محمد بن ابراهیم نعمانی: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Smnazem بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Sama بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی'''، معروف به '''اِبْن‌ِ اَبی زِیْنَب''' کاتب (د ۳۶۰ق/۹۷۱م)، [[متکلم]]، [[مفسر]] و [[محدّث]] [[شیعه|شیعی]] [[قرن چهارم]] هجری قمری که برای کسب علم و شنیدن حدیث به شهرهای مختلف از جمله [[شیراز]]، [[قم]]، [[بغداد]] و [[حلب]] مسافرت کرد. وی از شاگردان ممتاز [[کلینی]] به شمار می‌رود. از ابن ابی زینب آثار زیادی بر جای مانده است که مهم‌ترین آن کتاب [[غیبت نعمانی|الغیبه]] اوست. | ||
==تولد== | ==تولد== | ||
تاریخ تولد وی معلوم نیست. زادگاه او را برخی شهر نُعمانیه [[مصر]] یا [[یمن]] و یا [[حجاز]] دانسته‌اند، <ref>مامقانی، ۲/۵۵</ref> اما آنچه درست می‌نماید این است که نعمانی از شهر نعمانیه [[عراق]] (در میان واسط و بغداد) بوده است. <ref>خوانساری، ۶/۱۲۷</ref> | |||
==سفرهای علمی== | ==سفرهای علمی== | ||
از | از زندگی وی همین اندازه معلوم است که در سال ۳۱۳ق به شیراز آمده و در آن شهر از ابوالقاسم [[موسی بن محمد اشعری قمی]] حدیث آموخته و در [[قم|قم]] احتمالاً از[[علی بن حسین بن بابویه]] پدر [[شیخ صدوق]] حدیث شنیده است <ref>غفاری، ۱۴، ۱۶</ref>. پس از آن به بغداد سفر کرده <ref>نجاشی، ۲۷۱</ref> و در آنجا از عالمان و محدّثان و فقیهان بنامی چون [[ابن همام اسکافی|محمد بن همام اسکافی]]، [[احمد بن محمد بن سعیدبن عقده کوفی]] و [[کلینی|محمد بن یعقوب کلینی]] (د ۳۲۹ق) حدیث فرا گرفته است. | ||
پس از چندی از [[بغداد]] آهنگ سفر به [[شام]] کرده و در ۳۳۳ق در [[طبریه]] (از شهرهای اردن) از محمد بن عبدالله طبرانی و عبدالله بن عبدالملک بن سهل طبرانی حدیث شنیده و پس از آن در شام از محمد بن عثمان بن علان دهنی بغدادی حدیث آموخته و در سال‌های پایانی روزگارش به [[حلب]] که شهری شیعی نشین بوده است، رفته و تا پایان زندگی در آنجا مانده و در همانجا به نشر حدیث و معارف شیعی پرداخته و در شام درگذشته است. <ref>غفاری، ۱۴- ۱۸</ref> | |||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
نعمانی در [[ایران]] و [[عراق]] و [[شام]]، افزون بر مشایخ و استادان یاد شده، از این کسان نیز بهره برده است: | |||
* [[احمد | * [[احمد بن نصر بن هوذه باهلی]] | ||
* [[ | * [[ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب بن عمار کوفی]] | ||
* [[ | * [[حسین بن محمد باوری]] | ||
* [[سلامه | * [[سلامه ابن محمد بن اسماعیل ارزنی]] | ||
* [[ | * [[عبدالعزیز بن عبدالله بن یونس موصلی]] | ||
* [[عبدالواحد | * [[عبدالواحد بن عبدالله بن یونس موصلی]] | ||
* [[ | * [[علی بن احمد بندنیجی]] | ||
* محمد | * محمد بن حسن بن محمد جمهور قمی | ||
* محمد | * محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری <ref>غفاری،۱۶-17)</ref> | ||
نعمانی بیش از همه از [[ابن عقده کوفی]] و کلینی بهره گرفته است. از تعداد حدیث‌هایی که او از [[ابن عقده]] در [[غیبت نعمانی|کتاب غیبت]] خود نقل کرده و نیز جملات احترام آمیزی که در مورد وی آورده <ref>ص ۳۹</ref>، پیداست که از این استاد تأثیر بسیار پذیرفته است. | |||
وی از | وی از شاگردان بسیار نزدیک و مورد اعتماد [[کلینی|کلینی]] به شمار می‌آمد. کاملاً روشن نیست که وی هنگامی که محمد بن یعقوب کلینی در [[ری]] می‌زیست با او بوده و یا هنگامی که وی در اواخر زندگی در [[بغداد]] به سر می‌برده، از او بهره گرفته است، ولی با توجه به اینکه در منابع تاریخی از دیدار نعمانی از ری یاد نشده و همچنین قطعی است که در روزگاری که محمد بن یعقوب در بغداد بوده، نعمانی هم در آن شهر می‌زیسته است، می‌توان گفت که نعمانی در بغداد از محضر کلینی بهره برده است. وی کافی کلینی را نوشته و از این رو به کاتب شهرت یافته و نسخه او به «نسخه كافى نعمانى» مشهور شده است. | ||
==ابن ابی زینب در رجال نجاشی== | ==ابن ابی زینب در رجال نجاشی== | ||
نخستین کسی که، هر چند به اختصار، از نعمانی یاد کرده و موقعیت وی را باز گفته، [[نجاشی]] است که در کتاب رجال خویش او را ستوده است. او نعمانی را از بزرگان [[شیعه|شیعه]]، عظیم القدر، شریف المنزله، صحیح العقیده و کثیر الحدیث دانسته است <ref>ص ۲۷۱</ref>. | |||
[[مجلسی دوم| | [[مجلسی دوم|مجلسی]] نیز او را از فقهای بزرگ شمرده <ref>ج۱،ص۴۰</ref> و فاضِل کامل‌ِ پرهیزگار خوانده است. <ref>ج۱،ص۱۴</ref> | ||
==روایت کنندگان از ابن ابی زینب== | ==روایت کنندگان از ابن ابی زینب== | ||
کسانی که از نعمانی حدیث نقل کرده‌اند، اندک‌اند: یکی از کسانی که از او حدیث آموخته و نقل کرده [[ابوالحسین محمد بن علی شجاعی کاتب]] است که در [[حلب]] روزگاری نزد وی بوده و کتاب غیبت استادش را نگاشته است <ref>نجاشی، ۲۷۱</ref>؛ دیگری [[ابو غالب زراری]] (د ۳۶۸ق/ ۹۷۸م) است که او را دیده و از وی حدیث نقل کرده است. <ref>ابوغالب، ۸۱</ref> | |||
==آثار== | ==آثار== | ||
مهم‌ترین آثاری که به ابن ابی زینب منسوب است، این‌هاست: | |||
*[[غیبت نعمانی| | *[[غیبت نعمانی|الغیبة]] | ||
*الرد | *الرد علی الاسماعیلیة | ||
* | *الفرائض | ||
* | *التفسیر و التسلی <ref>خوانساری، ۶/۱۲۸؛ غفاری، ۱۵</ref>. کتاب تفسیر او همان است که [[سید مرتضی|سید مرتضی]] آن را تلخیص کرده و با عنوان المحکم و المتشابه تدوین نموده است. <ref>قمی، ۳۷۷</ref> | ||
=== | ===مشهورترین اثر=== | ||
مشهورترین اثر نعمانی کتاب [[غیبت نعمانی|غیبت]] اوست که اخیراً به فارسی ترجمه شده و همراه با متن به چاپ رسیده است <ref>نک: مآخذ همین مقاله</ref>. این کتاب که در ۳۴۲ق/۹۵۳م در حلب تألیف شده، دارای ۲۶ باب و ۴۴۵ حدیث است و ظاهراً نخستین کتابی است که در موضوع غیبت [[امام مهدی|مهدی منتظر(ع)]] نگاشته شده است. <ref>صدر، ۳۳۶</ref> | |||
===دلیل نگارش کتاب غیبت=== | ===دلیل نگارش کتاب غیبت=== | ||
در | در نیمه اول [[قرن چهارم]] هجری قمری که غیبت [[امام مهدی|امام مهدی (ع)]] به درازا کشید و به ویژه پس از درگذشت ابوالحسن صیمری (۳۲۹ق/۹۴۰م)، آخرین نفر از نایبان چهارگانه امام و پایان دوره [[غیبت صغری|غیبت صغری]]، آشفتگی فکری و تزلزل اعتقادی بسیاری در شیعیان پدید آمد و بسیاری به شک و دودلی دچار شدند و برخی به اعتراض و حتی انکار برخاستند. نعمانی که در این روزگار می‌زیست، برای استحکام بخشیدن به بنیادهای فکری تشیع و نیز برای پاسخگویی به نیازهای اعتقادی شیعیان در امر امامت و راز غیبت امام دوازدهم کتاب غیبت را تألیف کرد. این کتاب شامل روایات نقل شده از [[پیامبر (ص)|پیامبر(ص)]] و [[ائمه (ع)|ائمه(ع)]] در موضوع غیبت و بحث‌هایی در همین موضوع است. نعمانی در مقدمه کتاب به اوضاع و احوال آن روزگار و انگیزه خود در تدوین کتاب غیبت اشاراتی دارد. <ref>ص ۳۰-34</ref> | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* | *ابن ابی زینب، محمد، غیبت، ترجمه جواد غفاری، تهران، ۱۳۶۳ش | ||
* | *ابوغالب زراری، احمد، رساله آل اعین، به کوشش محمدعلی ابطحی، اصفهان، ۱۳۹۹ق | ||
* | *اردبیلی، محمد، جامع الرواه، بیروت، ۱۹۸۳م | ||
*افندی | *افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی و محمود مرعشی، قم، ۱۴۰۱ق | ||
* | *حلی، حسن بن علی، رجال، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش | ||
*خوانساری، محمد باقر، | *خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، بیروت، ۱۳۹۰ق | ||
*صدر، | *صدر، حسن، تأسیس الشیعه، بغداد، ۱۳۷۰ق | ||
*علامه | *علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الافوال فی معرفه الرجال، تهران، ۱۳۱۱ق | ||
*غفاری، | *غفاری، علی‌اکبر، مقدمه بر غیبت ابن ابی زینب | ||
* | *قمی، عباس، فوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش | ||
* | *مامقانی، حسن، تتقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق | ||
* | *مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۹۸۳م | ||
* | *نجاشی، احمد، رجال، به کوشش شیخ علی محلانی حائری، تهران، ۱۳۱۷ق | ||
*نوری، | *نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق | ||
نسخهٔ ۲۴ آوریل ۲۰۱۴، ساعت ۰۲:۴۶
ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی، معروف به اِبْن‌ِ اَبی زِیْنَب کاتب (د ۳۶۰ق/۹۷۱م)، متکلم، مفسر و محدّث شیعی قرن چهارم هجری قمری که برای کسب علم و شنیدن حدیث به شهرهای مختلف از جمله شیراز، قم، بغداد و حلب مسافرت کرد. وی از شاگردان ممتاز کلینی به شمار می‌رود. از ابن ابی زینب آثار زیادی بر جای مانده است که مهم‌ترین آن کتاب الغیبه اوست.
تولد
تاریخ تولد وی معلوم نیست. زادگاه او را برخی شهر نُعمانیه مصر یا یمن و یا حجاز دانسته‌اند، [۱] اما آنچه درست می‌نماید این است که نعمانی از شهر نعمانیه عراق (در میان واسط و بغداد) بوده است. [۲]
سفرهای علمی
از زندگی وی همین اندازه معلوم است که در سال ۳۱۳ق به شیراز آمده و در آن شهر از ابوالقاسم موسی بن محمد اشعری قمی حدیث آموخته و در قم احتمالاً ازعلی بن حسین بن بابویه پدر شیخ صدوق حدیث شنیده است [۳]. پس از آن به بغداد سفر کرده [۴] و در آنجا از عالمان و محدّثان و فقیهان بنامی چون محمد بن همام اسکافی، احمد بن محمد بن سعیدبن عقده کوفی و محمد بن یعقوب کلینی (د ۳۲۹ق) حدیث فرا گرفته است.
پس از چندی از بغداد آهنگ سفر به شام کرده و در ۳۳۳ق در طبریه (از شهرهای اردن) از محمد بن عبدالله طبرانی و عبدالله بن عبدالملک بن سهل طبرانی حدیث شنیده و پس از آن در شام از محمد بن عثمان بن علان دهنی بغدادی حدیث آموخته و در سال‌های پایانی روزگارش به حلب که شهری شیعی نشین بوده است، رفته و تا پایان زندگی در آنجا مانده و در همانجا به نشر حدیث و معارف شیعی پرداخته و در شام درگذشته است. [۵]
اساتید
نعمانی در ایران و عراق و شام، افزون بر مشایخ و استادان یاد شده، از این کسان نیز بهره برده است:
- احمد بن نصر بن هوذه باهلی
- ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب بن عمار کوفی
- حسین بن محمد باوری
- سلامه ابن محمد بن اسماعیل ارزنی
- عبدالعزیز بن عبدالله بن یونس موصلی
- عبدالواحد بن عبدالله بن یونس موصلی
- علی بن احمد بندنیجی
- محمد بن حسن بن محمد جمهور قمی
- محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری [۶]
نعمانی بیش از همه از ابن عقده کوفی و کلینی بهره گرفته است. از تعداد حدیث‌هایی که او از ابن عقده در کتاب غیبت خود نقل کرده و نیز جملات احترام آمیزی که در مورد وی آورده [۷]، پیداست که از این استاد تأثیر بسیار پذیرفته است.
وی از شاگردان بسیار نزدیک و مورد اعتماد کلینی به شمار می‌آمد. کاملاً روشن نیست که وی هنگامی که محمد بن یعقوب کلینی در ری می‌زیست با او بوده و یا هنگامی که وی در اواخر زندگی در بغداد به سر می‌برده، از او بهره گرفته است، ولی با توجه به اینکه در منابع تاریخی از دیدار نعمانی از ری یاد نشده و همچنین قطعی است که در روزگاری که محمد بن یعقوب در بغداد بوده، نعمانی هم در آن شهر می‌زیسته است، می‌توان گفت که نعمانی در بغداد از محضر کلینی بهره برده است. وی کافی کلینی را نوشته و از این رو به کاتب شهرت یافته و نسخه او به «نسخه كافى نعمانى» مشهور شده است.
ابن ابی زینب در رجال نجاشی
نخستین کسی که، هر چند به اختصار، از نعمانی یاد کرده و موقعیت وی را باز گفته، نجاشی است که در کتاب رجال خویش او را ستوده است. او نعمانی را از بزرگان شیعه، عظیم القدر، شریف المنزله، صحیح العقیده و کثیر الحدیث دانسته است [۸].
مجلسی نیز او را از فقهای بزرگ شمرده [۹] و فاضِل کامل‌ِ پرهیزگار خوانده است. [۱۰]
روایت کنندگان از ابن ابی زینب
کسانی که از نعمانی حدیث نقل کرده‌اند، اندک‌اند: یکی از کسانی که از او حدیث آموخته و نقل کرده ابوالحسین محمد بن علی شجاعی کاتب است که در حلب روزگاری نزد وی بوده و کتاب غیبت استادش را نگاشته است [۱۱]؛ دیگری ابو غالب زراری (د ۳۶۸ق/ ۹۷۸م) است که او را دیده و از وی حدیث نقل کرده است. [۱۲]
آثار
مهم‌ترین آثاری که به ابن ابی زینب منسوب است، این‌هاست:
- الغیبة
- الرد علی الاسماعیلیة
- الفرائض
- التفسیر و التسلی [۱۳]. کتاب تفسیر او همان است که سید مرتضی آن را تلخیص کرده و با عنوان المحکم و المتشابه تدوین نموده است. [۱۴]
مشهورترین اثر
مشهورترین اثر نعمانی کتاب غیبت اوست که اخیراً به فارسی ترجمه شده و همراه با متن به چاپ رسیده است [۱۵]. این کتاب که در ۳۴۲ق/۹۵۳م در حلب تألیف شده، دارای ۲۶ باب و ۴۴۵ حدیث است و ظاهراً نخستین کتابی است که در موضوع غیبت مهدی منتظر(ع) نگاشته شده است. [۱۶]
دلیل نگارش کتاب غیبت
در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری که غیبت امام مهدی (ع) به درازا کشید و به ویژه پس از درگذشت ابوالحسن صیمری (۳۲۹ق/۹۴۰م)، آخرین نفر از نایبان چهارگانه امام و پایان دوره غیبت صغری، آشفتگی فکری و تزلزل اعتقادی بسیاری در شیعیان پدید آمد و بسیاری به شک و دودلی دچار شدند و برخی به اعتراض و حتی انکار برخاستند. نعمانی که در این روزگار می‌زیست، برای استحکام بخشیدن به بنیادهای فکری تشیع و نیز برای پاسخگویی به نیازهای اعتقادی شیعیان در امر امامت و راز غیبت امام دوازدهم کتاب غیبت را تألیف کرد. این کتاب شامل روایات نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) در موضوع غیبت و بحث‌هایی در همین موضوع است. نعمانی در مقدمه کتاب به اوضاع و احوال آن روزگار و انگیزه خود در تدوین کتاب غیبت اشاراتی دارد. [۱۷]
پانویس
منابع
- ابن ابی زینب، محمد، غیبت، ترجمه جواد غفاری، تهران، ۱۳۶۳ش
- ابوغالب زراری، احمد، رساله آل اعین، به کوشش محمدعلی ابطحی، اصفهان، ۱۳۹۹ق
- اردبیلی، محمد، جامع الرواه، بیروت، ۱۹۸۳م
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی و محمود مرعشی، قم، ۱۴۰۱ق
- حلی، حسن بن علی، رجال، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، بیروت، ۱۳۹۰ق
- صدر، حسن، تأسیس الشیعه، بغداد، ۱۳۷۰ق
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الافوال فی معرفه الرجال، تهران، ۱۳۱۱ق
- غفاری، علی‌اکبر، مقدمه بر غیبت ابن ابی زینب
- قمی، عباس، فوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش
- مامقانی، حسن، تتقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۹۸۳م
- نجاشی، احمد، رجال، به کوشش شیخ علی محلانی حائری، تهران، ۱۳۱۷ق
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق
پیوند به بیرون
اين مقاله با تلخيص از دايرة المعارف بزرگ اسلامي، اخذ شده است