پرش به محتوا

تمثیلات قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Mahdi1382 (بحث | مشارکت‌ها)
Mahdi1382 (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۴۶: خط ۴۶:
* به معنای امری که در خارج واقع نشده است، ولی به عنوان مطلبی سمبلیک و نمادین ذکر می‌شود؛ مانند آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۚ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»<ref>سوره حشر، آیه ۲۱.</ref>
* به معنای امری که در خارج واقع نشده است، ولی به عنوان مطلبی سمبلیک و نمادین ذکر می‌شود؛ مانند آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۚ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»<ref>سوره حشر، آیه ۲۱.</ref>
* به معنای تشبیه و تَمثُّل موجود کامل به موجود نازل. مانند آیه «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ۖ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ»<ref>سوره محمّد، آیه ۱۵.</ref>
* به معنای تشبیه و تَمثُّل موجود کامل به موجود نازل. مانند آیه «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ۖ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ»<ref>سوره محمّد، آیه ۱۵.</ref>
[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه شیعه، به اقسام یادشده، مَثَل به معنای تجسّد حالات نفسانی و معنوی را نیز اضافه کرده و برای این منظور به آیه «کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»<ref>سوره اعراف، آیه ۱۷۵–۱۷۶.</ref> اشار دارد.<ref>معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۸۷ش‏، ص۱۴۹–۱۵۲.</ref>
[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه شیعه، به اقسام یادشده، مَثَل به معنای تجسّد حالات نفسانی و معنوی را نیز اضافه کرده و برای این منظور به آیه «کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»<ref>سوره اعراف، آیه ۱۷۵–۱۷۶.</ref> اشاره دارد.<ref>معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۸۷ش‏، ص۱۴۹–۱۵۲.</ref>


در میان صاحب‌نظران در تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی، دو رویکرد وجود دارد:<ref>نگاه کنید به: جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۳۲.</ref>
در میان صاحب‌نظران در تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی، دو رویکرد وجود دارد:<ref>نگاه کنید به: جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۳۲.</ref>

نسخهٔ ‏۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۵

تصویرسازی از آیه ۲۱ سوره حشر که در آن خداوند به مثال تجلی قرآن بر کوه و از هم پاشیدگی آن اشاره دارد. برگرفته از نرم‌افزار امثال

تمثیلات قرآنی یکی از مولفه‌های اصلی در بیان قرآن کریم است که به باور برخی از اعجاز بیانی قرآن به حساب می‌آید.

در روایات شیعه توجه ویژه‌ای به این مولفه شده و به تأمّل در خصوص حقایق آن سفارش شده است.

از نظر مفسران، هدف مَثَل‌های قرآن، تنزّل مفاهیم بلند برای رساندن به سطح مردم عادی است، چرا که قرآن برای همه مردم نازل شده است.

در قرآن کریم، برای واژه مثل معانی متعددی بیان شده است، اما در خصوص تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی دو رویکرد وجود دارد؛ برخی آن را تشبیه صرف و مجازی دانسته و برخی آن‌را بیانگر حقایق و وجود مثالی امور می‌دانند.

از نظر مفسران، مثال‌های قرآن از نظر «صراحت در بیان ادات تشبیه»، از نظر «تعداد افراد مورد تشبیه» و نیز از نظر «وجه تمثیل»، تقسیمات مختلفی به خود می‌گیرد.

برای تمثیلات قرآن ویژگی‌های بسیاری بیان شده که مواردی چون «جامعیّت و گستردگی»، «سهولت و قابل فهم بودن» بخشی از آن است.

برخی از محققان، تمثیلات قرآن را دارای اهداف تربیتی دانسته و در این خصوص به مواردی چون «توجه دادن به ارزش‌ها و مکارم اخلاقی» و نیز «ارائه الگوها و نمونه‌های عینی« اشاره کرده‌اند.

اهمیت و جایگاه

بنا بر روایت پیامبر اسلام(ص)، تمثیل در قرآن، یکی از وجوه پنجگانه اصلی است که محورهای عمده مسائل قرآنی را تشکیل می‌دهند[۱]

از نظر محققان، تمثیلات قرآن، خود به تنهایی می‌تواند نقشهای متعددی را از جنبه‌های علمی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و… ایفا نماید.[۲] تا جایی که برخی تمثیلات قرآن را یکی از اعجازهای بیانی آن به‌شمار آورده‌اند.[۳]

مناجات امام سجاد(ع) در صحیفه کامل سجادیه:

«خدایا بر محمد و آل او درود فرست و قرآن را در تاریکیهای شبهای تیره مونس ما کن … تا دلهای ما عجایب آن را نیک دریابد، و شگفتی مثالهای آن که کوه‌های سخت از حمل آن عاجزند در دل ما نشیند.»[۴]

در روایات شیعه نیز، توجه ویژه‌ای به مسئله تمثیلات قرآن شده است که در ادامه به برخی اشاره می‌شود:

  • امام علی(ع)، با اشاره به فواید مثل‌های قرآن، بر عبرت بودن آن، برای اهل عبرت تأکید کرده[۵] و در جایی دیگر، امثال قرآن را در کنار ویژگی‌هایی چون هدایت بخشی قرآن و ابلاغ آشکار دین، قرار داده است.«[۶] وی راهیابی به مقصود خداوند از تمثیلات قرآن را در کنار علم به ناسخ و منسوخ، شرط قضاوت دانسته و عدم آن‌ها را موجب هلاکت قاضی و مردم می‌داند.[۷]
  • امام باقر(ع)، قرآن را نازل شده بر چهار محور می‌داند که یکی از آن، سُنَن و مثال‌های قرآن است.[۸]
  • از امام صادق(ع) دربارهٔ اهمیّت امثال قرآن اینگونه روایت شده که «امثال قرآن دارای فوایدی است. پس در آن با دقت نظر کرده و در معانی آن تفکّر کنید و از آن به سادگی نگذرید.»[۹]

مفهوم‌شناسی تمثیل

به باور علامه طباطبایی، مفسر و فیلسوف شیعه، مَثَل، یک قصه واقعی یا فرضی است که گوینده، به جهت شباهت آن با کلام خود، بکار می‌برد تا درک کاملتری در ذهن شنونده ایجاد کند.[۱۰]

عبدالله جوادی آملی، مفسر و فیلسوف قرن چهاردهم هجری شمسی، خاصیّت مَثَل را در آن می‌داند که معارف معقول و سنگین را به سطح مطالب محسوس و سبک تنزل می‌دهد تا در سطح فهم همگان قرار گیرد.[۱۱] به باور وی، تمثیل، روش منطقی نیست و تنها برای آسان‌سازی تفهیم کاربرد دارد[۱۲]از این رو هر چه انسان در معرفت خود عمیق‌تر شود، نیازش به مَثَل کمتر خواهدشد.[۱۳]

تمثیلات در فهم مفاهیم قرآن

برخی از مفسران، رسالت جهانی قرآن را ابلاغ پیام خود به هر وسیله ممکن برای همه انسان‌ها تا قیامت دانسته و از این رو در کنار برهان، جدال احسن و موعظه، تمثیل را نیز به جهت فهم توده مردم، ضروری شمرده‌اند.[۱۴] بنابراین، به بیان علامه طباطبایی، خداوند برای بیان معارف عالیه، چاره‌ای جز تمثیل ندارد، چرا که عامه مردم بیشتر از حسیات را درک نمی‌کنند.[۱۵]

عبدالله جوادی آملی بر این باور است که با توجه به آیه «وَ تِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ» «و اين مَثَلها را براى مردم مى‌زنيم و[لى‌] جز دانشوران آنها را درنيابند.»[۱۶] مَثَل، مانند پل است تا انسان را از علمِ حسّی به علم عقلی و آنگاه از علم عقلی به علم شهودی قلبی هدایت کند و کسی که این سیر را نداشته باشد، عاقل نیست.[۱۷]

معنای «مثل» در قرآن

محققان، بر این باورند که واژه «مثل» در قرآن همواره به یک معنا نبوده و درباره معانی این کلمه به مواردی اشاره کرده‌اند[۱۸]که عبارت است از:

  • به معنای حکایات تمثیلی. نظیر آیه «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَیْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما…»[۱۹]
  • به معنای صفت. نظیر آیه «لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی‏»[۲۰]
  • به معنای شبیه. نظیر «وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِما ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلًا ...»[۲۱]
  • به معنای داستانها و تواریخ گذشتگان. نظیر آیه «وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ»[۲۲]
  • نمونه و حجّت. نظیر آیه «و جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ»[۲۳]

علاوه بر موارد یاد شده، عبدالله جوادی آملی، مواردی دیگری را نیز بیان کرده است که عبارتند از:[۲۴]

  • به معنای امری که در خارج واقع نشده است، ولی به عنوان مطلبی سمبلیک و نمادین ذکر می‌شود؛ مانند آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۚ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»[۲۵]
  • به معنای تشبیه و تَمثُّل موجود کامل به موجود نازل. مانند آیه «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ۖ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ»[۲۶]

محمدهادی معرفت، قرآن‌پژوه شیعه، به اقسام یادشده، مَثَل به معنای تجسّد حالات نفسانی و معنوی را نیز اضافه کرده و برای این منظور به آیه «کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»[۲۷] اشاره دارد.[۲۸]

در میان صاحب‌نظران در تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی، دو رویکرد وجود دارد:[۲۹]

  1. مَثَل‌ها در قرآن، تشبیه صرف بوده و برای تقریب به ذهن مخاطب آمده است.
  2. هیچ گونه تشبیه و مجازگویی در مَثل‌های قرآن نبوده و مثلها بیانگر وجود مثالی آن حقایق هستند.[یادداشت ۱]

برخی از مفسران شیعه، نظیر علامه طباطبایی[۳۰] و عبدالله جوادی‌آملی[۳۱] و نیز برخی از مفسران اهل سنت، نظیر محمد عبده[۳۲] بر این باورند که آیات مربوط به معاد و مبدأ، نظیر آیات خلقت انسان، سجده ملائکه، نافرمانی ابلیس و… هر چند ریشه در امری تکوینی و حقیقتی غیبی داشته و به ظاهر دارای بیانی غیر استعاری است اما همه آنها تمثیلی از یک حقیقت پوشیده و تکوینی است که می‌توان این نظریه را «تمثیل تکوینی» نامید.[۳۳]

اقسام تمثیل در قرآن

در اینجا به برخی از اقسام تمثیل در قرآن کریم که مورد توجه مفسران قرار گرفته است، اشاره می‌شود:

از نظر صراحت در بیان ادات تشبیه

محققان، تمثیلات قرآن را از نظر صراحت و عدم صراحت به دو قسم می‌دانند:

  1. مثال صریح: تمثیلی را گویند که در آن صراحتاً به واژه «مثل» و مانند آن (همچون کاف تشبیه) اشاره گردیده است.
  2. مثال کامن: و آن تمثیلی است که در آن به موارد یاد شده، تصریح نگردیده است.

از نظر تعداد افراد مورد تشبیه

برخی از مفسران[۳۴] مثالهای قرآن را از نظر اِفراد، بر سه قسم می‌دانند:

  1. تمثیل مفرد به مفرد: نظیر این آیه «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً …»[۳۵]
  2. تمثیل جمع به جمع: نظیر این آیه «کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُّسْتَنفِرَةٌ، فَرَّتْ مِن قَسْوَرَةِ»[۳۶]
  3. تمثیل جمع به مفرد: نظیر این آیه «مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ…»[۳۷]

از نظر وجه تمثیل

مفسران قرآن، از نظر وجه تمثیل نیز بر این باورند که برخی از مثال‌ها تنها ناظر به یک جهت بوده و برخی دیگر وجوه متعددی را در نظر دارد. قسم اول را «تمثیل بسیط» و قسم دوم را «تمثیل مرکب» می‌گویند.[۳۸]

  1. تمثیل بسیط، نظیر آیه «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ کَالْحِجَارَةِ»[۳۹]
  2. تمثیل مرکب، نظیر آیه «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ…»[۴۰] در این تمثیل، انفاق به کاشتن دانه تشبیه شده و اخلاص انفاق‌کننده، به زمین پاک و عهده‌دار شدن خداوند به رشد و فزونی آن، به گیاهی مناسب با رشدی فزاینده و فزونی اجر چنین انفاقی نیز به خوشه‌های فراوانی تشبیه شده که از آن صدها دانه پدید می‌آید.[۴۱]

ویژگی‌های تمثیلات قرآنی

از سوی محققان مواردی چون، «جامعیّت و گستردگی»، «سهولت و قابل فهم بودن»، «تصویرگری مفاهیم و حیات بخشیدن به الفاظ» و «استفاده از مظاهر و پدیده‌های طبیعی» از جمله ویژگی‌های گسترده و متنوع تمثیلات قرآن دانسته شده است.[۴۲]

به عنوان نمونه، در ویژگی «سهولت و قابل فهم بودن مثال های قرآن» به مواردی چون تشبیه «احتمال ورود کافران به بهشت به عبور شتر (یا طناب ضخیم) از سوراخ سوزن»[۴۳] و تشبیه «غیبت کردن به خوردن گوشت برادر مرده»[۴۴] و تشبیه «کسی که به علم خویش عمل نمی‌کند به الاغی که کتابهائی حمل می‌کند و به محتوای آنها در عمل بی‌توجه است»[۴۵] اشاره شده است.[۴۶]

اهداف و آثار تربیتی تمثیلات قرآن

برخی تمثیلات قرآن را دارای اهداف و آثار تربیتی دانسته و مواردی چون تربیت از راه «توجه دادن به ارزشها و مکارم اخلاقی»، «ترسیم و تصویر حقایق غیبی در قالب امور محسوس و ملموس»، «ارائه الگوها و نمونه‌های عینی» و «برانگیختن نیروی فکر و اندیشه بشر» را از این قِسم می‌دانند.[۴۷]

به عنوان نمونه، در خصوص هدف تربیت بر اساس توجه دادن به ارزشها، خداوند در آیه ۲۶۱ سوره بقره، انفاق‌کننده را به دانه‌ای تشبیه کرده است؛ ولی در مقابل، در سوره بقره، آیه ۱۶۴، انفاقی را که توأم با منّت و آزار باشد، به سنگی تشبیه می‌کند که قشر نازکی از خاک بر روی آن بوده که با اولین رگبار باران شسته شده و از بین برود.[۴۸]

کتابشناسی

کتاب تمثیلات قرآن، تألیف حمید محمدقاسمی که در سال ۱۳۸۲ش، به همت انتشارات اسوه به چاپ رسیده است.

در زمینه تمثیلات قرآن، تألیفات متعدّدی صورت گرفته است. برخی از این تألیفات به‌طور مستقل درباره امثال قرآن است و برخی مربوط به امثال عرب است که فصلی را نیز به امثال قرآن اختصاص داده‌اند.[۴۹] در ادامه به برخی از این کتاب‌ها اشاره می‌شود:

  • روضة الامثال (فی الامثال القرآن الکریم)، تألیف احمد بن عبدالله الکوزکنانی النجفی، ۱۳۲۵ش. (این کتاب در مقاله نقد و بررسی کتاب تفسیری «روضة الأمثال»، توسط محمدعلی رضایی کرمانی، مورد بررسی قرار گرفته است.[۵۰]
  • الاتقان فی علوم القرآن، تألیف جلال الدین سیوطی، (این کتاب در جلد دوم، فصلی در امثال و تشبیهات قرآن دارد.)
  • امثال قرآن، تألیف علی اصغر حکمت. (این کتاب در تهران و توسط بنیاد قرآن به چاپ رسیده است.)
  • امثال القرآن، تألیف اسماعیل اسماعیلی. (این کتاب که چاپ اول آن در سال ۱۳۶۹ توسط انتشارات اسوه منتشر شده، بر مبنای همان" امثال قرآن" حکمت و توضیحات سیوطی در" اتقان" تنظیم یافته است.)
  • استعارات قرآنیه، تألیف دکتر صباغ لبنانی. (این کتاب رساله دکترای نویسنده است و در آخر آن فصلی متضمّن چهل تمثیل از تمثیلات قرآن، الحاق نموده و این نوع تمثیلات را به ۱۵ نوع تقسیم نموده است.)
  • تمثیلات قرآن، ویژگیها، اهداف و آثار تربیتی آن، تألیف حمید محمدقاسمی. (ویژگی این کتاب که در سال ۱۳۸۲ش به چاپ رسیده است، نگاه از زاویه مسائل تربیتی به تمثیلات قرآنی است.)

پانویس

  1. «فَإِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ عَلَى خَمْسَةِ وُجُوه‏…» طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۷.
  2. محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۵۰.
  3. البیانونی، ضرب الامثال فی القرآن، بی تا، ص۳۹؛ سیوطی، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، بی تا، ج۱، ص۴۶۴.
  4. «وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ لَنَا فِي ظُلَمِ اللَّيَالِي مُونِسا … » علی بن الحسین، الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۸.
  5. «لِأَهْلِ الِاعْتِبَارِ تُضْرَبُ الْأَمْثَال‏» تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۲.
  6. فالقران آمر و زاجر، حدّ فیه الحدود، و سنّ فیه السّنن...» عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ص ۷.
  7. «أتعرف الناسخ و المنسوخ؟...» عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ج۱، ص۲۳.
  8. «نزل القران اربعة ارباع: رُبع فینا و ربع فی عدوّنا و ربع سنن و امثال ...» عیاشی، تفسیر العیّاشی‏، ۱۳۸۰ق‏، ج‏۱، ص۹.
  9. «أَمثالُ القُرآنِ لَها فَوائِدٌ فَأَنعِمُوا النَّظَرَ وَ تَفَكَّروا فِى مَعانِيها وَ لا تَمُرُّوا بِه» محمدی ری شهری، شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۳۹۷.
  10. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۲، ص۳۸۶.
  11. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۷.
  12. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۵۸۲.
  13. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۸.
  14. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۱۰.
  15. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۳، ص۶۲.
  16. سوره عنکبوت، آیه۴۳.
  17. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۹؛جوادی آملی، هدایت در قرآن، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۰.
  18. نگاه کنید به: جهان بخش، تشبیهات و تمثیلات قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۹.
  19. سوره کهف، آیه ۳۲.
  20. سوره نحل، آیه ۶۰.
  21. سوره زخرف، آیه ۱۷.
  22. سوره بقره، آیه ۲۱۴.
  23. سوره زخرف، آیه ۵۹.
  24. نگاه کنید به: جوادی آملی، دین‌شناسی، ۱۳۹۰ش، ص۹۶–۹۷.
  25. سوره حشر، آیه ۲۱.
  26. سوره محمّد، آیه ۱۵.
  27. سوره اعراف، آیه ۱۷۵–۱۷۶.
  28. معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۸۷ش‏، ص۱۴۹–۱۵۲.
  29. نگاه کنید به: جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۳۲.
  30. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۲–۱۳۳.
  31. جوادی‌آملی، قرآن حکیم از منظر امام رضا، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۳۹۷
  32. رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم، بی جا، ۱۳۶۶ق، ج۲، ص۱۹۰.
  33. نگاه کنید به: محمدی پارسا، «تأمّلی بر رویکرد تمثیلِ تکوینی در تبیین آیات خلقت انسان».
  34. نگاه کنید به: جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۰.
  35. سوره بقره، آیه ۲۶۴.
  36. سوره مدثر، آیه ۵–۶.
  37. سوره جمعه، آیه۵.
  38. جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۰.
  39. سوره بقره، آیه ۷۴.
  40. سوره بقره، آیه۲۶۱.
  41. المیدانی، امثال القرآن و صور من ادبه الرفیع، ۱۴۱۲ق، ص۲۰ و ۴۵.
  42. نگاه کنید به: محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، ۱۳۸۲ش، ص۵۷–۹۷.
  43. نگاه کنید به: سوره اعراف، آیه ۴۰.
  44. سوره حجرات، آیه ۱۲.
  45. سوره جمعه، آیه ۵.
  46. محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، ۱۳۸۲ش، ص۶۲.
  47. محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۴–۲۴۴.
  48. نگاه کنید به: محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۷–۱۲۸.
  49. نگاه کنید به: تشبیهات و تمثیلات قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۴۲.
  50. نگاه کنید به: رضایی کرمانی، نقد و بررسی کتاب تفسیری «روضة الأمثال».

