.[۳۲] در ایران سازمان مجاهدین خلق موسوم به منافقین اولین گروه تروریستی معرفی شده است که اقدام به حمله‌های انتحاری کرده است.[۳۳]
همچنین احمد رشید و همکارانش عملیات فلسطینی‌ها علیه اسرائیل در ۱۹۹۴م را مصداقی از حملات انتحاری دانسته‌اند[۳۴] در حالی که افرادی مثل یوسف قرضاوی دانشمند مسلمان اهل‌سنت، حملات فلسطینی‌ها علیه اسرائیل را جهاد دفاعی و مصداق عملیات استشهادی می‌دانند.[۳۵]
«در طول جنگ افغانستان و عراق به‌طور متوسط هر روز یک حمله انتحاری رخ می‌داد» [۳۶]
گفته شده که حملات انتحاری در شروع هزاره سوم میلادی توسط چیچینی‌ها علیه ارتش روسیه، کشمیری‌ها علیه هند و القاعده علیه ایالات متحده آمریکا ادامه یافت و حملات یازده سپتامبر ۲۰۰۱م مهمترین و بزرگترین حمله انتحاری بود که در تاریخ ثبت گردید و پس از آن عملیات انتحاری به تاکتیک مُد روز گروه‌های تروریستی تبدیل گردید.[۳۷] تهاجم قوای غربی به افغانستان و عراق نیز در تشدید این حملات مؤثر دانسته شده است.[۳۸]
پژوهشگران معتقدند موج حملات انتحاری پس از یازده سپتامبر در میان گروه‌های تروریستی اسلام‌گرا از قبیل طالبان، القاعده و داعش افزایش یافته است. براین اساس در حالی که بین ۱۹۸۰م تا ۲۰۰۳م تعداد کل عملیات‌های انتحاری ثبت شده در سراسر جهان ۳۱۵ حمله گزارش شده است،[۳۹] تنها در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵م تعداد حملات به ۱۱۹۱ حمله رسیده است[۴۰] و در سال ۲۰۰۷م تنها در افغانستان و پاکستان، ۲۱۶ حمله انتحاری گزارش شده است.[۴۱]
عناصر و شیوه‌های عملیات انتحاری
در پژوهشی مرتبط با عملیات انتحاری و با تمرکز بر حملات انتحاری داعش پنج عنصر به‌عنوان مشخصات حملات انتحاری گروه‌های تکفیری از جمله داعش بر شمرده شده است:
- خلافت اسلامی؛ در نظام فکری داعش تمام افراد و هویت‌ها برای موجودیت و قدرت خلافت باید هزینه شوند.
- جهاد؛ در منظومه فکری گروه‌های تکفیری جهاد مسلحانه تنها شیوه گسترش اسلام است.
- شهادت؛ از نظر داعش عملیات انتحاری نوعی جهاد فردی واجب و خود کشی برای کشتن دشمنان خدا، شهادت است.
- خشونت؛ از نظر داعش عملیات هرچه خشونت‌بارتر و فجیع‌تر باشد، جنگجویان بیشتری جذب می‌کند.
- شیعه‌ستیزی؛ از نظر داعش شیعیان مسلمانان واقعی نیستند و اگر به اسلام واقعی برنگردند، همگی باید کشته شوند.[۴۲]
ناظران دریافته‌اند که تروریست‌های انتحاری بیشتر از خودروها و کمربندهای انفجاری استفاده می‌کنند. علاوه بر آن استفاده از سلاح گرم، سلاح سرد و هواپیما ربایی نیز جزء شیوه‌های مورد استفاده حمله کنندگان انتحاری بوده است.[۴۳]
کشورهای با بیشترین حمله‌های انتحاری
بر اساس گزارش مرکز اقدام علیه خشونت مسلحانه، در بازه زمانی ده ساله (۲۰۱۱-۲۰۲۱م)، در ۱۶ کشور جهان حمله انتحاری ثبت شده است که در این میان افغانستان (۹۲۷ نفر کشته و زخمی غیر نظامی)، سومالی (۲۵۸)، عراق (۹۵) و اوگاندا (۴۰)، شاهد بیشترین تلفات ناشی از حمله‌های انتحاری بوده‌اند.[۴۴] افغانستان به دلیل اینکه ۶۵ درصد کل تلفات افراد بی‌گناه ناشی از حمله‌های انتحاری در آن رخداده است، آسیب‌پذیرترین کشور جهان شناخته شده است.[۴۵] به گفته حکمت کرزی پژوهشگر امور تروریسم، پس از حضور نیروهای آمریکا و ناتو در افغانستان، حملات انتحاری شروع کندی داشت ولی به تدریج بسیار افزایش یافت. به گزارش بولتن امنیت و تروریسم متعلق به مرکز مطالعات خلیج (فارس)، در حالی که در سال‌های نخست حضور قوای غربی در افغانستان شاهد تعداد کمی از حملات انتحاری بودیم (مثلا در ۲۰۰۲م ۱ حمله، در ۲۰۰۳م ۲ حمله و در ۲۰۰۴م ۶ حمله) اما در سال‌های بعد موج حملات انتحاری گسترش یافت بگونه‌ای که در سال ۲۰۰۶م ۱۱۸ حمله انتحاری صورت گرفت.[۴۶] و در سال ۲۰۰۷م تعداد حملات انتحاری ثبت شده به ۱۶۰ مورد رسید.[۴۷] سراج الدین حقانی رهبر شبکه حقانی در اسفند ۱۴۰۰ش اعتراف کرد که تنها شبکه تحت رهبری او ۱۰۵۰ نفر مهاجم انتحاری را در طول یک و نیم دهه گذشته اعزام کرده است.[۴۸]
پانوشت
- ↑ ر.ک. مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ ر.ک. مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۴.
- ↑ ر.ک. مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ HOMELAND SECURITY AFFAIRS, "Causes & Explanations of Suicide Terrorism: A Systematic Review", Homeland security website.
- ↑ ر.ک. مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ ر.ک. مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ Andrew Eggers, ADDRESSING THE CAUSE: AN ANALYSIS OF SUICIDE TERRORISM, 2011
- ↑ Andrew Eggers, ADDRESSING THE CAUSE: AN ANALYSIS OF SUICIDE TERRORISM, 2011, P. 3
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۲
- ↑ Martin, HANDBOOK OF TERRORISM PREVENTION AND PREPAREDNESS, 2021, P764.
- ↑ Cambridge Dictionary, "suicide bomber", Dictionary website
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۳.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۳.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۲
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۴۷.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ محمدعلی، «مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت»، وبگاه حوزه.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ بدخشان، شیرزاد و داوند، «تأثیر عملیات انتحاری جریان سلفی- تکفیری بر پدیده اسلام‌هراسی»، ۱۳۹۹ش، ص۱۵۰.
- ↑ نگاه کنید به محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۸.
- ↑ محمدی الموتی، جلالی و شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، ۱۳۹۶ش، ص۱۵۴.
- ↑ Choi, Acosta, "Sunni Suicide Attacks and Sectarian Violence", 2018, P5
- ↑ Choi, Acosta, "Sunni Suicide Attacks and Sectarian Violence", 2018, P5
- ↑ Choi, Acosta, "Sunni Suicide Attacks and Sectarian Violence", 2018, P4
- ↑ Choi, Acosta, "Sunni Suicide Attacks and Sectarian Violence", 2018, P3-14.
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P2
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P2.
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P3
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P3
- ↑ باشگاه خبرنگاران جوان، «معرفی اولین گروهی که در ایران عملیات انتحاری انجام داد + فیلم»، وبگاه باشگاه.
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P4
- ↑ قرضاوی، فقه الجهاد، ۲۰۰۹م، ص۱۱۹۸ و ۱۱۹۹.
- ↑ Annual Review of Political Science, "The Rise and Spread of Suicide Bombing", Annual Review Website
- ↑ Rashid, Ali Baig, and Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", 2021, P4
- ↑ Annual Review of Political Science, "The Rise and Spread of Suicide Bombing", Annual Review Website.
- ↑ Wilkens , "Suicide Bombers and Society", 2011, P25
- ↑ مبینی کشه و امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل »، ۱۳۹۸ش، ص۲۵۶.
- ↑ Wilkens , "Suicide Bombers and Society", 2011, P25
- ↑ نجف زاده و جمالی، «نشانه‌شناسی عملیات انتحاری درگروه‌های تکفیری اسلامی (مطالعه موردی:داعش در عراق)»، ۱۳۹۸ش، ص۱۳۲.
- ↑ دخشان، شیرزاد و داوند، «تأثیر عملیات انتحاری جریان سلفی- تکفیری بر پدیده اسلام‌هراسی»، ۱۳۹۹ش، ص۱۵۹.
- ↑ AOAV, "Average civilian casualties per suicide bombing globally rose 56% in 2021 compared to 2020, AOAV finds", Reliefweb.
- ↑ AOAV, "Average civilian casualties per suicide bombing globally rose 56% in 2021 compared to 2020, AOAV finds", Reliefweb.
- ↑ Karzai, "Suicide Terrorism: The Case of Afghanistan", 2007, P35
- ↑ Wilkens , Suicide Bombers and Society", 2011, P25.
- ↑ بی‌بی‌سی فارسی، «سراج‌الدین حقانی فرستادن ۱۰۵۰ مهاجم انتحاری از سوی 'شبکه حقانی' را در دو دهه گذشته تایید کرد.»، وبگاه بی‌بی‌سی.
منابع
- باشگاه خبرنگاران جوان، «معرفی اولین گروهی که در ایران عملیات انتحاری انجام داد + فیلم»، وبگاه باشگاه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- بدخشان، مجتبی، شیرزاد، حمیدرضا و داوند، محمد «تأثیر عملیات انتحاری جریان سلفی- تکفیری بر پدیده اسلام‌هراسی»، مندرج در فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی شماره۵۳، تابستان ۱۳۹۹ش.
- بی‌بی‌سی فارسی، «سراج‌الدین حقانی فرستادن ۱۰۵۰ مهاجم انتحاری از سوی 'شبکه حقانی' را در دو دهه گذشته تایید کرد.»، وبگاه بی‌بی‌سی، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
- خبرگزاری جمهوری اسلامی، «بازخوانی انفجار مقر نیروهای آمریکایی در لبنان در ۳۴ سال پیش»، وبگاه خبرگزاری، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
- مبینی کشه، امیدی، «موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین الملل»، مندرج در پژوهشنامۀ ایرانی سیاست بین‌الملل، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش.
- محمدعلی، امیر ملا، عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت»، وبگاه حوزه، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
- محمدی الموتی، محسن، محمود جلالی و مهدی شوشتری، «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری»، مندرج در دو فصلنامه انسان پژوهشی دینی، بهار و تابستان۱۳۹۶ش.
- مشرق نیوز، «ترورهای انتحاری سازمان منافقین +تصاویر»، وبگاه مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید:۱۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- Andrew Eggers, Bruce ADDRESSING THE CAUSE: AN ANALYSIS OF SUICIDE TERRORISM, Colorado State University 2011.
- Annual Review of Political Science, "The Rise and Spread of Suicide Bombing", Annual Review Website, Published: February 11, 2015, Accessed: September 13, 2023
- Rashid, Ahmed, , Muhammad Ali Baig, and, Saif ur Rehman Malik, "The Pashtuns use of Suicide Bombing as a Military Operation in Afghanistan and Pakistan", Jurnal Ilmu Pemerintahan, 2021.
- Karzai, Hekmat, "Suicide Terrorism: The Case of Afghanistan", Security & Terrorism, Issue No. 5, 2007
- Cambridge Dictionary, "suicide bomber", Dictionary website, Accessed: Sep 4, 2023.
- Choi, Seung-Whan, Acosta, Benjamin, "Sunni Suicide Attacks and Sectarian Violence", Terrorism and Political Violence, June 2018.
- HOMELAND SECURITY AFFAIRS, "Causes & Explanations of Suicide Terrorism: A Systematic Review", Homeland security website, Published: December 2018, Accessed:September 14, 2023.
- Martin, Susanne, HANDBOOK OF TERRORISM PREVENTION AND PREPAREDNESS, Chapter 25, International Centre for Counter-Terrorism (ICCT), 2021.
- Wilkens, Ann, "Suicide Bombers and Society", FOI, Swedish Defence Research Agency, 2011