نرم افزار هوشمند درایة الثقلین؛ اولین محصول از مجموعه نرم افزارهای تمام هوشمند شیعی است که به بررسی اتوماتیک روایات، راویان و اسناد حدیث می‌پردازد. این احادیث، از شیعه و سنی در بیان جایگاه اهل بیت(ع) در حدیث ثقلین نقل شده‌اند.
این برنامه که به بررسی حدیث ثقلین اختصاص دارد محصول اداره کل فناوری اطلاعات مجمع جهانی اهل بیت (ع) است و پس از حدود ۶ سال تلاش مطالعاتی، فیش‌برداری، کدنویسی و طراحی به نتیجه رسیده است.
مقدمه
حدیث ثقلین از مهم‌ترین احادیث پیامبر(ص) درباره ولایت، امامت و مرجعیت اهل بیت(ع) است. این حدیث همچنین با اعلام اینکه ائمه معصومین(ع) هم‌سنگ قرآن کریم هستند، بر عصمت آنان نیز دلالت می‌کند.
در طول تاریخ علمای اسلام و متکلمان شیعه با تألیفات و تصنیفات فراوان، این حدیث و احادیث نظیر آن را نقل و شرح و تفسیر کردند؛ عبقات الانوار میر حامد حسین، احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری و الغدیر علامه امینی از جمله این تلاش‌هاست.
در همین راستا، مجمع جهانی اهل بیت (ع) به‌عنوان سازمانی جهانی که در زمینه معرفی قرآن و عترت و حمایت فکری و فرهنگی از پیروان اهل بیت (ع) فعالیت دارد، با بهره‌گیری از فناوریهای جدید، برای اولین بار در جهان سلسله نرم‌افزارهایی را برنامه‌ریزی کرده است که به شکل هوشمند، صحت و وثاقت روایات فضایل اهل بیت(ع) را اثبات می‌نماید.
نرم‌افزار درایة الثقلین نخستین برنامه از این سلسله است که روایات، راویان و اسناد حدیث ثقلین را مطابق مبنای تمام رجالیون مطرح شیعه و سنی بررسی می‌کند.
اهداف فنی نرم افزار در چهار بخش
اگرچه علما از تمام ابزارهای زمان خود برای رسیدن به هدف فوقالذکر استفاده کردند؛ اما حاصل این تلاشها، گزارش‌هایی نه چندان کامل بوده است که از جانب نویسنده برای مخاطب ارائه شده است؛ اما این نرم افزار ـ با بهره‌گیری از دستاوردهای عصر فناوری اطلاعات ـ فرایندی دو مرحله‌ای در بررسی سند و نیز بررسی دلالت حدیث ثقلین دارد. همچنین تمام اطلاعات موجود، به‌صورت ریز موضوعات در یک بانک اطلاعاتی بزرگ قرار گرفته وآماده هرگونه گزارش‌گیری است.
بانک اطلاعات کامل
۱. آسان کردن دسترسی محققان به تمامی روایات حدیث ثقلین در منابع روایی و بر اساس تقسیم بندی بر مبنای کتب شیعه و سنی، کتب معتبر درجه اول و درجه بعد، کتب مرجع و ناقل، کتب ناظر به کتب روایی و کتب روایی.
۲. دسترسی به کلیه نظراتی که درباره اسناد و دلالت این حدیث به‌صورت کلی یا روایات توسط علما داده شده است.
۳. دسترسی محققان به کلیه نظراتی که درباره کتب و نویسندگان کتب روایی حاوی حدیث ثقلین داده شده است.
۴. دسترسی محققان به اشکالات دلالتی و سندی که به حدیث ثقلین وارد شده و پاسخ آنها.
۵. دسترسی محققان به بانک تفکیک نظرات رجالی درباره یک راوی بر اساس طبقه، اساتید، شیوخ، راویان مشابه، اسامی مختلف، توثیقهای مُجمل، تضعیف‌های مجمل، تضعیف‌های مُفسّر، مزایا و نقایص راوی، مذهب راوی، کتب سته ناقل، تاریخ وفات، تاریخ ولادت، تلفظ اسم راوی و نکات تاریخی پیرامون راوی.
اهداف گزارشی
۱. گزارش‌گیری از اطلاعات رجالی که در زمینه راویان حدیث ثقلین در منابع رجالی بر اساس نام کتب رجالی، نویسنده‌های کتب رجالی، گروه‌های زمانی عالمان رجالی و قرون حیات عالمان رجالی وجود دارد.
۲. نمایش گرافیکی روایات به‌صورت مستقل یا بر اساس ارتباط راویان به‌همراه رنگی کردن تک‌تک راویان بر اساس: نظر عالمان رجالی، کتب رجالی، اصلی یا جعلی بودن و صحیح، حسن یا ضعیف بودن.
۳. گزارش جداگانه از تمام توثیقات یا تضعیفات یا مدح و ذم‌های تمام راویان یک روایت.
۴. دسته‌بندی حدیث بر اساس مکان، زمان و شرایط حاکم بر زمان معصوم در روایت.
۵. ارائه گزارش آماری از: تعداد کتب روایی، نویسندگان کتب روایی و تعداد راویان بر اساس: طبقه، قرن، مذهب، نسب، شغل، وجود آنها در کتب سته ناقل، داشتن اتهام اختلاط یا تدلیس، الفاظ جرح و تعدیل وارد شده و همچنین تعداد روایات بر اساس: مکان، زمان، حالات مختلف معصوم و...
اهداف کارهای هوشمند
۱. ارزیابی یک راوی یا یک روایت بر اساس نظرات رجالی یک یا چند عالم رجالی در یک یا چند کتاب آنها.
۲. ارزیابی بر اساس: ترتیب طولی، حل تعارض عرضی و حل تعارض عمقی میان علمای رجالی.
اهداف خدمات پژوهشی
۱. ارائه سیستم فیش‌برداری خودکار با الگوها(ساختارها) و فیلدهای مشخص برای محققان.
۲. سیستم خدمات پژوهشی که در آن می‌توان هرگونه خروجی html ,word ,access داشت.
ویژگیهای منحصر به فرد نرم افزار
۱. وظیفه ذاتی مجمع جهانی اهل بیت (ع) اقتضا می‌کند که در ترویج معارف و فضایل اهل بیت(ع) با استفاده از منابع شیعی و سنی فعالیت کند. نرم افزار درایة الثقلین این کار را انجام داده است و منابع هر دو طایفه را تحت پوشش قرار داده است؛ در حالی که مثلاً نرم افزار درایة النور (تولید ایران) و نرم افزار جوامع الکلم (تولید عربستان سعودی) هر کدام فقط یکی از فریقین را پشتیبانی می‌کنند.
۲. مهم‌ترین مزیت نرم افزار درایة الثقلین در ارزیابی هوشمند آن است: ارزیابی بر اساس یک یا چند یا همه علمای رجالی، تقسیم روایت بر اساس نظر خود محقق یا یک عالِم رجالی یا نظر مشهور، تصحیح یا تضعیف اسنادی یک روایت.
۳. در این نرم افزار، نظر رجالی یک دانشمند که آن را در کتب خود نیاورده باشد ولی دیگران آن را در کتب خود نقل کرده باشند را هم می‌توان دید و هم می‌توان آن را در ارزیابی دخالت داد.
۴. اگر هر کتاب روایی شرح داشته باشد می‌توان شرح هر روایت را در ذیل آن روایت دید.
۵. دیدن کل راویان یک روایت در نرم افزارهای دیگر نیاز به بازکردن پنجرههای متعدد دارد؛ اما این کار در نرم افزار درایة الثقلین با یک‌بار باز کردن پنجره انجام میگیرد.
۶. در این نرم افزار محقق می‌تواند با در نظر گرفتن منظومه فکری علمای رجالی، نظر آنان را درباره یک روایت یا حدیث استخراج نماید بدون آنکه آنها صریحاً اعتراف به این امر کرده باشند.
۷. برای اولین بار زندگینامه مختصری از تمام راویان مشتمل، به صورت مستند در این نرم افزار آمده است.
۸. محاسبه تواتر لفظی یا تواتر معنوی یک حدیث با نمایش طبقات راویان آن، بر اساس نظر یک عالم رجالی یا یک نویسنده یا یک کتاب از ویژگیهای دیگر این برنامه است.
۹. در این نرم افزار بین هر محقق و برنامه ارتباط آنلاین ایجاد میشود. یعنی هر محقق می‌تواند با اجازه مسؤول علمی نرم افزار، نتایج کار پژوهشی که خود انجام داده است را مستقیماً در برنامه تحت وب آن قرار دهد تا محققان دیگر نیز از آن استفاده کنند.
۱۰. ارائه ریز اطلاعات درباره راوی، روایات، نظرات رجالی و... به‌صورت فیش‌برداری شده و آماده جهت استفاده محقق ویژگی دیگر درایة الثقلین است.
۱۱. این برنامه آمادگی دارد کتب مرجع در زمینه احادیث، آیات و مسایل اختلافی را به‌صورت اتوماتیک تولید کند. مثلاً به نظر می‌رسد این کتب راجع به حدیث ثقلین بالغ بر ۱۰۰ جلد کتاب شود.
رونمایی
این نرم افزار در آستانه عید غدیر در سه شنبه ۳۰ مهر ۱۳۹۲ش در قم با حضور گروهی از علما و محققان حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی رو نمایی شد.[۱]
پانویس
- ↑ مراسم رونمایی از نرم افزار درایه الثقلین، خبرگزاری رسا.
منبع
- مراسم رونمایی از نرم افزار درایه الثقلین، خبرگزاری رسا، تاریخ انتشار: ۳۰ مهر ۱۳۹۲ش.