جامع السعادات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا مهدی نراقی |
| موضوع | اخلاق |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۳ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | چاپ سنگی |
| تاریخ نشر | ۱۳۱۲ش |
جامع السعادات، کتابی درباره اخلاق نظری و عملی به زبان عربی، تألیف ملا محمدمهدی نراقی، حکیم و فقیه قرن ۱۲ و ۱۳ هجری است. اهمیت این کتاب بیشتر به علت جایگاه اخلاقی و عملی نویسنده آن دانسته شده است. جامع السعادات همچنین اولین کتابی معرفی شده که مشتمل بر هر دو جنبه عقلی و فلسفی و نیز دینی و عملی است.
کتاب معراج السعاده تألیف ملا احمد نراقی (نراقی ثانی)، فرزند ملا محمدمهدی نراقی، تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانسته شده که مباحث همان کتاب را با ادبیاتی همه‌فهم‌تر بیان کرده است.
اهمیت و جایگاه
جامع السعادات، از مهم‌ترین کتب اخلاق عقلی در میان تألیفات عالمان شیعه دانسته شده است. نویسنده کتاب، ملا محمدمهدی نراقی، بیش از ۳۰ اثر[۱] در فقه، اصول فقه، اخلاق، و همچنین ریاضیات دارد.[۲] دیوان شعر او نزدیک به سه هزار بیت بوده که نزدیک به ۳۰۰ بیت از آن در دسترس است.[۳]
محمدرضا مظفر در مقدمه‌اش بر جامع السعادات جایگاه این کتاب را به‌دلیل ایمان و اخلاق الهی نویسنده آن دانسته و معتقد است جامع السعادات، به‌خودیِ خود، چیزی بیش از کتاب‌های مشابه ندارد.[۴]
یکی از جنبه‌های اهمیت و تمایز جامع السعادات، برخورداری از هر دو جنبه عقلی و نقلی دانسته شده است؛ بر خلاف آثاری مانند تهذیب الاخلاق و اخلاق ناصری که نقلی و عملی هستند و همچنین بر خلاف آثاری مانند احیاء علوم الدین، کیمیای سعادت و المحجة البیضاء که نظری و فلسفی هستند.[۵]
ساختار کتاب
جامع السعادات به تصریح مؤلف، تنها یک بخش از حکمت عملی قدیم؛ یعنی اخلاق را دربرمی‌گیرد و درباره سایر بخش‌های حکمت قدیم مانند: تدبیر منزل و سیاست مُدُن (دانش مُلک راندن [۶])سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن، تنها بحث درباره چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.[۷]
این کتاب مشتمل بر سه باب است:
- باب اول در مقدماتی که در آن مباحث کلی و مبانی علم اخلاق مطرح شده است، از قبیل تجرد و بقای نفس، تأثیر طبیعت آدمی بر اخلاق، نقش تربیت در اخلاق، شرف علم اخلاق به سبب شرافت موضوع و غایتش، ترکیب حقیقت انسان از وجوه متقابل و اینکه غایت سعادت، تشبه به مبدأ یا خالق یعنی خداست. [۸]
- باب دوم درباره اقسام اخلاق، شامل مباحثی مانند: اقسام فضائل و رذائل، بحث درباره فضائل چهارگانه (حکمت، عدالت، شجاعت و عفت)، حقیقت عدالت، حد وسط (اعتدال) و افراط و تفریط در اخلاق است. [۹]
- باب سوم کتاب هم درباره اخلاق پسندیده، شامل یک مقدمه و چهار فصل است.[۱۰]
چنانکه در جامع السعادات آمده، مقصود خداوند از بعثت پیامبران، خارج شدن انسان‌ها از مرتبه حیوان و شیطان بوده است و این هدف، جز با رها شدن از رذایل اخلاقی و آراسته شدن به فضائل اخلاقی ممکن نیست.[۱۱] به باور نراقی، شرط آراسته‌شدن به فضائل اخلاقی، شناختن خصلت‌های ویرانگر، خلق و خوی نجات‌بخش و آشنایی با اسباب آنها و چگونگی درمان صفات مُهلِکِ اخلاقی است.[۱۲] ملا مهدی نراقی، شناخت موارد مذکور را همان حکمت حقیقی دانسته است که موجب زندگی صحیح می‌شود.[۱۳]
ویژگی‌ها
درباره جامع السعادات، ویژگی‌های مثبت و منفی بیان شده است؛ از جمله توجه به آرا و اندیشه‌های حکمای متقدم، زبان نگارش ضعیف، استناد به احادیث ضعیف و همچنین طولانی بودن آن.[۱۴]
توجه به متون متقدم
ملا محمدمهدی نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ـ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده، گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس،[۱۵] افلاطون،[۱۶] ارسطو،[۱۷] ابوعلی مسکویه[۱۸] و دیگر حکما نقل قول کرده است.
