محمد آی تیمور
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| دین | اسلام شیعه |
| حکومت | |
| سلسله | سربداران |
| آغاز حکومت | ۷۴۵ق/۱۳۴۴م |
| پایان حکومت | ۷۴۷ق/۱۳۴۶م |
| پس از | وجیه‌الدین مسعود |
محمد آی تیمور، سومین فرمانروا (حکومت ۷۴۵-۷۴۷ق/ ۱۳۴۴-۱۳۴۶م) از سلسله شیعی سربداران که به فرمان خواجه شمس‌الدین به قتل رسید.
نام‌ها
نام او را به صورت‌های آقا محمد تیمور، امیر محمد آتیمور، محمد آتیمور و آقامحمد آی تیمور نیز نوشته‌اند. پاره‌ای از منابع، او را از غلامان خواجه وجیه الدین مسعود به شمار آورده‌اند.[۱]
خواند میر او را از غلامان فضل‌الله باشتینی پدر وجیه الدین دانسته است.[۲]
جنگ با امیر عبدالله
به روایت میرخواند، در زمان امیر عبدالرزاق باشتینی، بنیان‌گذار سربداران، آی تیمور از سوی وی مأموریت یافت که با ۲۰۰ سرباز به جنگ امیر عبدالله مولای حاکم قهستان برود. آی تیمور در این جنگ به علت زیادی سپاهیان امیر عبدالله، از وی شکست خورد، اما به زودی وجیه‌الدین مسعود با ۳۰۰ سرباز به یاری وی شتافت. آن دو به کمک یکدیگر، لشکر امیر عبدالله را شکست دادند و غنائم بسیاری به دست آوردند.[۳]
| حاکمان | ||
|---|---|---|
| عنوان | دورهٔ حکومت | |
| امیر عبدالرزاق باشتینی | ۷۳۶ تا ۷۳۸ | |
| وجیه الدین مسعود باشتینی | ۷۳۸ تا ۷۴۵ | |
| محمد آیتیمور | ۷۴۵ تا ۷۴۷ | |
| کلواسفندیار | ۷۴۷ تا ۷۴۹ | |
| شمس الدین فضل الله | ۷۴۹ تا ۷۴۹ | |
| یحیی کرابی | ۷۵۳ تا ۷۵۹ | |
| خواجه ظهیر کرابی | ۷۵۹ تا ۷۶۰ | |
| حیدر قصاب | ۷۶۰ تا ۷۶۱ | |
| لطف الله فرزند پهلوان امیرمسعود | ۷۶۱ تا ۷۶۲ | |
| حسن دامغانی | ۷۶۲ تا ۷۶۶ | |
| نجم الدین علی مؤید | ۷۶۶ تا ۷۸۳ | |
| رهبران مذهبی | ||
| شیخ خلیفه مازندرانی • شیخ حسن جوری • درویش هندوی مشهدی • سید عزالدین سوغندی • درویش عزیز جوری • درویش رکن الدین • داود سبزواری • ... | ||
| علمای هم‌عصر | ||
| شهید اول • ... | ||
دوره حکومت
پس از آنکه وجیه‌الدین مسعود به فرمانروایی رسید، آی تیمور مورد لطف او قرار گرفت و مأموریت‌های مهمی را به او واگذار کرد. از جمله، هنگامی که وجیه‌الدین به هرات حمله کرد، آی تیمور را جانشین خود در سبزوار قرار داد. همچنین در اواخر دوران فرمانروایی خود، هنگامی که برای تسخیر ناحیه رستمدار به سبزوار رفت، بار دیگر آی تیمور را جانشین خود قرار داد.
وجیه‌الدین مسعود، سرانجام در جنگ با لشکر رستمدار، در اواخر ربیع الاول ۷۴۵ق کشته شد و پس از آن آی تیمور که جانشین او شده بود، به فرمانروایی رسید. آی تیمور دو سال و چند ماه بر منطقه‌ای شامل سبزوار، نیشابور و اطراف آن تا باشتین حکمرانی نمود.
وی، پس از رسیدن به قدرت، برای تثبیت موقعیت خود مقدار زیادی از اموال خزانه دولتی را میان سربداران پخش کرد. به دنبال آن، برخی از قلعه‌هایی که قبلاً اشغال شده بود، را باز پس گرفت و بدین ترتیب بر اهمیت خود افزود، اما چون توان جنگ باطغای تیمور را نداشت، با او با مدارا رفتار می‌کرد.
سرنگونی
چون آی تیمور برای تقویت خود اتکای بیشتری بر توده مردم داشت، شیخیان با وی به مبارزه برخاستند. خواجه شمس‌الدین علی از بزرگان سربداری، که خود ادعای فرمانروایی داشت، نیز آنان را تحریک می‌کرد.
سرانجام روزی، خواجه شمس الدین با گروهی از درویشان به خانه آی تیمور هجوم بردند و آنجا را تصرف کردند. آنگاه پس از اینکه مدتی با او بحث کردند، از کار برکنارش ساختند.
قتل
آی تمیور با اینکه شجاع و بی‌باک بود، به علت آنکه در آن هنگام سلاحی با خود نداشت، به ناچار پیشنهاد برکناری‌اش را پذیرفت.
مخالفان، او را در خانه‌ای زندانی کردند، اما خواجه شمس‌الدین فرمان داد تا او را بکشتند. مولانا حسن آهی با کمک گروهی از درویشان او را در جمادی الاول ۷۴۸ق به قتل رساندند. البته فصیح خوافی بر خلاف سایر منابع، معتقد است که قتل او در ۱ جمادی‌الثانی ۷۴۸ق اتفاق افتاده است.[۴]
پانویس
یادداشت
منابع
- خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش
- دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۳۸ش
- فصیح خوافی، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، مشهد، ۱۳۳۹ش
- میرخواند، محمد، روضة الصفا، تهران، ۱۳۳۹ش
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی