آیه ۷۸ سوره نحل
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | نحل |
| شماره آیه | ۷۸ |
| جزء | ۱۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | نعمت‌های خدا |
| درباره | شناخت خدا و شکرگزاری |
آیه ۷۸ سوره نحل به قدرت خدا در آفرینش انسان و نعمت‌های او به انسان برای به‌دست آوردن علم و شناخت اشاره می‌کند. به گفته مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، انسان در ابتدای تولد هیچ شناختی از عالم ندارد، ولی به‌تدریج به‌وسیله گوش، چشم و عقل نسبت به عالم اطراف شناخت پیدا می‌کند. همچنین این آیه مهمترین ابزار شناخت را شنوایی و بینایی معرفی کرده و عقل انسان را به عنوان ابزاری جهت تحلیل دریافت‌های حسی از طریق گوش و چشم دانسته است. به باور علامه طباطبایی نتیجه شناخت با عقل همانا شناخت خدا و شکر نعمت‌های او در این دنیا است.
نعمت آفرینش انسان
به گفته مکارم شیرازی، آیه ۷۸ سوره نحل با بیان بعضی از نعمت‌هایی که خدا به انسان عطا کرده، توحید و خداشناسی را یادآور شده است.[۱] مدرسی از مفسران شیعه معتقد است که این آیه، بزرگترین نعمت را آفرینش انسان و کسب دانش معرفی کرده است؛[۲] همچنین مغنیه در تفسیر الکاشف، در تفسیر آیه ۷۸ سوره نحل، ابزار این کسب دانش را شنوایی و بینایی دانسته است.[۳]
علامه طباطبایی معتقد است، آیه ۷۸ سوره نحل به نبود شناخت از جهان و موجودات در هنگام تولد انسان اشاره دارد هرچند علوم و بعضی از امور فطری در انسان به صورت بالقوه وجود دارد.[۴] به گفته مکارم شیرازی، مطابق این آیه انسان در آغاز زندگی فاقد هرگونه علم تجربی است.[۵] بنابراین با نظر بعضی از دانشمندان علوم طبیعی مبنی بر اینکه ذهن انسان در آغاز تولد به‌صورت لوح سفید و خالی از هر چیزی است مطابقت دارد؛ بنابراین انسان در طول حیات خود با حواس شنوایی و بینایی شروع به شناخت عالم بیرون و موجودات دیگر می‌کند.[۶]
﴿وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ٧٨﴾ [نحل:78]
﴿و خدا شما را از شکم مادرانتان در حالی که چیزی نمی‌دانستید بیرون آورد و برای شما گوش و چشمها و دلها قرار داد باشد که سپاسگزاری کنید ٧٨﴾
سوره نحل: آیه ۷۸
ابزار شناخت جهان و خدا
به گفته مکارم شیرازی، شناخت به وسیله تصوراتی که از گوش و چشم دریافت می‌شود در ذهن انسان نقش می‌بندد سپس عقل انسان این اشکال و تصورات دریافت شده را مورد تحلیل قرار می‌دهد و ثمره این تحلیل عقلی، شناخت انسان نسبت به موجودات و جهان هستی و خداست.[۷]
به باور علامه طباطبایی، تقدم شنیدن بر بینایی در آیه ۷۸ سوره نحل، نشانه این است که دریافت‌های شنیداری قبل از بینایی برای انسان ایجاد می‌شود.[۸] تعدادی از مفسران معتقدند مطابق این آیه، خدا افزون بر ابزار شنوایی و بینایی، نیروی عقل را نیز در اختیار انسان قرار داده تا علاوه بر دریافت تجربه حسی به تحلیل و بررسی دریافت‌های بیرونی به‌وسیله نیروی عقل بپردازد.[۹]
جوادی آملی از مفسران شیعه نیز معتقد است از آنجا که انسان در هنگام تولد چیزی نمی‌داند خدا به وی شنوایی و بینایی داده تا با آنها کسب دانش کند که این علوم باید با فطرت انسان هماهنگ باشد وگرنه قابل دستیابی برای انسان نیست.[۱۰]
شکرگزاری نعمت‌های خدا
به گفته مفسران، بر اساس آیه ۷۸ سوره نحل، هدف از داده شدن نعمت شنوایی و بینایی، شکرگزاری خداست که با شناخت نعمت‌ها، قدردانی و استفاده صحیح از آنها حاصل می‌شود.[۱۱] به گفته مدرسی، از مفسران شیعه، طبق آیه ۷۸ سوره نحل، نعمت‌های خدا به‌ویژه نعمت عقل، برای شناخت خدا و رسیدن به ایمان، ضروری است.[۱۲] مکارم شیرازی درباره شکرگزاری در این آیه معتقد است از آنجا که نعمت شناخت، برترین نعمتی است که به انسان داده و تمام پیشرفت‌ها و تکامل انسان به خاطر داشتن نعمت تعقل و شناخت است، بنابراین بلافاصله اهمیت شکرگزاری در این آیه یادآوری شده است.[۱۳]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۳۴.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۱۰۲.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۵۳۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۲، ص۳۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۲، ص۳۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۲، ص۳۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۳۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۲، ص۳۱۲؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۷۴.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۷ش، ج۴۷، ص۹۶.
- ↑ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۳۹ق، ج۱۰، ص۳۰۴؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۱۴۸.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۱۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۳۴.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، تحقیق: حسین اشرفی، قم، اسراء، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، محمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۳۹ق.
- فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۷۳ش.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین(ع)، ۱۴۱۹ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.