شیعیان مسختی

شیعیان مِسخِتی یا ترک‌های آهیسکا گروهی از شیعیان که در ازبکستان، قزاقستان، آذربایجان و قرقیزستان پراکنده‌اند، اما بیشتر در دره فَرغانَه در ازبکستان زندگی می‌کنند. وطن اصلی مردم مسخت در همسایگی شرقی سرزمین آجاریا در جنوب گرجستان و در شمال شرقی مرز ترکیه و شمال ارمنستان قرار داشت. استالین، مردم این منطقه را در سال ۱۹۴۴ میلادی به ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان تبعید کرد.

جغرافیا

سرزمین مسخت در همسایگی شرقی سرزمین آجاریا در جنوب گرجستان و در شمال شرقی مرز ترکیه و شمال ارمنستان قرار دارد که قسمت مهمی از سرزمین آخال، تسیخه است. استالین، شیعیان مسخه را به ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان تبعید کرد.

تاریخچه

سرزمین مسخت در قرن شانزدهم میلادی به تصرف عثمانی‌ها درآمد و به دنبال این اقدام، مردم این منطقه مسلمان شدند و زبان ترکی نیز به زبان اول آن‌ها مبدل گشت. در سال ۱۸۳۸ میلادی، پس از آنکه روسیه سرزمین ماورای ارس از جمله گرجستان را با انعقاد عهدنامه ترکمنچای از ایران جدا کرد، بلافاصله در سال بعد به جنگ عثمانی پرداخت و منطقه مسخت را به تصرف خود درآورد. اکثریت مسختی‌ها، مسلمانان سنی مذهب و حنفی و همچنین گروه کوچکی از آن‌ها علی اللهی بودند که همچنان ترک‌زبان باقی مانده بودند. به همین سبب مسخت‌ها خود را «ترک‌های آهیسکا» می‌نامیدند.

این گروه که تا جنگ جهانی دوم یکی از پایه‌های جامعه اسلامی گرجستان محسوب می‌شدند، از ملیت نامشخصی بین ترکی و گرجی برخوردار هستند، اما از لحاظ مذهبی به تشیع روی آوردند. این جامعه که در منطقه مسختی ساکن بودند، توسط استالین در سال ۱۹۴۴میلادی از ترس اتحاد با آلمان‌ها و یا ترک‌ها به ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان کوچانده شدند. در هنگام جنگ جهانی دوم، استالین تعدادی از اقوام ساکن قفقاز شمالی و جنوبی را به اتهام همکاری با آلمانی‌ها به مهاجرت و جابه جایی اجباری واداشت. از سوی دیگر استالین قصد داشت با حمایت از ادعای ارمنی‌ها و گرجی‌ها مبنی بر تعلق داشتن سه استان قارص، اردهان و آرتوین به آن‌ها، به ترکیه فشار وارد کند. با توجه به پیش بینی درگیری‌های مرزی بین دو طرف، استالین در صدد برآمد مناطق سرحدی دو کشور در مسخت را از عناصر ترک‌زبان و مسلمان مسختی ـ که در هواداری از سیاست‌های ترکیه در جنگ جهانی دوم جهانی به اذیت و آزار مسیحیان به ویژه ارمنیان و آتش زدن بعضی از کلیسا اقدام کرده بودند ـ عاری نماید. از این رو مسختی‌ها که تعداد آن‌ها در آن دوره تا ۲۰۰ هزار نفر بیان شده، به همراه اقوام دیگر در نوامبر و دسامبر ۱۹۴۴ میلادی به ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان تبعید شدند. از آن پس مسختی‌ها همواره خواهان بازگشت به سرزمین مادری خود بودند.

ترک‌های مسختی بر اساس آداب و رسوم، فرهنگ، لهجه، موسیقی و شیوه برپایی عزاداری جزو حوزه آذری و یا سیستم تفکر با مرکزیت ایران قلمداد می‌شوند.

وضعیت کنونی شیعیان مسختی

مسخت‌ها از جمله شیعیانی هستند که در منطقه آسیای مرکزی و بیشتر در دره فرغانه ازبکستان حضور دارند. اگرچه از چگونگی گرایش این دسته به مذهب شیعه، اطلاع درستی در دست نیست، با این حال مسخت‌ها در حال حاضر از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیستند.

منابع

• بهمن، شعیب، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، تهران، ۱۳۹۳ش.

پیوند به بیرون

• مسختی قفقاز یک حوزه فراموش شده