یادداشت

  1. تفاوت این دو دیدگاه در آن‌جا دانسته‌ شده که به عنوان مثال در قرآن، برخی انسان‌ها به «الاغ» یا «سگ» تشبیه شده‌اند، حال بر اساس بینش اول، اینان از صفتی شبیه صفات آن حیوانات برخوردارند، اما بر اساس دیدگاه دوم، این تمثیل بیانگر همان حقیقت وجودی ایشان است که در قیامت بعینه ظهور می‌کند. (جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۳۲.)

منابع

  • البیانونی، عبد المجید، ضرب الأمثال فی القرآن. دمشق، دار القلم، بیروت، دارالشامیه، ۱۴۱۱ق.
  • المیدانی، عبد الرحمن حسن حنبکه، امثال القرآن و صور من ادبه الرفیع، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
  • تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، بتصحیح مهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، چ۲، ۱۴۱۰ق.
  • جهان‌بخش، ثواقب‏، تشبیهات و تمثیلات قرآن‏، تهران‏، نشر قو، ۱۳۷۶ش.
  • جوادی آملی عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، ۱۳۷۸ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، دین‌شناسی، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۰ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، قرآن از منظر امام رضا(ع)، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۲ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۸ش.
  • رشید رضا محمد، تفسیر القرآن الحکیم (مشهور به تفسیر المنار)، بی جا، بی نا، ۱۳۶۶ق.
  • رضایی کرمانی، محمدعلی، نقد و بررسی کتاب تفسیری «روضة الأمثال»، نشریه مطالعات تفسیری، دوره۹، ش۳۴، ۱۳۹۷ش.
  • سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن. ترجمه سیّد مهدی حائری قزوینی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳ش.
  • سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، معترک الاقران فی اعجاز القرآن. بیروت، دار الفکر العربی، بی تا.
  • طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، چاپ پنجم، قم، مکتبه الانشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
  • علی بن الحسین (امام چهارم)، ‏ الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی، ‏۱۳۷۶ش.
  • عیاشی، محمد بن مسعود بن عیاش، تفسیر العیّاشی‏، سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیة، ۱۳۸۰ق‏.
  • محمدقاسمی، حمید، تمثیلات قرآن‏، قم، نشر اسوه، ۱۳۸۲ش.
  • محمدی پارسا، عبدالله، «تأمّلی بر رویکرد تمثیلِ تکوینی در تبیین آیات خلقت انسان»، دوره ۱۵، ش۳، مهر ۱۳۹۴ش.
  • محمدی ری شهری، محمد، شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۱ش.
  • معرفت، محمدهادی‏، آموزش علوم قرآنی‏، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، ۱۳۸۷ش‏.

پیوند به بیرون