با این حال او در باب سوم جامع السعادات که حاوی جزئیات مباحث اخلاقی است، غالباً به آیات و روایات استناد کرده است.عنوان باب سوم کتاب جامع السعادات این است(الباب الثالث فی طریق حفظ اعتدال الأخلاق المحمودة و استحصالها بإزالة نقائضها المذمومة:«باب سوم درباره راه حفظ اعتدال اخلاق ستایش شده (صفات و فضائل اخلاقی) و دستیابی به آنها از راه نابود ساختن صفات و رذائل نکوهش شده اخلاقی» [۱۹]
زبان نگارش
زبان نگارش جامع السعادات، ضعیف ارزیابی شده است؛ چرا که گاه الفاظ و عباراتی به کار رفته که نمی‌توان در زبان عربی، مجوزی برای کاربرد آنها یافت، مانند کلمه «هلاکت» که صحیح آن «هلاک» است.[۲۰]
استناد به احادیث ضعیف، ذکر نکردن منابع
چنانکه محمدرضا مظفر، مصحح کتاب، گفته: ملا مهدی نراقی، در این کتاب به احادیث مرسل اعتماد کرده و بدون توجه به درستی یا نادرستی روایات، به نقل آنها پرداخته و مآخذ آنها را نیز ذکر نکرده است.[۲۱] همچنین وی می‌گوید نراقی از منابعی مانند جامع الاخبار و مصباح الشریعه حدیث نقل کرده؛ در حالی که بیشتر احادیث این کتاب‌ها مجعول است.[۲۲]
چاپ، تصحیح و ترجمه
جامع السعادات در ۱۳۱۲ش به تصحیح شیخ محمود بروجردی در تهران چاپ سنگی شد. این کتاب همچنین با تصحیح و تعلیقات سید محمد کلانتر، همراه با مقدمه محمدرضا مظفر، در نجف و در سه مجلد به چاپ رسید. سیدجلال‌الدین مجتبوی این کتاب را به فارسی ترجمه کرده که در سه جلد در ۱۳۷۷ش به چاپ رسیده است. کریم فیضی نیز کتاب را به فارسی برگردانده است.
قسمت‌هایی از این کتاب توسط شهیار سعادت به انگلیسی ترجمه شده و مؤسسه تبلیغ اسلامی، آن را منتشر کرده است.[۲۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ احمدپور و دیگران، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۳۹۵.
- ↑ شرف الدین، «تاریخ ریاضیات در ایران»، ص۸۰و۸۱.
- ↑ شرف الدین، «تاریخ ریاضیات در ایران»، ص۸۰و۸۱.
- ↑ رجوع کنید به نراقی، جامع السعادات، ۱۹۶۷م، مقدمه، ص۱۹.
- ↑ نراقی، علم اخلاق اسلامی، ۱۳۸۱ش، ج۱، مقدمه مجتبوی، ص بیست و یک.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل سیاست
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۵.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ناشر اعلمی، ج۱، ص۳۷.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ناشر اعلمی، ج۱، ص۸۴.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ناشر اعلمی، ج۱، ص۱۲۸.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳-۳۴.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳-۳۴.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳-۳۴.
- ↑ احمدپور و دیگران، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۴۰۳.
- ↑ رجوع کنید به: نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۵۰.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۲.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۵۸، ۶۹.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۸۱.
- ↑ نراقی، جامع السعادات،الناشر: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ج۱، ص۱۲۸.
- ↑ نگاه کنید به: مظفر، «مقدمه» در جامع السعادات، ج۱، ص۲۰؛ بستانی، محیط المحیط، ۱۹۸۷م، ص۹۴۲.
- ↑ مظفر، «مقدمه» در جامع السعادات، ناشر اعلمی، ج۱، ص۲۰.
- ↑ مظفر، «مقدمه» در جامع السعادات، ناشر اعلمی، ج۱، ص۲۰.
- ↑ «Jami' al-Sa'adat :The Collector of Felicities».
منابع
- احمدپور، مهدی و محمدتقی اسلامی و محمد عالم‌زاده نوری و مهدی علیزاده، کتابشناخت اخلاق اسلامی: گزارش تحلیلی میراث مکاتب اخلاق اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- بُستانی، بُطرس، محیط المحیط: قاموس مطوّل لِلّغة العربیة، بیروت، ۱۹۸۷م.
- شرف‌الدین، احمد، «تاریخ ریاضیات در ایران»، در کتاب علوم محضه: از آغاز صفویه تا تأسیس دارالفنون، زیرنظر و اشراف دکتر مهدی محقق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
- مظفر، «مقدمه» در جامع السعادات تألیف ملا مهدی نراقی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، بی‌تا.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعادة، تهران، جاویدان، بی‌تا.
- نراقی، مهدی بن ابی ذر، جامع السعادات، بیروت، تحقیق محمد کلانتر، نجف، ۱۹۶۷م، چاپ افست، بی‌تا.
- نراقی، مهدی بن ابی ذر، علم اخلاق اسلامی: ترجمه کتاب جامع السعادات، ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران، ۱۳۸۱ش.
- نراقی، مهدی بن ابی ذر، شرح الإلهیات من کتاب الشفاء، تهران، چاپ حامد ناجی اصفهانی، ۱۳۸۰ش.
- نراقی، مهدی بن ابی ذر، اللَّمعة الإلهیة و الکلمات الوجیزة، تهران، چاپ جلال الدین آشتیانی، ۱۳۵۷ش.
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تهران، چاپ ادیب تهرانی، ۱۳۴۶ش.
- «Jami' al-Sa'adat :The Collector of Felicities»، در سایت «al-islam.org»، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۳۹۶ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام