عبور بنی‌اسرائیل از دریا معجزه‌ای برای نجات بنی‌اسرائیل بود که با گشوده‌شدن دریا و عبور آن‌ها از میان آب و غرق‌شدن فرعون و سپاهیانش اتفاق افتاد. موسی(ع)، به‌دستور خداوند، شب‌هنگام بنی‌اسرائیل را از مصر خارج کرد. فرعون نیز به‌همراه نیروهایش به تعقیب آن‌ها پرداخت تا آنان را بازگرداند. وقتی سپاهیان فرعون به بنی‌اسرائیل رسیدند، بنی‌اسرائیل خود را در محاصره میان دریا و سپاه فرعون دیدند و شروع به اعتراض به موسی(ع) کردند.
خداوند به موسی وحی کرد تا عصای خود را به دریا بزند. موسی(ع) عصا را به آب زد و بخش‌هایی از دریا از هم جدا شد. موسی همراه بنی‌اسرائیل وارد دریا شدند، درحالی‌که زمین خشک بود و آب از دو جهت آن‌ها را احاطه کرده بود. در نهایت، موسی و همه افرادی که همراه او بودند از آب عبور کردند. فرعون و سپاهیانش نیز که برای تعقیب بنی‌اسرائیل وارد دریا شده بودند، همگی غرق شدند و جسدهای آنان روی آب قرار گرفت.
بسیاری از مفسران معتقدند مقصود از دریایی که فرعونیان در آن غرق شدند، دریایی بوده که امروزه دریای سرخ نامیده می‌شود. برخی مفسران مانند طبرسی در مجمع‌البیان مقصود از این را رود نیل دانسته‌اند.
فرار بنی‌اسرائیل از مصر و رسیدن به دریا
برپایه منابع تفسیر قرآن، خداوند، برای نجات بنی‌اسرائيل از ستم فرعون، به موسی(ع) دستور داد شب‌هنگام به‌همراه بنی‌اسرائیل از مصر خارج شوند.[۱] فرعون پس از اطلاع از خروج بنی‌اسرائیل، افرادی را برای جمع‌آوری نیروها به شهرها فرستاد تا سپاهیان را جمع کنند.[۲] او، برای ایجاد زمینه روانی در بسیج عمومی،[۳] سپاهیان خود را گروهی آماده توصیف کرد و بنی‌اسرائیل را گروهی اندک معرفی نمود که موجب خشم آنان گشته‌اند.[۴]
در نهایت، فرعون به‌همراه نیروهایش به‌دنبال بنی‌اسرائیل رفت تا آن‌ها را بازگرداند.[۵] آنان در زمان طلوع خورشید به بنی‌اسرائیل رسیدند. بنی‌اسرائیل خود را در محاصره دیدند: در یک طرف آن‌ها دریا و در سمت دیگر سپاه فرعون بود. به همین جهت ترسیدند و خود را گرفتار خواندند.[۶] به تعبیر قرآن، موسی(ع) گفت: ««چنین نیست؛ زیرا پروردگارم با من است و به‌زودی مرا راهنمایی خواهد کرد».[۷] مقصود از این تعبیر را چنین گفته‌اند که خداوند به موسی وعده پیروزی و سلامتی داده بود.[۸]
گفتار بنی‌اسرائیل پس از محاصره میان دریا و لشکر فرعون
|
قرآن: «چون دو گروه، همدیگر را دیدند، یاران موسی گفتند: بیگمان ما گرفتار شده‌ایم. (سوره شعراء، آیه ۶۱)
تورات: «به مُشه (موسی) گفتند: آیا در مصر قبر نیست که ما را آوردی تا در این بیابان بمیریم؟ این چه کاری است که با ما کردی که ما را از مصر بیرون آوردی؟ مگر این همان سخنی نیست که در مصر با تو گفتیم؟ دست از ما بدار تا مصری‌ها را بندگی کنیم؛ زیرا بندگی مصری‌ها از مردن در بیابان برای ما بهتر است.» (تورات، خروج، ۱۴: ۱۱-۱۲) |
معجزه گشوده‌شدن دریا
ماجرای نجات بنی‌اسرائیل و غرق‌شدن فرعونیان در دریا در سوره‌های متعددی از قرآن، از جمله اعراف آیه ۱۳۶، انفال آیه ۵۴، اسراء آیه۱۰۳، شعراء آیه ۶۳ - ۶۶ و زخرف آیه ۵۵ آمده است.[۹] بر اساس آیه ۶۳ سوره شعراء، خداوند به موسی وحی کرد عصای خود را به دریا بزند[۱۰] تا راهی خشک در میان دریا گشوده شود و عبور از آن بدون ترس از غرق‌شدن و تعقیب سپاهیان فرعون باشد.[۱۱]
پس از آنکه موسی(ع) عصای خود را به آب زد، بخش‌هایی از دریا از هم جدا شدند.[۱۲] هر قطعهٔ جداشده از این دریا مانند تکه‌ای بزرگ از کوه بود.[۱۳] موسی همراه بنی‌اسرائیل وارد دریا شدند،[۱۴] درحالی‌که زمین خشک بود و آب از دو جهت آن‌ها را احاطه کرده بود.[۱۵] در نهایت، موسی و همه افرادی که همراه او بودند از آب عبور کردند؛[۱۶] اما فرعون و سپاهیانش که برای تعقیب بنی‌اسرائیل وارد دریا شده بودند، همگی[۱۷] غرق شدند.[۱۸]
برخی مفسران از جمله فضل بن حسن طَبْرسی، مفسر شیعه در قرن ششم آورده است پس از زدن عصا به دریا، دوازده راه میان آب‌ها باز شد و برای هرکدام از قبیله‌های دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل یک راه نمایان گردید.[۱۹]
برخی عالمان احتمالاتی طبیعی را برای بازشدن آب دریا ذکر کرده‌اند: مکارم شیرازی مفسر شیعه معتقد است با قبول مسئله معجزه، هیچ لزومی برای این نوع توجیهات طبیعی وجود ندارد. وی معتقد است مانعی وجود ندارد که به فرمان خدا، آب‌ها به سبب جاذبه‌ای خاص متراکم شوند و پس از مدتی، این جاذبه خنثیٰ گردد.[۲۰]
غرق‌شدن فرعون و لشکریانش
پس از شکافته‌شدن دریا و عبور بنی‌اسرائیل از آن، فرعون و سپاهیانش نیز برای تعقیب آن‌ها وارد دریا شدند؛ اما دریا به حالت طبیعی بازگشت و فرعون و همراهانش غرق شدند.[۲۱] جسدهای لشکریان فرعون روی آب قرار گرفت و بنی‌اسرائیل آن‌ها را دیدند.[۲۲] قرآن در سوره بقره این واقعه را چنین بیان کرده است: «و هنگامی که دریا را برای شما شکافتیم و شما را نجات بخشیدیم و فرعونیان را درحالی‌که شما نظاره میکردید غرق کردیم.»[۲۳]
در آیه ۹۲ سوره یونس، تعبیر «نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ؛ بدنت را نجات میدهیم» برای فرعون استفاده شده است.[۲۴] مشهور مفسران مقصود از این تعبیر را جسم بی‌جان فرعون دانسته‌اند.[۲۵] به‌دستور خداوند، جنازه فرعون از آب بیرون آمد[۲۶] تا دیگران بدن او را ببینند.[۲۷] برخی مقصود از بدن را زره دانسته‌اند که خداوند فرعون را با زره مخصوصش از آب بیرون آورد تا شناخته شود.[۲۸] قرآن نجات جسم بی‌جان فرعون را نشانه و عبرت برای دیگران دانسته است. برخی مفسران این عبرت را برای بنی‌اسرائیل دانسته‌اند که خبر کشته‌شدن فرعون را نمی‌پذیرفتند.[۲۹]
رود نیل یا دریای سرخ؟
قرآن از آبی که برای بنی‌اسرائیل باز شد با دو تعبیر «یَم»[۳۰] به معنای دریا[۳۱] و «بحر»[۳۲] به معنای دریا و آب وسیع[۳۳] یاد کرده است. محمدجواد مغنیه، مفسر شیعه، اعتقاد بسیاری از مفسران را بر این می‌داند که دریایی که برای بنی‌اسرائیل باز شد و فرعونیان در آن غرق شدند، دریایی بوده که امروزه دریای سرخ نامیده می‌شود.[۳۴] برخی مفسران مانند طبرسی در مجمع‌البیان مقصود از این را رود نیل دانسته‌اند.[۳۵]
در قرآن کلمه «یم» برای آبی که موسی(ع) در دوران کودکی در آن قرار داده شد نیز به‌کار رفته که آن را رود نیل دانسته‌اند.[۳۶]
پانویس
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۹۸.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۹۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۲۳۷.
- ↑ سوره شعراء، آیه ۵۴- ۵۶.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۹۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۲۷۷.
- ↑ سوره شعراء، آیه ۶۲.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۲۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ سوره شعراء، آیه ۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۵۷.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۱۵، ص۲۷۷-۲۷۸.
- ↑ فضل الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۷، ص۱۱۹.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۱۵، ص۲۷۸.
- ↑ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۷، ص۱۱۹.
- ↑ تفسیر الصافی، ج4، ص۳۷.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۱۰۳.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۹۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۲۵۰.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۵۰.
- ↑ سوره یونس، آیه ۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۷۷.
- ↑ حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۳۱.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۷۷.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۳۶.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۴۷؛ فیومی، المصباح المنیر، قم، ج۲، ص۶۸۱.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۳۸؛ سوره شعراء، آیه ۶۳.
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۲۶.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۳۱.
منابع
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، بیروت، دارالعلوم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
- حسینی همدانی، سید محمدحسین، انوار درخشان، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، صدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، منشورات دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.
- قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق و تصحیح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.