علی بن عیسی اربلی: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mohamadhaghani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۷۰: | خط ۱۷۰: | ||
* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2142 دانشنامه جهان اسلام] | * منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2142 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120426095423-2177-346.pdf با مفاخر اسلام آشنا شویم-قرن هفتم هجری/ بهاءالدین اربلی] | * [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120426095423-2177-346.pdf با مفاخر اسلام آشنا شویم-قرن هفتم هجری/ بهاءالدین اربلی] | ||
[[رده:علمای شیعه]] | |||
[[رده:محدثان شیعه قرن7(قمری)]] | |||
[[رده:مورخان شیعه قرن7(قمری)]] | |||
[[رده:شاعران شیعه قرن7(قمری)]] | |||
[[رده:مدفونان در بغداد]] | |||
[[رده:علمای شیعه]] | [[رده:علمای شیعه]] | ||
نسخهٔ ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۴، ساعت ۱۴:۱۷
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | ابوالحسن علی بن عیسی هَکّاری |
| مذهب | شیعه |
| زادروز | ۶۲۰ تا ۶۲۵ قمری |
| زادگاه | اربل |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | رضی الدین علی بن طاوس • جلال الدین عبدالحمید بن فخار موسوی • تاج الدین علی بن انجب معروف به ابن ساعی بغدادی • حافظ ابوعبدالله محمد بن یوسف گنجی شافعی |
| آثار | کشف الغمة فی معرفة الائمة • التذکره الفخریه • رسالة الطیف • دیوان شعر • المقامات الاربع • جلوة العشاق و خلوة المشتاق • نزهة الاخبار فی ابتداء الدنیا و قدر القوی الجبار |
ابوالحسن علی بن عیسی هَکّاری، مشهور به بهاءالدین اِرْبِلی محدّث، مورّخ، ادیب و شاعر نامبردار شیعی سده هفتم است و از مشهورترین آثار وی کشف الغمة فی معرفة الائمة است. این کتاب از منابع معتبر در شرح حال پیامبر(ص) و امامان شیعه است.
ولادت و نسب
بهاءالدین اِرْبِلی در اِرْبِل زاده شد و همانجا پرورش یافت.[۱] تاریخ دقیق تولّد او معلوم نیست؛ ولی بیشتر قرائن گویای آن است که وی بین سال های ۶۲۰ تا ۶۲۵ق به دنیا آمده است. تنها کسی که تاریخ ولادت او را به صراحت ۶۲۵ دانسته ابن حبیب حلبی (متوفی ۷۷۹) است.[۲] پدرش فخرالدین عیسی، معروف به ابن جِجْنی حاکم اربل و نواحی آن بود و در ۶۶۴ در همانجا درگذشت.[۳]
اساتید
اربلی نزد شماری از علمای عامّه و خاصّه دانش آموخت و از بسیاری اجازه روایت یافت.[۴] برخی از آنان عبارت‌اند از:
- رضی الدین علی بن طاوس (متوفی ۶۶۴) که اربلی با وی مباحثات علمی داشت.
- جلال الدین عبدالحمید بن فخار موسوی.
- تاج الدین علی بن انجب معروف به ابن ساعی بغدادی (متوفی ۶۷۴).
- حافظ ابوعبدالله محمد بن یوسف گنجی شافعی (متوفی ۶۵۷).[۵]
شاگردان
جمعی از بزرگان نیز نزد او درس خوانده و از او روایت کرده‌اند، از جمله:
- علامه حلّی.
- رضی الدین علی بن مطهّر، برادر علامه حلی.
- احمد بن عثمان نصیبی فقیه مالکی.
- عبدالرزاق بن فوطی.[۶]
و جمعی نیز نزد او کشف الغمّة را قرائت کرده‌اند.[۷]
زندگانی
اربلی در زمان حکومت تاج الدین بن صَلایا در اربل به دبیری پرداخت و کاتب وی بود و پس از سقوط اربل به دست مغولان [۸] به گفته خود در رجب ۶۶۰ به بغداد رفت و در زمان علاءالدین عطاملک جوینی (حاکم بغداد در آن زمان) در دیوان انشا به دبیری پرداخت.[۹]
اربلی در بغداد از اطرافیان عطاملک جوینی [۱۰] و در سفر و حضر همراه او بود و در منزلی مشرف بر دجله و معروف به «دیوان شرابی» اقامت داشت و بیشترین آثار خود را در همین زمان تألیف کرد و در ۶۷۸ تعمیر مسجدی معروف به جامع باب السیف را عهده دار گشت.[۱۱]
سعایت دشمنان
در ۶۸۰ به سعایت دشمنان، اباقاخان مغول، پسر هلاکوخان، (حکومت: ۶۶۳ـ۶۸۰) به جوینی بدبین شد و دستور داد که جوینی و برخی همراهانش، از جمله اربلی، را به اردوی او در همدان ببرند، ولی پیش از آنکه آنان به همدان رسند در گردنه اسدآباد خبر فوت خان مغول منتشر شد و پس از وی تکودار احمد، برادر اباقاخان، ایلخان شد و جوینی مجدداً به حکومت بغداد گماشته شد و اربلی همچنان با او بود تا اینکه جوینی در ۶۸۱ درگذشت.[۱۲]
در ۶۸۷ سعدالدوله یهودی موصلی ـ وزیر ارغون خان ـ مسلمانان را بسیار آزار کرد، و اربلی نیز مدتی از کار برکنار شد تا اینکه سعدالدوله در ۶۹۰ به قتل رسید.[۱۳] اربلی سالهای آخر عمر خود را خانه‌نشین شد و به تألیف پرداخت.[۱۴]
وزارت و صدارت
درباره وزارت اربلی اختلاف است؛ برخی او را صاحب وزارت و صدارت خوانده و یکی از سیاستمداران زمان خویش دانسته‌اند.[۱۵] ابوالحسن شعرانی نیز وزیر بودن او را با چنان علم و فضل بعید ندانسته است.[۱۶] برخی هم احتمال داده‌اند که علی بن عیسی وزیر ـ معروف به ابن جراح (متوفی ۳۳۴) ـ شخص دیگری بوده و وزارت «مقتدر» و «قادر» عباسی را عهده دار بوده است.[۱۷]
درگذشت
اربلی بنابر مشهور در ۶۹۲ [۱۸] یا ۶۹۳ [۱۹] در بغداد درگذشت.
البته ابن عماد حنبلی [۲۰] سال درگذشت او را ۶۸۳ دانسته است. او را در خانه مسکونی خود، معروف به کارپردازخانه واقع در غرب بغداد به خاک سپردند.[۲۱] محدّث قمی بر سر مزار او رفته است، [۲۲] ولی امروزه آن خانه ویران گشته و اثری از آن بر جای نمانده است.[۲۳]
مذهب
به نوشته افندی اصفهانی[۲۴] میرداماد در شرعة التسمیه درباره اربلی تعبیری آورده که یکی از شاگردان وی آن را دالّ بر امامی نبودن اربلی از نظر میرداماد دانسته و او را زیدی مذهب خوانده است.
از آنجا که اربلی در مواضع متعددی از کشف الغمه به امامی بودن خود تصریح کرده، زیدی خواندن وی نادرست است. به نظر افندی اصفهانی [۲۵] شاید منشأ این اشتباه آن باشد که یکی از دانشمندان زیدیه کتابی به نام کشف الغمه تألیف کرده است.[۲۶] در منابع کهن نیز به امامی بودن اربلی اشارت رفته است.[۲۷]
جامعیت در علوم مختلف
با توجه به استادان اربلی، جامعیت وی در علوم مختلف معلوم می‌شود. او را از مشاهیر علم نحو و عربیت، [۲۸] شاعر و کاتب دیوان، [۲۹] مورّخ، ادیب و فقیه، [۳۰] محدّثی صدوق، ثقه و مذکور در سند اجازات [۳۱] دانسته‌اند. به گفته فضل بن روزبهان شافعی، اربلی ـ به اتفاق جمیع امامیه ـ از بزرگان علما و در نقل مطالب امین است.[۳۲]
اربلی بی‌تردید از شاعران و نثرنویسان بزرگ سده هفتم است. نثر او در آثارش ممتاز و استوار است. وی در نوجوانی شعر می‌سروده[۳۳] و در بیشتر ابواب و فنون شعر عرب طبع آزمایی کرده است.[۳۴]
اربلی علاوه بر اینکه قصائدی در مدح اهل بیت(ع) سروده، از راویان شعر حضرت علی(ع) نیز بوده است.[۳۵] قدرت شاعری او را می‌توان در ابیاتی که بالبداهه سروده و نیز در نشستهای ادبی او با جوینی، ابن صلایا و دیگران یافت.[۳۶]
فرزند اربلی
اربلی فرزندی به نام ابوالفتح محمد بن علی داشته که به گفته ابن شاکر کتبی [۳۷] و صفدی[۳۸] پس از فوت پدر در حالت فقر از دنیا رفته است و او نیز فاضل، شاعر و ادیب بوده و کشف الغمّه را روایت کرده است.[۳۹] نوه اربلی ـ عیسی بن محمد ـ نیز فاضل و شاعر بوده و کتاب کشف الغمّه را از جدّش روایت کرده است.[۴۰]
تالیفات
آثار اربلی عبارتند از:
- کشف الغمّه فی معرفه الائمّه که از منابع معتبر در شرح حال پیامبر اسلام، حضرت خدیجه، حضرت فاطمه و امامان دوازده گانه علیهم السلام به شمار می‌آید. این کتاب دو جزء دارد: جزءِ اول دربرگیرنده زندگانی پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع)است و تاریخ اتمام آن شعبان ۶۷۸ است[۴۱] و جزءِ دوم دربرگیرنده زندگانی حضرت فاطمه، حضرت خدیجه و امامان علیهم السلام است و تاریخ اتمام آن رمضان ۶۸۷ ذکر شده است.[۴۲] وی در مقدمه کتاب [۴۳] صراحتاً تشیع خود را اعلام داشته و «اهل بیت» علیهم السلام را «ثانی ثقلین» دانسته، دوستی و دشمنی با آنان را دوستی و دشمنی با خدا عنوان کرده است. او چند مناظره با دانشمندان اهل سنت داشته[۴۴] و تعبیراتی همچون «اصحابنا الشیعه» [۴۵] و «انّا معاشر الشیعه» [۴۶] دارد.اربلی در پایان هر باب کتاب کشف الغمه قصیده‌ای نیز در مدح یا مرثیه اهل بیت علیهم السلام سروده است. این کتاب از منابع وسائل الشیعه[۴۷] و بحارالانوار [۴۸] و عبارات آن در غایت فصاحت و مشتمل بر اشعاری نیکو و اخباری مستند است.[۴۹]
- التذکره الفخریه که به گفته اربلی[۵۰] آن را به درخواست فخرالدین منوچهر بن ابی الکرم همدانی نایب عطاملک جوینی تألیف کرده است[۵۱] و بیشتر به اشعار معاصران و نوپردازان نظر دارد. به گفته ابن فوطی[۵۲] تاریخ تألیف کتاب ۶۷۱ بوده است. اربلی در التذکره الفخریه غنا و اصوات مغنّیان را بررسی کرده و در هر باب مقدمه‌ای به اسلوب ترسّل و مسجّع آورده که از ویژگیهای نثر آن دوران حکایت دارد[۵۳] این کتاب علاوه بر مقدمه شامل هشت باب در معانی غنایی و توصیف طبیعت و مدح و فخریات است.
- رسالة الطیف، [۵۴] این کتاب از آثار گرانبهای اربلی است و دربرگیرنده اخبار و اشعار شاعران جاهلی، اسلام و برخی معاصران مؤلف، و نیز خود او است که بخشی از این ابیات در دیگر کتابها یافت نمی‌شود. مؤلف در این کتاب راه «طیف الخیال» علم الهدی را پیموده و به برخی ابیات بُحتری و ابوتمّام اشاره کرده است. او میان اسلوب «مقامه نویسی» و طیف الخیال جمع بسته و نیم نگاهی نیز به رساله الغفران ابوالعلاء مَعرّی داشته است. اربلی مانند سید مرتضی که نقدی علمی به کار بسته و اقوال آمِدی را رد کرده و از ابوتمّام و بحتری دفاع نموده، رفتار نکرده و با ذوقی شاعرانه کتاب را تألیف کرده است.[۵۵]
- دیوان شعر[۵۶]
- المقامات الاربع که شامل مقامه‌های بغدادیه، دمشقیه، حلبیه و مصریه است.[۵۷]
- چند رساله.[۵۸]
- جلوة العشاق و خلوة المشتاق.[۵۹]
- نزهة الاخبار فی ابتداء الدنیا و قدر القوی الجبار.
آثار منسوب به اربلی
آثاری نیز که بدو منسوب است بدین شرح است:
- اربعین، مشتمل بر چهل حدیث مختصر.[۶۰]
- حدائق البیان فی شرح التبیان فی المعانی و البیان.[۶۱]
- برهة من الدهر.[۶۲]
مطالعه بیشتر
- علی بن عیسی اربلی اندیشه قم
- مفاخر اسلام قرن هفتم هجری/ بهاءالدین اربلی
پانویس
- ↑ فرّوخ، ج۳، ص۶۶۱
- ↑ ج ۱، ص۱۶۱
- ↑ ابن فُوَطی، ۱۹۶۵، ج۴، قسم ۳، ص۲۷۴ـ ۲۷۵
- ↑ بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۸ـ۱۹؛ افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۶۶ـ ۱۶۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶ـ۴۴۷
- ↑ بهاءالدین اربلی، کشف الغمّه، ج۱، ص۱۴، ۱۰۸، ۳۴۷، ۳۶۳ـ۳۶۴، ج۲، ص۷۵، ۳۷۲، ج۳، ص۴۳، ۲۶۵؛ قمی، ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۰؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶
- ↑ حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۸، ۲۶، ۶۱، ۶۳، ۱۴۷، ۱۶۴، ۲۸۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۷ـ ۴۴۸؛ بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۹ـ۲۰
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱۸ـ ۲۱۹؛ امین، ج۳، ص۱۳۵
- ↑ رشیدالدین فضل الله، ج۲، ص۷۱۶
- ↑ ابن شاکر کتبی، ج۳، ص۵۷؛ صفدی، ج۲۱، ص۲۷۹؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۳۴۱
- ↑ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۴۷
- ↑ بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، ص۸۵ـ۸۶، مقدمه جبوری، ص۱۴؛ وصّاف حضره، ص۱۰۴؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، ۳۶۶
- ↑ وصّاف حضره، ص۱۰۴ـ ۱۰۵؛ بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۸ ـ ۹
- ↑ علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۴۵۴
- ↑ علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، ۱۳؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۶۲
- ↑ صفدی، ج۲۱، ص۳۷۸؛ افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۶۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶
- ↑ بهاءالدین اربلی، کشف الغمه ترجمه فارسی، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۱
- ↑ خوانساری، ج۴، ص۳۴۱؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۵؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۷؛ مدرس تبریزی، ج۱، ص۱۰۲
- ↑ بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، ستون ۷۱۴؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ص۱۰۷؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۸
- ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۴۸۰؛ حرّ عاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، پانویس ۱
- ↑ ج ۵، ص۳۸۳
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ص۱۰۷
- ↑ قمی، زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۱، ص۳۱۷
- ↑ بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۸
- ↑ ج ۴، ص۱۶۹
- ↑ ج ۴، ص۱۶۹
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۴۷
- ↑ صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹
- ↑ صدر، ص۱۳۰
- ↑ صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹
- ↑ ابن حبیب ج۱، ص۱۶۱
- ↑ حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۴۳؛ مجلسی، ج۱، ص۱۰، ۲۹
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۲۹
- ↑ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۲۴۶
- ↑ بهاءالدین اربلی، کشف الغمه، مقدمه جبوری، ص۲۴؛ بهاءالدین اربلی، کشف الغمّه، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱؛ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۱۱۱، ۱۶۶، ۲۴۶ ـ۲۴۷، ۳۸۸، ۴۲۱ـ۴۲۴؛ امینی، ج۵، ص۴۴۴ـ۴۴۵
- ↑ امینی، ج۲، ص۲۶
- ↑ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۸۵ ـ ۸۶؛ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۱۵۳ـ۱۵۴، ۱۶۱ـ۱۶۲، ۱۶۶، ۲۰۴، ۲۴۲، ۳۸۰، ۳۸۹
- ↑ ج ۳، ص۵۸
- ↑ صفدی ج۲۱، ص۳۷۹
- ↑ حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۸۸
- ↑ امل الا´مل، ج۲، ص۲۱۲
- ↑ ج ۲، ص۷۰
- ↑ ج ۳، ص۳۴۳
- ↑ ج ۱، ص۳
- ↑ ج ۱، ص۸۵، ۳۴۰
- ↑ ج ۲، ص۸۶
- ↑ ج ۲، ص۵۲
- ↑ ج ۲۰، ص۴۳
- ↑ ج ۱، ص۱۰، ۲۹
- ↑ بهاءالدین اربلی، ترجمه فارسی، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۶
- ↑ ص ۴۸ـ ۴۹
- ↑ ابن فوطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹ـ۴۲۰
- ↑ مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹
- ↑ مقدمه، ص۱۳
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ص۱۰۷؛ کحّاله، ج۷، ص۱۶۳
- ↑ مقدمه جبوری، ص۳۲ـ۳۵
- ↑ حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۹، قسم ۱، ص۶۷
- ↑ ابن شاکر کتبی، ج۳، ص۵۷، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۲، ص۸؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۸
- ↑ حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵
- ↑ کحّاله، ج۷، ص۱۶۳
- ↑ محدّث، ج۲، ص۱۱۵۸
- ↑ ظاهراً انتساب این کتاب به اربلی اشتباه است، بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، مقدمه، ص۲۲
- ↑ بغدادی، ایضاح المکنون؛ ج۱، ستون ۱۸۰
منابع
- محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الانوار الساطعه فی المائه السابعه، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
- ابن حبیب، تذکره النبیه فی ایام المنصور و بنیه، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
- ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
- ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
- ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
- ابن فُوَطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
- عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
- محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
- عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
- اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
- اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
- علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
- علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
- علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّه فی معرفه الائمّه، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
- محمدبن حسن حرّ عاملی، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، ج۲، قم ۱۳۶۲ ش.
- محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
- محمد باقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
- رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
- خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
- نورالله بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، چاپ مرعشی نجفی، ج۱، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۷۷).
- حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، عراق، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
- عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، بیروت ۱۹۸۹.
- عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ ش.
- عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم، بی‌تا.
- عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- جلال الدین محدث، تعلیقات نقض، تهران ۱۳۵۸ ش.
- محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
- عبدالله بن فضل الله وصّاف حضره، تاریخ وصاف، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.