آیه ۱۰۷ سوره هود
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره هود |
| شماره آیه | ۱۰۷ |
| جزء | ۱۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | عذاب ابدی و خلود در جهنم |
| آیات مرتبط | آیه ۱۰۶ سوره هود |
آیه ۱۰۷ سوره هود درباره عذاب ابدی اهل جهنم است و آن را محدود به بقای آسمان و زمین کرده است. و همین باعث اختلاف مفسران در تفسیر این آیه و آیه بعدی شده است. برخی بر اساس همین آیه گفته‌اند عذاب کافران در جهنم محدود به بقای آسمان و زمین است و زمانی تمام خواهد شد. برخی دیگر از جمله طباطبائی و جوادی آملی هر یک با توضیحاتی معتقدند این آیه چنین دلالتی ندارد.
جایگاه آیه
آیه ۱۰۷ به دنبال آیه ۱۰۶ آمده است که در آن آیه اهل شقاوت را ساکن آتش معرفی کرده و سپس در آیه ۱۰۷ می‌گوید:
﴿خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ ١٠٧﴾ [هود:107]|﴿تا آسمانها و زمین برجاست در آن ماندگار خواهند بود مگر آنچه پروردگارت بخواهد زیرا پروردگار تو همان کند ١٠٧﴾
طَبرِسی (درگذشته ۵۴۸ق) مفسر شیعه، این آیه را از عبارات مشکل قرآن ارزیابی کرده که علما در تفسیر آن اختلاف دارند.[۱] دشواری تفسیر آیه از دو جهت است: یکی مقید شدن عذاب ابدی به بقای آسمان و زمین، و دیگری معنای استثنا در عبارت «إلّا مَا شاءَ الله»، و محدود شدن جاودانگی عذاب به مشیّت خداوند.[۲] مباحث و مشکلاتی شبیه مشکلات این آیه در ذیل آیه ۱۰۸ سوره هود نیز مطرح شده است.[۳]
ناسازگاری آیه با عذاب ابدی کافران
آیه ۱۰۷ از سوره هود را از دلایل نقلی کسانی دانسته‌اند که ابدی بودن عذاب را قبول ندارند.[۴] کسانی همچون ابن‌قَیّم جوزی از آیات یاد شده ابدی‌نبودن آتش و عدم خلود در جهنم را برداشت کرده‌اند.[۵] محمد رشیدرضا در تفسیر المنار بر این باور است که بر خلاف وعده جاودانگی اهل بهشت، خلود اهل آتش به مشیت الهی بستگی دارد، یعنی اگر خدا بخواهد آنان از آتش نجات می‌یابند.[۶]
به نقل تفسیر تسنیم برخی همچون صاحب تفسیر کنز الدقائق آسمان و زمین را همین آسمان و زمین دنیا، و مراد از بهشت و جهنم را بهشت و جهنم برزخی دانسته‌اند که تا برپایی قیامت و برچیده‌شدن نظام آسمان و زمین فعلی پابر جاست.[۷]
سازگاری آیه با خلود در جهنم
در نظر علامه طباطبایی قرآن دربارهٔ خلود و جاودانگی عذاب صراحت دارد: تعبیر «و ما هم بخارجین من النار» در آیه ۱۶۷ سوره بقره، و احادیث متعدد امامان شیعه در این باب واضح است؛ از این رو برخی روایات غیرشیعی که حاکی از انقطاع عذاب است، به دلیل مخالفت با قرآن باید کنار گذاشته شود.[۸]
وی در شرح قید «ما دامَت السَّمواتُ و الأَرض» با استفاده از آیات دیگر قرآن، می‌گوید که آسمانها و زمینِ قیامت، غیر از آسمانها و زمینِ دنیاست و آنچه از بین می‌رود آسمان و زمین این دنیاست. اما آسمان و زمین آخرت فنانشدنی است، پس ناسازگاری پیش نمی‌آید و خلود به جای خود باقی است.[۹]
جوادی آملی مفسر و فقیه شیعه معتقد است ذکر دوام آسمان و زمین در این آیه کنایه از ابدیت و دوام است. و استثنای ذکر شده در آیه نیز برای تأکید بر همان ابدیت است.[۱۰] به این معنا که هیچ کس نمی‌تواند دوزخیان را از آتش نجات دهد مگر خدا که او هم اراده کرده است آنان همیشه در عذاب باشند.[۱۱]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۶.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۴۰۰.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۴۴۷.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۳۸۷.
- ↑ ابن‌قیم جوزی، حادی الارواح، ۱۳۹۲ق، ص۴۰۴.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۳۷۱ق، ج۸، ص۶۹
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵، ج۳۹، ص۴۱۵.
- ↑ تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۳
- ↑ طباطبایی، المیزان، ذیل سوره هود: آیه ۱۰۷-۱۰۸
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۳۸۷.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۳۸۷.
منابع
- ابن‌قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، چاپ سید جمیلی، بیروت شاکر، قاهره، ۱۳۹۲/۱۹۷۲ش، ج۲۲، چاپ احمد محمد شاکر و احمد عمر هاشم، قاهره، ۱۹۸۹م.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، انتشارات اسراء، ۱۳۹۵ش.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، [تقریرات درس] شیخ محمد عبده، ج۸، قاهره، ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۸ق.