آیه ۱۹۹ سوره آل‌عمران
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | آل‌عمران |
| شماره آیه | ۱۹۹ |
| جزء | ۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | مرگ نجاشی و نماز خواندن غیابی پیامبر بر او یا ایمان آوردن عبدالله بن سلام یا مومن شدن گروهی از اهل کتاب یا همه مومنان از اهل کتاب |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | گروهی از اهل کتاب که پیروی از حق را بر منافع دنیوی خود ترجیح داده‌اند. |
| آیات مرتبط | ۱۱۳، ۱۱۴ و ۱۱۵ آل‌عمران |
آیه ۱۹۹ سوره آل‌عمران گروهی از اهل کتاب را یاد می‌کند که با به خدا، قرآن و کتاب خود ایمان دارند، در مقابل خدا خاشع هستند و آیات الهی را تحریف نمی‌کنند. در این آیه اشاره شده که خدا به آنان پاداشی بزرگ خواهد داد و سریع به حسابشان رسیدگی می‌کند. این آیه را در مقابل آیاتی دانسته‌اند که تعدادی از اهل کتاب گمراه را نکوهش کرده و نشان‌دهنده آن است که همه اهل کتاب یکسان نیستند؛ بلکه برخی از آنها دارای ویژگی‌هایی هستند که مشمول پاداش الهی می‌شوند. طبق برخی گزارش‌ها این آیه درباره نجاشی یا عبدالله بن سلام یا گروهی از اهل کتاب که اسلام آوردن و یا همه مؤمنان از اهل کتاب نازل شده است.
پاداش بزرگ برای مؤمنان اهل کتاب
آیه ۱۹۹ سوره آل‌عمران از اقلیت با ایمان اهل کتاب یاد می‌کند که به خدا، قرآن و کتاب خودشان ایمان دارند، خاشع‌اند و آیات الهی را به بهای ناچیز نمی‌فروشند. این افراد که از تعصب جاهلانه دورند، پاداشی بزرگ نزد پروردگار خواهند داشت و خداوند حساب آنها را سریع رسیدگی می‌کند.[۱]
﴿وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ ١٩٩﴾ [آل عمران:199]
﴿و البته از میان اهل کتاب کسانی هستند که به خدا و بدانچه به سوی شما نازل شده و به آنچه به سوی خودشان فرود آمده ایمان دارند در حالی که در برابر خدا خاشعند و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی‌فروشند اینانند که نزد پروردگارشان پاداش خود را خواهند داشت آری خدا زودشمار است ١٩٩﴾
سوره ۳: آیه ۱۹۹
همه اهل کتاب یکسان نیستند
آیه ۱۱۹ سوره آل‌عمران، در ادامه آیاتی نازل شده است که اهل کتاب را به دلیل انجام کارهای ناشایستی چون فرق گذاشتن میان رسولان الهی و کتمان میثاق خداوند مذمت کرده است. در این آیه خداوند از برخی از آنان این صفات را نفی کرده و به ستایش این گروه پرداخته است.[۲] در آیات دیگری از قرآن، همچون آیات ۱۱۳ الی ۱۱۵ سوره آل‌عمران نیز گروهی از اهل کتاب را انسان‌هایی مومن و صالح معرفی کرده است.[۳]
این آیه ویژگی این گروه از اهل کتاب را ایمان خاشعانه به خدا و کتاب‌های آسمانی دانسته است. به گفته جوادی آملی، مفسر شیعه، همان‌گونه که وجود همه مخلوقات وابسته به وجود خداوند است، شناخت و ایمان به خدا نیز مقدم بر همه ایمان‌ها و منشأ آنهاست. این گروه از اهل کتاب نیز چون ایمان قوی به خدا داشتند، کمالات دیگری را پیدا کردند که در ادامه آیه به آن اشاره شده است.[۴] بعد از ایمان به خداوند، ایمان به قرآن و سپس کتاب آسمانی اهل کتاب را مطرح کرده است. قرآن اگرچه از دیگر کتب آسمانی از نظر زمانی متاخر است، اما مقام برتری از آنان دارد. به همین دلیل ایمان به قرآن قبل از ایمان به کتاب آسمانی اهل کتاب مطرح شده است.[۵] این گروه از اهل کتاب، ایمانشان ایمان خاشعانه است و از روی تکبر و سرکشی نیست[۶] و چون در مقابل خداوند خاشع بودند، توانستند بر تعصبات جاهلانه غلبه کرده و ایمان آوردند.[۷]
همچنین در این آیه آمده است که این افراد، آیات الهی را تحریف نمی‌کنند و احکام خدا را برای منافع دنیایی و کسب ریاست تغییر نمی‌دهند، برخلاف کسانی که گمراهی را به جای هدایت انتخاب کردند. اینان تابع حقیقت‌اند، به دستورات الهی عمل کرده و از آنچه نهی شده‌اند، دوری می‌کنند.[۸]
پاداش الهی: نتیجه ایمان و عمل
بر اساس آیه ۱۹۹ سوره آل‌عمران، افرادی که به ایمان و اعمال نیک پایبندند، پاداششان نزد خدا محفوظ بوده و در قیامت آن را دریافت خواهند کرد. خداوند حسابرسی را سریع انجام می‌دهد، زیرا از همه اعمال آگاه است و نیازی به شمارش و تأخیر ندارد. همچنین، قادر است هم‌زمان همه را مورد حساب قرار دهد و هر فرد را به‌طور خاص مخاطب سازد، بدون اینکه کسی از عدالت او محروم بماند.[۹]
سبب نزول
در رابطه با اهل کتابی که آیه ۱۹۹ آل‌عمران به آنها اشاره دارد، چهار دیدگاه نقل شده است:
- نجاشی حاکم مسیحی حبشه: بر اساس دسته‌ای از گزارش‌ها، پیامبر(ص) پس از آگاهی از وفات نجاشی توسط جبرئیل، بر او نماز میت خواند. منافقان این اقدام را به دلیل مسیحی بودن نجاشی مورد انتقاد قرار دادند که منجر به نزول آیه شد.[۱۰] محققان تفسیر نمونه معتقدند از این روایت برداشت می‌شود که نجاشی کاملا به اسلام ایمان داشته ولی به آن تظاهر نمی‌کرده است.[۱۱] طبری (درگذشت: ۳۱۰ق)، پنج حدیث در مورد این واقعه گزارش کرده است.[۱۲] گروهی از اهل سنت، بر اساس این گزارش‌ها حکم به جواز نماز میت به صورت غیابی داده‌اند.[۱۳] ابن ادریس (درگذشت: ۵۹۸ق) فقیه شیعه، در این گزارش «صلاة» را به معنای لغوی آن یعنی دعاکردن دانسته است. به گفته او پیامبر(ص) برای نجاشی دعا کرده است نه این که نماز میت بخواند.[۱۴]
- عبدالله ابن سلام: در برخی منابع متقدم تفسیری همچون تفسیر ابن‌عباس[۱۵] و مقاتل بن سلیمان[۱۶] مقصود از اهل کتاب در این آیه عبدالله بن سلام و همراهان اوست. طبری در تفسیر خود دو روایت در این رابطه نقل کرده است.[۱۷] عبدالله بن سلام که نامش در زمان یهودیت «حُصین» بود، بعد از اسلام آوردن، پیامبر(ص) او را عبدالله نامید.[۱۸] گفته شده بیشتر روایاتی که در آنها فضایلی از آیات قرآن برای عبدالله بن سلام نقل شده است مورد تردید است. قرائن تاریخی ارائه شده است که نشان می‌دهد حاکمان بنی‌امیه به دلیل نزدیکی و حمایت ابن سلام از آنان و تقابلش با امام علی(ع)، این روایات را ترویج کرده‌اند.[۱۹]
- گروهی از اهل کتاب که مسلمان شدند: بر اساس برخی نقل‌ها، آیه درباره گروهی از اهل کتاب نازل شده است که به اسلام ایمان آوردند. این گروه شامل چهل نفر از نجران، سی و دو نفر از حبشه و هشت نفر از روم بودند.[۲۰]
- همه مومنان اهل کتاب: آیه در رابطه همه اهل کتابی است که مسلمان شدند و اختصاص به فرد مشخصی ندارد.[۲۱]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۱-۲۳۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۱۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۶۰-۷۶۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۶۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۶۳-۷۶۴.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۶۴-۷۶۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۹۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۲، ص۱۸۰؛ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۱.
- ↑ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۲۷-۳۲۹.
- ↑ مغنیة، الفقه علی المذاهب الخمسة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰.
- ↑ ابن‌ادریس، موسوعة ابن إدریس الحلی، ۱۳۸۷ش، ج۸، ص۵۱۷.
- ↑ ابن‌عباس، تنویر المقباس، ۱۴۲۵ق، ص۸۳.
- ↑ ازدی مروزی، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۲۹.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۲۱.
- ↑ کلباسی و احمدنژاد، «تحلیل و بررسی روایات تفسیری درباره عبدالله بن سلام»، ص۳-۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۳۸؛ بغوی، تفسیر البغوی، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵۵۹.
- ↑ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۴؛ شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث، ج۳، ص۹۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۱۷.
منابع
- قرآن کریم
- ابن‌عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌ادریس، محمد بن احمد، موسوعة ابن إدریس الحلی، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- ابن‌عباس، عبدالله بن عباس، تنویر المقباس من تفسیر إبن عباس، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۵ق.
- ازدی مروزی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، ۱۳۸۸ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، اردن، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری: جامع البیان عن تاویل آی القرآن، قاهرة، دارالهجر، ۱۴۲۲ق.
- کلباسی، زهرا، و امیر احمدنژاد، «تحلیل و بررسی روایات تفسیری درباره عبدالله بن سلام»، مجله آموزه‌های قرآنی، شماره ۲۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.
- مغنیة، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دارالتیار الجدید، ۱۴۲۱ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.