شمول‌گرایی دینی
شُمول‌گرایی دینی دیدگاهی که براساس آن حقانیت و صدق، منحصر در یک دین خاص است؛ اما پیروان سایر ادیان نیز می‌توانند اهل نجات باشند و به رستگاری نایل آیند.[۱]
برخی الهی‌دانان و دین‌پژوهان، شمول‌گرایی دینی را نوعی انحصارگرایی نرم به حساب آورده‌اند.[۲] برخی نیز شمول‌گرایی دینی را نظریه‌ای مستقل و در مقابل کثرت‌گرایی دینی و انحصارگرایی دینی در پاسخ به تنوع و تعدد ادیان دانسته‌اند.[۳] شمول‌گرایان از سویی همانند انحصارگرایان، معتقدند که تنها یک راه برای رستگاری وجود دارد و این راه نیز صرفاً در یک دین خاص قابل شناسایی است و از سوی دیگر همانند کثرت‌گرایان بر این باورند که لطف و عنایت خدا به شکل‌های گوناگون در ادیان تجلی یافته و هر کسی می‌تواند رستگار شود.[۴] نظریه شمول‌گرایی در کلام جدید با نام کارْل رانِر، الهی‌دان و دین‌پژوه کاتولیک قرن بیستم میلادی، پیوند خورده است.[۵] او معتقد است مسیحیت یک دین مطلق است که رستگاری تنها از طریق آن به دست می‌آید؛ با این وجود کسانی را که صادقانه خداجو هستند و اهل ادیان دیگرند، «مسیحیان بی‌نام»، لقب داده و آن‌ها را نیز اهل نجات و رستگاری دانسته است.[۶] گفته می‌شود بعدها این دیدگاه به کلیسا وارد شد و شورای دوم واتیکان[یادداشت ۱] که رستگاری و نجات را تنها در کلیسای کاتولیک منحصر می‌دانست، در اعلامیه‌ای اعلام کرد که کلیسای کاتولیک هیچ امر مقدس و حقی را که در ادیان دیگر یافت شود و پرتوی از حقیقت را منعکس می‌کند، انکار نمی‌کند و با احترام خالصانه به آن شیوه‌های زندگی و رفتار در ادیان مختلف، می‌نگرد.[۷]
برخی محققان، مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش)، متفکر شیعه، را از طرفداران مسلمان شمول‌گرایی دینی به شمار آورده‌اند.[۸] مطهری با تفکیک مفهوم مسلمان فطری از مسلمان جغرافیایی، بر این باور است که اگر کسی دارای صفت تسلیم باشد و به هر علتی، حقیقت دین اسلام بر او پوشیده مانده باشد و او در این راه بی‌تقصیر باشد، با توجه به آیه مَا کنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّیٰ نَبْعَثَ رَسُولًا،[۹] خداوند او را عذاب نمی‌کند و چنانچه در جستجوی حقیقت باشد و در برابر آن سر تسلیم فرود آورد، حتی اگر دین دیگری داشته باشد، مسلمان فطری به حساب می‌آید و اهل نجات است.[۱۰]
| دیدگاه | حقانیت | رستگاری | نظریه‌پرداز | |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | کثرت‌گرایی | همه ادیان | همه ادیان | جان هیک |
| ۲ | انحصارگرایی | فقط یک دین خاص | فقط یک دین خاص | |
| ۳ | شمول‌گرایی | فقط یک دین خاص | امکان آن در همه ادیان | کارل رانِر |
پانویس
- ↑ پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۱۴-۴۱۵؛ یوسفیان، کلام جدید، ۱۴۰۱ش، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ Irlenborrn, “Religious Diversity: A Philosocal Defense of Religios Inclusivism”, P131
- ↑ Irlenborrn, “Religious Diversity: A Philosocal Defense of Religios Inclusivism”, P128
- ↑ پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۱۴-۴۱۵.
- ↑ یوسفیان، کلام جدید، ۱۴۰۱ش، ص۲۸۳.
- ↑ هیک، «تعدد ادیان»، ص۳۳.
- ↑ Irlenborrn, “Religious Diversity: A Philosocal Defense of Religios Inclusivism”, P132
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قدردان قراملکی، کلام فلسفی، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۷-۱۰۸؛ مروی‌نام، «شمول‌گرایی نجات از دیدگاه کارل رانر و استاد مطهری و نقش آن در گفتگوی مسیحیت و اسلام»، ص۱۴.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۱۵.
- ↑ مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱ش، ص۲۶۹-۲۷۰.
یادداشت
- ↑ بیست و یکمین شورای جهانی کلیسای کاتولیک است که توسط پاپ جان بیست و سوم در ۱۹۵۹م، مطرح و چهار سال بعد در سال ۱۹۶۲م، برگزار شد.
منابع
- پترسون، مایکل و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو، چاپ هشتم، ۱۳۹۳ش.
- قدردان قراملکی، محمدحسن، کلام فلسفی، قم، انتشارات وثوق، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- مروی‌نام، محسن، «شمول‌گرایی نجات از دیدگاه کارل رانر و استاد مطهری و نقش آن در گفتگوی مسیحیت و اسلام»، در مجله جستارهای فلسفه دین، شماره ۱، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، انتشارات صدرا، چاپ سی و هشتم، ۱۳۹۱ش.
- هیک، جان، «تعدد ادیان»، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، کیهان، شماره ۱۶، ۱۳۷۲ش.
- یوسفیان، حسن، کلام جدید، قم، انتشارات سمت، چاپ نهم، ۱۴۰۱ش.
- Irlenborrn, Bernd, “Religious Diversity: A Philosocal Defense of Religios Inclusivism”, European Journal for Philosophy of Religion, 2010.