ابوعبدالله محمد بن عباس بن علی بن مروان بن ماهیار ملقب به بزاز و مشهور به اِبْن‌ِ‌جُحام، مفسر، محدث و فقیه امامی بود. نجاشی ابن جحام را دوبار توثیق کرده و برای وی تعبیر کثیر الحدیث را نیز به کار برده است. علامه حلی و حسن بن علی حلی نیز او را توثیق کرده‌اند. از مشایخ او می‌توان به ابن‌عُقده، محمد بن همام اسکافی، احمد بن ادریس قمی و... اشاره کرد.
زندگی‌نامه
شیخ طوسی از وی به صورت ابن حجام نام برده، [۱] اما با توجه به اینکه نجاشی[۲] نام وی را ابن جحام ذکر کرده و علامه حلی[۳] بر این ضبط تأکید نموده است، احتمالاً در نسخه برداری از متن رجال و فهرست، تحریف و اشتباهی روی داده است.
اقامت در بغداد و بصره
از آنجا که در برخی نسخه‌های رجال شیخ طوسی، ابن جحام از مردم باب الطاق بغداد، شمرده شده[۴] و از طرفی جمعی از استادان مهم وی در بغداد می‌زیسته‌اند، به نظر می‌رسد که وی، لااقل بخشی از عمر خود را در آنجا سپری کرده باشد. احتمالاً وی به جهت روایت از عبدالعزیز بن یحیی جلودی، سفری نیز به بصره داشته است.[۵]
درگذشت
در منابع، از میان شاگردان ابن جحام تنها به هارون بن موسی تلعکبری اشاره شده است. هارون در ۳۲۸ق/۹۴۰م از ابن جحام حدیث شنیده و موفق به دریافت اجازه حدیث شده است. با توجه به این نکات، می‌توان دریافت که درگذشت ابن جحام پس از این تاریخ بوده است.[۶]
از دیدگاه علمای رجال
نجاشی[۷] علاوه بر اینکه ابن جحام را دوبار توثیق کرده، برای وی تعبیر کثیر الحدیث را نیز به کار برده است. علامه حلی[۸] و حسن بن علی حلی[۹] او را توثیق کرده‌اند.
مشایخ
در هیچ یک از منابع قدیمی که درباره ابن جحام سخن گفته‌اند، از مشایخ و استادان وی نامی برده نشده است، لیکن با توجه به اسناد پاره‌ای از احادیثی که از آثار وی به جای مانده، می‌توان دریافت که وی نزد کسانی چون ابن عُقده، محمد بن جعفر رزّاز، حسن بن محمد بن جمهور عمّی، احمد بن ادریس قمی، علی بن سلیمان زُراری، محمد بن هُمام اسکافی، محمد بن عثمان بن ابی شیبه و محمد بن قاسم بن سلام و دیگر بزرگان آن عصر تحصیل و استماع حدیث کرده است.[۱۰]
تألیفات
ابن جحام در فقه، حدیث، تفسیر و قرائت، دارای آثاری بوده که می‌توان از بین آنها به آثار زیر اشاره کرد:
پانویس
- ↑ طوسی، رجال، ص۵۰۴؛ طوسی، الفهرست، ص۱۴۹
- ↑ نجاشی، ص۳۷۹
- ↑ حلی، رجال، ص۱۶۱
- ↑ قهپایی، مجمع الرجال، ج ۵، ص۲۳۸
- ↑ رجوع کنید به:استرابادی، تأویل الآیات الظاهرة، ج ۱، ص۳۰۹؛ طوسی، الفهرست، ص۱۱۹
- ↑ طوسی، رجال، ص۵۰۴
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۷۹
- ↑ حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۶۱
- ↑ حلی، مختصر بصائر الدرجات، ص۳۱۷
- ↑ استرابادی، تأویل الآیات الظاهرة، ج ۱، صص ۲۸۰، ۲۹۷، ۳۰۸، ۳۱۴، ۳۸۵، ۴۳۲، ۴۳۴، ج ۲، ص۷۱۵
- ↑ طوسی، الفهرست، صص ۱۴۹-۱۵۰
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۱۴۹
منابع
- آقابزرگ، الذریعه.
- ابن طاووس، الیقین، نجف، ۱۳۶۹ق/ ۱۹۵۰م.
- ابن طاووس، علی، سعدالسعود، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م.
- ابن طاووس، محاسبة النفس، تهران، ۱۳۱۹-۱۳۲۰ق.
- استرابادی، شرف‌الدین علی، تأویل الا¸یات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مدرسة الامام المهدی.
- حلی، حسن بن سلیمان، مختصر بصائر الدرجات، نجف، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م.
- حلی، حسن بن علی، رجال، به کوشش جلال الدین محدث، تهران، ۱۳۴۲ش.
- خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
- طوسی، محمد، الفهرست، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة المرتضویة.
- طوسی، محمد، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق.
- علامة حلی، حسن، رجال، نجف، ۱۳۸۱ق.
- قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، به کوشش ضیاءالدین اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق.
- نجاشی، احمد، رجال، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی