نصرالله خلخالی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از نصرالله بن حسن خلخالی)
نصرالله خلخالی
اطلاعات فردی
نام کاملنصرالله صدقی حسنی
تاریخ تولد۱۲۸۶ش
محل زندگینجف، لبنان، دمشق
تاریخ وفات۱۳۵۶ش
محل دفنحرم امام علی(ع)
شهر وفاتدمشق
اطلاعات علمی
استادانمیرزا محمدحسین نائینی
محل تحصیلنجف
سایروکیل مراجع
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسیحمایت از امام خمینی
اجتماعیتعمیر و تأسیس مدارس علمیه، توسعه حرم حضرت رقیه


نصرالله خلخالی (۱۲۸۶ - ۱۳۵۶ش) وکیل و معتمد برخی از مراجع تقلید همچون سید ابوالحسن اصفهانی، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محسن حکیم در نجف بود. امام خمینی او را شخص مؤثر نجف دانست و به عنوان رفیق چهل‌ساله و وکیل خود معرفی کرد. اقداماتی در حوزه‌های علمیه توسط او انجام شد که از جمله آنها می‌توان به ساخت و بازسازی مدارس در شهرهای نجف و کربلا و سامرا و پرداخت شهریه به طلاب اشاره کرد.

خلخالی حامی اصلی امام خمینی در عراق بود، علما و طلاب را به حمایت از او دعوت کرد و نسبت به گسترش مرجعیت او در میان شیعیان کشورهای اسلامی کوشید. در انجام کارهای خیر اهتمام داشت و بازسازی و تجهیز حرم‌های اهل‌بیت(ع) در عراق و سوریه را برعهده گرفت.

جایگاه

سید ابراهیم ایروانی، سید محمد محقق داماد، سید احمد خوانساری، سید ابوالقاسم خویی، سید نصرالله مستنبط و شیخ نصرالله خلخالی در تصویر مشاهده می‌شوند.

بنا بر گزارش مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، دینداری و امانت‌داری نصرالله خلخالی سبب شد که مورد اعتماد علما قرار گیرد؛ تا آنجا که وکالت امور مالی مراجعی همچون سید ابوالحسن اصفهانی، سید حسین بروجردی، سید محسن حکیم و امام خمینی را عهده‌دار بود.[۱] و مراودات مالی تجار و شیعیان کشورهای مختلف با مراجع تقلید، از طریق او صورت می‌گرفت.[۲]

امام خمینی طی نامه‌ای به سید احمد خمینی در سال ۱۳۴۹ش، نصرالله خلخالی را شخص مؤثر نجف دانست و او را وکیل خود معرفی کرد.[۳]وی نقش مهمی در گسترش مرجعیت امام خمینی داشت و همواره طلاب و علما را به حمایت از او دعوت می‌کرد. خلخالی در نظام حاکمیت عراق هم اعتبار داشت. اعتماد مردم به او تا حدی بود که با اخراج ایرانیان از عراق، خانه‌هاشان را به نام خلخالی زدند تا مصادره نشود.[۴]

زندگی‌نامه

نصرالله صدقی حسنی معروف به خلخالی در سال ۱۲۸۶ش در نجف به دنیا آمد.[۵] پدرش میرزا حسن از بازرگانان ایرانی بود که به عراق مهاجرت کرد.[۶] نصرالله خلخالی علوم دینی از سطح تا خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه نجف فراگرفت[۷] و از شاگردان میرزای نائینی بود. او هم‌زمان با تحصیل در کنار پدرش به تجارت می‌پرداخت.[۸]

پس از اتمام تحصیلات، اشتغال اصلی وی وکالت مراجع و انجام امور خیریه بود. از معدود طلاب ایرانی بود که شناسنامه عراقی داشت و به همین جهت با حکم صدام به اخراج ایرانی‌ها از عراق، اخراج نشد و اموالش از مصادره محفوظ ماند. فعالیت گسترده خلخالی در دعوت مردم به امام خمینی سبب شد که حزب بعث عراق او را دستگیر کرده و به لبنان تبعید کند.[۹] پس از آزادی در اواخر عمر در سوریه سکنی گزید.[۱۰] وی در سال ۱۳۵۶ش درگذشت و پیکرش به نجف منتقل شد و در حجره روبروی ایوان طلای حرم امام علی(ع) دفن شد.[۱۱]

ارتباط با امام خمینی

نجف، نصرالله خلخالی در کنار امام خمینی. در تصویر مجتبی لنکرانی و محمد صادقی تهرانی نیز دیده می‌شوند.

به‌گفته عمید زنجانی، خلخالی از دوستان قدیمی و نزدیک امام خمینی بود،[۱۲] تا حدی که در نخستین سفر امام خمینی به عراق در سال ۱۳۱۲ش، در منزل خلخالی ساکن شد. قدیمی‌ترین سند منتشر شده از امام خمینی در صحیفه امام مربوط به همین سفر است.[۱۳] از نخستین روزهای قیام امام خمینی در صف حامیان او جای گرفت و سخنرانی‌هایش را در نجف تکثیر و بین طلاب پخش می‌کرد.[۱۴] او به درخواست سید مصطفی خمینی سخنان امام خمینی را به عربی ترجمه کرد و برای چاپ در روزنامه به کشورهای عربی می‌فرستاد.[۱۵]

در پی بازداشت امام خمینی و احتمال اعدامش توسط حکومت پهلوی، خلخالی به ملاقات سید محسن حکیم از مراجع تقلید عراق رفت تا حکم تأیید مرجعیت امام خمینی را از او دریافت کند.[۱۶] با تبعید امام خمینی به ترکیه، خلخالی و جمعی دیگر از علما در منزل سید محسن حکیم، جلسه‌ای تشکیل دادند و خواستار حمایت از امام خمینی و رایزنی با دولت عراق برای انتقال او به نجف شدند.[۱۷]

بعد از انتقال امام خمینی از ترکیه به عراق در سال ۱۳۴۴ش به او ملحق شد و علما و طلاب را به استقبال از او دعوت کرد.[۱۸] خلخالی پس از ورود امام به عراق، منزلی همراه با امکانات برایش تهیه کرد[۱۹] و مدیریت همه امور برای استقبال و هزینه‌های مجالس و میهمانان را به عهده گرفت.[۲۰] طلاب را به شرکت در درس و نماز امام تشویق می‌کرد.[۲۱]

بر اساس منابع ساواک، خلخالی بیشتر اوقات همراه امام خمینی بود و به سبب اعتمادی که به وی داشت، انجام بعضی کارهای مهم توسط او انجام می‌شد.[۲۲] امام خمینی طی نامه‌ای به سید احمد خمینی در سال ۱۳۴۹ش، نصرالله خلخالی را شخص مؤثر نجف دانست و او را وکیل خود معرفی کرد.[۲۳] به پیشنهاد خلخالی، کتاب تحریر الوسیله به عنوان رساله عملیه برای مقلدان عرب چاپ شد.[۲۴] بعد از رحلت سید محسن حکیم، بیشترین نقش را در گسترش مرجعیت امام خمینی به‌ویژه میان شیعیان کشورهای همسایه ایفاء کرد.[۲۵]

در پی اعتراض به امام خمینی نسبت به صدور بیانیه و حمایت از خلخالی و عدم حمایت از مبارزات سازمان مجاهدین خلق، امام خمینی چنین پاسخ داد: حاج شیخ نصرالله خلخالی وکیل من است و به‌خاطر من گرفتار شده بود، ایشان رفیق چهل‌ساله من است.[۲۶] البته در اواخر عمر دستگاه جاسوسی عراق سعی کرد به روابط خلخالی با امام خمینی صدمه بزند و علت دستگیری او را گزارش اطرافیان امام خمینی عنوان کرد. به گفته روحانی، نصرالله خلخالی دچار سوءتفاهم شد و با دلخوری عازم سوریه شد.[۲۷] امام خمینی با ارسال نامه‌ای تأکید کرد که دولت عراق به دروغ گفته‌ است که بستگان و اطرافیانش باعث دستگیری خلخالی شده‌اند و از اینکه بعد از چهل سال روابط آنها دچار خدشه شده ‌است، اظهار ناراحتی کرد.[۲۸]

فعالیت‌ها و خدمات

خلخالی علاوه بر وکالت آیت‌الله بروجردی در عراق،[۲۹] شهریه طلاب را پرداخت می‌کرد[۳۰] و سرپرستی مدارس علمیه آیت‌الله بروجردی در نجف و کربلا را بر عهده داشت.[۳۱] بازسازی و توسعه مدارس علمیه نجف مانند مدرسه آخوند خراسانی،[۳۲] مدرسه صدر اعظم اصفهانی[۳۳] و مدرسه قوام[۳۴] از جمله خدمات او است. خلخالی واسطه دریافت وجوهات شرعی از ایران و سایر کشورها برای مراجع تقلید بود و شهریه مراجع به‌ویژه امام خمینی را بین طلاب تقسیم می‌کرد.[۳۵]

خلخالی نقش مهمی نیز در بازسازی عتبات عالیات داشت. درب‌های طلای اعتاب مقدسه عراق و نیز فرش‌ها و لوسترها، که از سوی نیکوکاران به اعتاب مقدسه عراق تقدیم می‌گردید، از راه نصرالله خلخالی به عراق منتقل می‌شد. پس از اقامت در دمشق، نصرالله خلخالی و امام موسی صدر، کمیته‌ای را با هدف توسعه زیارتگاه حضرت رقیه تشکیل دادند. خلخالی تعدادی از خانه‌ها و مغازه‌های مجاور را خریداری کرد؛ ولی قبل از اتمام توسعه حرم، درگذشت.[۳۶] او همچنین دارای موقوفات و خیرات بود. در سامراء، حسینیه و حمام ساخت و جمع‌آوری و انتقال پول برای مردم لبنان از طریق او انجام می‌شد.[۳۷]

پانویس

  1. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۹، ص۱۱۷.
  2. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۱۸، ص۱۸۲
  3. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۲، ص۳۳۳.
  4. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۳، ص۱۹۲.
  5. مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، ص۲۱۰.
  6. مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، ص۲۱۰.
  7. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۹، ص۱۱۷.
  8. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۹، ص۱۱۷.
  9. مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، ص۲۱۰.
  10. روحانی، نهضت امام خمینی، چاپ ۵، ج۳، ص۳.
  11. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۳، ص۱۹۲.
  12. عمید زنجانی، مصاحبه با مجله حوزه، شماره ۳۷ و ۳۸، ص۱۰۰.
  13. امام خمینی، صحیفه امام، ج۱، ص۱.
  14. گذری بر زندگی و خاطرات مرحوم شیخ محمد سمامی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  15. خمینی، امید اسلام شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۸۸ش، ص۸۹.
  16. مروری بر حیات علمی و سیاسی آیت‌الله محمد مؤمن، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ صالح ۳/۴۸۰ وخاتم یزدی.
  17. مروری بر واکنش‌های مختلف به تبعید امام خمینی در سال ۴۳، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  18. گذری بر کارنامه مبارزاتی آیت‌الله سید محمود حسینی شاهرودی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روایت همسر امام از عمامه‌گذاری آیت‌الله سید مصطفی خمینی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  19. گذری بر زندگی و خاطرات مرحوم شیخ محمد سمامی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ ویژه‌نامه "آئینه روح‌الله"/زندگینامه آیت‌الله سید مصطفی خمینی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یادها و یادمان‌ها از آیت‌الله سید مصطفی خمینی، همان، ج۱، ص۳۳.
  20. گذری بر خاطرات و مبارزات آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  21. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۱۸، ص۳۵۵.
  22. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۱۸، ص۲۱۴.
  23. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۲، ص۳۳۳ و ج۱۸، ص۳۵۵.
  24. عمید زنجانی، مصاحبه با مجله حوزه، شماره ۳۷ و ۳۸، ص۱۰۵.
  25. رحیمیان، مصاحبه با مجله پاسدار اسلام، شماره ۲۴۵، ص۱۷.
  26. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، خاطرات سال‌های نجف، ج۲، ص۱۵.
  27. روحانی، نهضت امام خمینی، ج۳، ص۷۲۸
  28. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۳، ص۱۶۱.
  29. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۹، ص۱۱۷.
  30. کرباسچی، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۶۰
  31. مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، ص۲۱۰.
  32. گلابگیرنیک، نجف کانون تشیع، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۹
  33. اباذری، «مدرسه صدر اعظم در نجف»، ص۱۴۷.
  34. اباذری، «مدرسه قوام در نجف»، ص۱۹۰؛ الدجیلی، موسوعة النجف الاشرف، ج ۶، ص۴۲۰.
  35. رحیمیان، مصاحبه با مجله پاسدار اسلام، شماره ۲۴۵، ص۱۷؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، ص۲۱۰.
  36. خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل‌بیت(ع) در سوریه، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۹ و ۲۵۰. ؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ج۳، ص۱۹۲.
  37. کمک شهید مفتح به خانواده شهدای لبنانی در سال ۵۶، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

منابع

  • امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(س) (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها): بخش ضمیمه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۸۵ش.
  • خاتم یزدی، سید عباس، خاطرات آیت‌الله خاتم یزدی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش.
  • ستوده، امیررضا، پابه‌پای آفتاب: گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام خمینی(س)، مصاحبه با سید عباس خاتم یزدی، ۱۳۸۰ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، خاطرات سال‌های نجف، ج۲، تهران، ۱۳۸۹ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۳۸۶ش.
  • مرتضوی، سید ضیاء، دانشنامه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۴۰۰ش.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۵ش.
  • مصاحبه با محمدحسین رحیمیان، مجله پاسدار اسلام، شماره ۲۴۵، ۱۳۸۱ش.
  • خمینی، سید مصطفی، امید اسلام شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۸۸ش.
  • گلابگیر نیک، سید محمود، نجف کانون تشیع، ۱۳۸۳ش.