عبیدالله بن علی حلبی

عبیدالله بن علی حلبى؛ راوی‌، محدّث‌ و فقیه‌ نامدار شیعی در قرن دوم و از اصحاب امام صادق(ع) می‌باشد‌. بیشترین شهرت عبیدالله حلبی به سبب تأليف كتابى با عنوان الجامع يا الكتاب بوده كه گفته شده نخستين اثر فقهى در ميان شيعيان بوده است.

نسب

جدّ ابوعلی عبیدالله حلبی ابوشُعْبه، از راويان حديث از امام حسن(ع) و امام حسين(ع) بود. خانواده حلبى يكى از اقوام شيعى مشهور به وثاقت و مورد استناد در کوفه بودند و به نام جدشان، به خاندان ابى‌شعبه شهرت داشتند.

نجاشی از پيوند ولاء بين اين خاندان و قبيله بنى تَيْم‌اللات بن ثعلبه سخن گفته و شيخ طوسى آنان را از موالى بنوعِجْل دانسته است.

سبب شهرت به حلبی

به تصريح نجاشى، سبب شهرت عبيداللّه‌بن على به حلبى، رفت و آمد وى و برادر و پدرش به شهر حلب، براى كارهاى تجارى، بوده است.

کتاب الجامع

عمده شهرت عبیدالله حلبی به سبب تأليف كتابى با عنوان الجامع يا الكتاب بوده كه گفته شده نخستين اثر فقهى در ميان شيعيان بوده است.

به نوشته نجاشى و شيخ طوسى، او كتاب خود را به امام صادق(ع) عرضه كرد و امام آن را ستود. اين كتاب از متون رايج در ميان اماميه بوده است.

شیخ طوسی چند طريق در روايت اين كتاب را ذكر و تصريح كرده است كه اين كتاب محلّ اعتماد علما و محدّثان است.

الجامع و اسماعیلیه

روايت كتاب حلبى در ميان اسماعيليه نيز متداول بوده است. گفته‌اند كه دو داعى برجسته اسماعيلى، به نامهاى حلوانى و سفيانى، كه قبل از تشكيل حكومت فاطميان در شمال آفريقا در آن نواحى فعاليت داشتند، كتاب حلبى را روايت كرده‌اند.

داعى اسماعيلى، ابوعبداللّه جعفربن احمدبن هيثم، اين كتاب را، به نقل از افلح‌بن هارون عبانى (داعى، شيخ و فقيه قبيله مَلُوسَه، از قبايل طرفدار اسماعيليه)، روايت كرده است.

قاضى نعمان از اين كتاب در تأليف كتاب خود، الايضاح، استفاده و مطالب متعددى از آن نقل كرده است.

کتاب المسائل

ابن‌شهرآشوب از كتابى به نام المسائل، تأليف حلبى، نام برده كه ظاهراً اين كتاب را نديده و اطلاعاتش براساس نقل‌ قولهایی از آن در الايضاح قاضى نعمان بوده است.

عبیدالله حلبى در كتاب المسائل، همانند ديگر آثار تأليف شده به اين نام در عصر حضور ائمه،نخست پرسشهاى خود را از امام و در ادامه، پاسخهاى امام را آورده است.

كتاب المسائل حلبى حاوى پرسشهاى او از امام صادق(ع) و پاسخهاى حضرت به آنها بوده است.

شیخ صدوق از اين اثر در كتاب مَن لايَحضُرُه الفقيه مطالبى نقل كرده است.

كتاب المسائل همچنين در اختيار قاضى نعمان بوده و او نقل‌قولهایی از آن را در الايضاحآورده است.

راویان حدیث از عبیدالله حلبی

از مشهورترين كسانى كه از عبيداللّه ‌بن على حلبى حديث نقل كرده‌اند، اين اشخاص بوده‌اند: حماد بن عثمان، ابراهيم‌بن عبدالحميد، على‌ بن رئاب كوفى، و احمدبن عائذ.

منابع

• ابن هیثم، کتاب المناظرات، با ترجمه انگلیسی از ویلفرد مادلونگ و پل ارنست واکر، لندن، ۲۰۰۰م.
• برقی، احمد، کتاب الرجال، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران، ۱۳۸۳ش.
• بهبودی، محمدباقر، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، تهران، ۱۳۶۲ش.
• شیخ صدوق، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
• شیخ صدوق، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۱۴ق.
• شیخ طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
• شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
• قاضی نعمان، الایضاح، چاپ محمدکاظم رحمتی، بیروت، ۱۴۲۸ق.
• قرشی، ادریس، تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب چاپ محمد یعلاوی، بیروت، ۱۹۸۵م.
• مدرسی طباطبائی، تربت پاکان آثار و بناهای قدیم محدوده کنونی دارالمؤمنین قم، ۱۳۵۵ش.
• نجاشی، احمد، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.

پیوند به بیرون

منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام