میرزا حبیب الله رشتی (۱۲۳۴-۱۳۱۲ق) از فقیهان صاحب‌نام قرن سیزده هجری٬ از شاگردان محمد حسن نجفی و شیخ انصاری و استاد عالمانی چون سید محمدکاظم یزدی، آقا ضیاءالدین عراقی، میرزا محمدحسین نائینی، سید محمدباقر درچه‌ای و سید ابوالحسن اصفهانی بود. مهم‌ترین کتاب او بدایع الافکار است.
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | حبیب الله رشتی |
| لقب | میرزای رشتی، محقق رشتی |
| زادروز | ۱۱۹۷ ش/ ۱۲۳۴ هجری قمری |
| شهر تولد | املش |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۲۲ آذر ۱۲۷۳ / ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ |
| آرامگاه | حرم امیرالمؤمنین |
| فرزندان | پسران: محمد، اسماعیل و اسحاق |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | محمد حسن نجفی،شیخ مرتضی انصاری |
| شاگردان | سید محمدکاظم یزدی • سید محمدباقر درچه‌ای • آقا ضیاءالدین عراقی میرزا محمدحسین نائینی • سید ابوالحسن اصفهانی |
| تألیفات | بدایع الافکار، حاشیه بر نجاة العباد کشف الظلام فی حل معضلات الکلام،الامامه |
زندگی
میرزا حبیب الله رشتی فرزند میرزا محمد علی خان فرزند جهانگیرخان قوچانی گیلانی، از فقهای نامدار جهان تشیع در دوران خود بود. میرزا محمد علی از بزرگان گیلان بود.[۱] اجداد رشتی اصالتا اهل قوچان بودند که در سال‌های آغازین قرن یازدهم هجری قمری به گیلان فرستاده شده و از آن پس در گیلان ساکن شدند.[۲] وی در سال ۱۲۳۴ق در املش به دنیا آمد.[۳]
محقق رشتی شب پنج شنبه ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ق در نجف در ۷۸ سالگی دنیای فانی را وداع گفت و در یکی از حجره های صحن حرم امام علی(ع) آرام گرفت.[۴] در ماتم او مجالسی از جمله در تهران برگزار شد و برخی شعرا در رثایش شعر گفتند.[۵]
فرزندان
شیخ حبیب الله رشتی سه پسر داشت؛ محمد٬ اسماعیل و اسحاق که هر سه آنها جزو عالمان دین و مروجان مذهب بودند.[۶]
تحصیل
حبیب الله در خانه، نخست به یادگیری قرآن پرداخت. آنگاه برای آموختن علوم دینی در دوازده سالگی به لنگرود و سپس رشت رفت.[۷] سپس برای تکمیل تحصیلات خود، به حوزه علمیه قزوین رهسپار شد و در درس فقه و اصول، شیخ عبدالکریم ایروانی حضور یافت.[۸] در ۲۵ سالگی به اجتهاد دست یافت.[۹] بعد از آن به مدت چهار سال مرجع امور دینی مردم املش شد. آنگاه در سال ۱۲۶۳ق در نجف به حلقه درسی محمد حسن نجفی وارد شد و از او اجازه اجتهاد گرفت.[۱۰] بعد از درگذشت نجفی، در سال ۱۲۶۶ق، در محفل درس شیخ مرتضی انصاری شرکت کرد.[۱۱]
- خودداری از پذیرفتن مرجعیت
وی با اینکه سرآمد شاگردان شیخ انصاری بود، بعد از درگذشت شیخ، وجوهات شرعی را نمی‌پذیرفت و هیچگاه به دنبال مرجعیت نبود[۱۲] و در مقابل اصرار شاگردان برای قبول مرجعیت، آنان را به میرزای شیرازی ارجاع می‌داد.[۱۳]
آثار
| اصول فقه | فقه | علم کلام | علم تفسیر |
|---|---|---|---|
| رسالة فی الضد و اقتضاء الامر بشیء النهی عنه و عدمه | الحاشیه علی المکاسب[۱۴] | الامامة | حواشی بر تفسیر جلالین ( جلال‌الدین محلی و جلال‌الدین سیوطی) |
| التعادل والتراجیح | حاشیة علی النخبة | کاشف الظلام فی حل معضلات الکلام | |
| بدایع الافکار | حاشیة علی نجاة العبادِ صاحب جواهر | ||
| اجتماع الامر والنهی | حاشیة علی منهج الرشادِ شیخ جعفر شوشتری | ||
| رسالة فی مقدمة الواجب | کتاب الغصب | ||
| رسالة فی المشتق | کتاب الالتقاط | ||
| التقریرات | کتاب الاجارة[۱۵] | ||
| البدیع | کتاب الطهاره |
تقریرات درس محقق رشتی
تعداد زیادی از شاگردان محقق رشتی، درس‌های او را تقریر کرده‌اند، که برخی از آنها عبارتند از:
- تقریرات فی الفقه و تقریرات فی الاصول؛ توسط سید جعفر حسینی اشکوری.[۱۶]
- تقریرات فی الفقه(۶مجلد) و تقریرات فی الاصول(۵مجلد)؛ به قلم سید اسدالله رودباری.[۱۷]
- رسالة في القضاء و رسالة في الاستصحاب؛ نوشته حسین خمامی رشتی.[۱۸]
- مقاصد الاصول؛ نوشته سید ابوالقاسم حسینی اشکوری.[۱۹]
- اصول الفقه؛ به قلم شیخ ابراهیم رشتی.[۲۰]
- حاشيه بر المكاسب و الرسائل؛ سيد محمد باقر درچه‌ای اصفهانی.[۲۱]
شاگردان
از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:
- شیخ محمّدمهدی مازندرانی(پدر محمد کوهستانی)[۲۲]
- سید محمدکاظم یزدی
- آقا ضیاءالدین عراقی
- میرزا محمدحسین نائینی
- شعبان دیوشلی (لنگرودی)
- عبدالله مازندرانی (لنگرودی)
- میر بحرالعلوم رشتی
- عباسعلی کیوان قزوینی
- علی رشتی
- حبیب خراسانی
- مهدی خالصی [۲۳]
- سید ابوالقاسم دهکردی
- عبدالغنی بادکوبه ای
- سید ابوالحسن اصفهانی
- حسنعلی نخودکی اصفهانی
- محمدباقر قائنی بیرجندی
- سید ابوالقاسم حسینی اشکوری
- میر حبیب الله خویی.[۲۴]
- سید حاج میرزا حسن همدانی
- سید صادق قمی
- میرزا باقر فرزند میرزا محمدعلی
- شیخ حسن تویسرکانی
- محمدباقر بهاری همدانی
- سید محمدباقر درچه‌ای
- شیخ ابراهیم رشتی
- سید اسدالله رودباری
- شیخ ابوطالب عراقی کزازی؛ او از محقق رشتی اجازه اجتهاد دارد.[۲۵]
- شیخ فضل الله نوری؛ وی نیز از میرزای رشتی اجازه اجتهاد دارد. میرزا او را «العالم الاَوّاه» (دانشمند پر سوز و گداز) خوانده است.[۲۶]
در نظر دیگران
«استاد من در فتوا، ورع شدیدی داشت. دائم‌العباده بود و غالباً سکوت می‌کرد. همیشه در حال ذکر یا نماز بود حتی در سفر، زهدی عظیم داشت و بسیار روان تدریس می‌کرد..».[۲۷]
سید محسن امین او را فقیهی اصولی دانسته که موسس در علم اصول و استاد علمای زمانش بود و چون او کسی فکری عمیق نداشت.[۲۸] آقابزرگ تهرانی در جای جای کتابش او را آیت الله العظمی، علامه کبیر و استاد بزرگ خوانده است. [۲۹]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴، ص۵۵۹.
- ↑ املشی، گوشه‌هایی از تاریخ گیلان، ص۳۵.
- ↑ ر.ک: دایره المعارف تشیع، ج۲، ص۵۰۹؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ۱۳۸۰ق٬ ص۲۶۱
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴ ٬ ص۵۶۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴ ٬ ص۵۶۱.
- ↑ نقل از: حاج فتح الله صوفی.
- ↑ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ۱۳۸۰ق٬ ص۲۶۲
- ↑ رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش٬ ج۵، ص۱۷۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ۱۳۸۰ق٬ ص۲۶۲ و ۹۵؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴، ص۵۵۹؛ حسینی، مردان علم در میدان عمل، نشر اسلامی٬ ص۱۹۳؛ مدرسی، تاریخ روابط ایران و عراق، ۱۳۵۱ش٬ ص۲۰۸.
- ↑ مطلبی٬ نجوم امت (حضرت آیت الله العظمی حاج میرزا حبیب الله رشتی رضوان الله علیه)٬ ۱۳۷۰ش٬ ص۶۵
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۶، ص۲۱۸.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ مجمع الفكر الإسلامي، موسوعة مؤلفى الامامية، ۱۴۲۸ق٬ ج۸ ٬ ص۱۳۵
- ↑ مجمع الفكر الإسلامي، موسوعة مؤلفى الامامية، ۱۴۲۸ق٬ ج۴ ٬ ص۱۸
- ↑ موسسه امام صادق( ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق٬ ج۱۴ ٬ ص۹۴۱.
- ↑ مجمع الفكر الإسلامي، موسوعة مؤلفى الامامية، ۱۴۲۸ق٬ ج۲ ٬ ص۱۰۶
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذریعه الی تصاتیف الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴، ص۳۶۸
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذریعه الی تصاتیف الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴، ص۳۷۲
- ↑ ربانی، فیض عرشی، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۴.
- ↑ حرزالدین، ج۳، ص۱۴۷؛ موسوی اصفهانی، ج۲، ص۱۲۳ـ۱۲۴؛ کفائی، ص۱۳۹
- ↑ «علامه میرزا حبیب اللّه خویی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ مجمع الفكر الإسلامي، موسوعة مؤلفى الامامية، ۱۴۲۸ق٬ ج۱ ٬ ص۴۳۰
- ↑ ابوالحسنی (منذر)، پایداری تا پایِ دار: سیری در حیات پربار علمی، معنوی، اجتماعی و سیاسی شهید حاج فضل الله نوری، ۱۳۶۸ش، صص۱۶۸ .
- ↑ صدر، تكملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق٬ ج۲ ٬ ص۳۱۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق٬ ج۴، ص.۵۶۰
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۲۴ و ج۱ ٬ ص۲۶۷.
منابع
- «علامه میرزا حبیب اللّه خویی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- آقا بزرگ، تهرانی٬ الذریعه الی تصانیف الشیعه٬ بیروت٬ دارالاضواء.
- ابوالحسنی (منذر)، علی٬ پایداری تا پای دار: سیری در حیات پربار علمی، معنوی، اجتماعی و سیاسی شهید حاج فضل الله نوری، تهران٬ نور، ۱۳۶۸ش.
- املشی، بهاء الدین، گوشه‌هایی از تاریخ گیلان.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
- انصاری، مرتضی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، تهران، ۱۳۸۰ق.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، معروف، اول، قم، تابستان ۱۳۷۹.
- حسینی، سید نعمت الله، مردان علم در میدان عمل، قم، نشر اسلامی.
- رازی، شیخ محمد رازی، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- ربانی، اسدالله، فیض عرشی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- صدر، حسن، تكملة أمل الآمل، تحقیق دباغ عدنان، بيروت، دار المؤرخ العربي، ط۱ ، ۱۴۲۹ق.
- کفایی، عبدالحسین، مرگی در نور، تهران، زوار، ۱۳۵۹.
- مجمع الفكر الإسلامي، موسوعة مؤلفى الامامية، قم٬ مجمع الفكر الإسلامي، چ۱ ٬ ۱۴۲۸ق.
- مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- مدرسی، مرتضی، تاریخ روابط ایران و عراق، تهران، فروغی، ۱۳۵۱ش.
- مطلبی٬ سید ابوالحسن٬ نجوم امت (حضرت آیت الله العظمی حاج میرزا حبیب الله رشتی رضوان الله علیه)٬ در مجله نور علم، ش۴۲ ٬ آذر و دی ۱۳۷۰ش.
- مظفری، رضا، تلخیص از مجموعه گلشن ابرار، زندگی نامه "میرزا حبیب الله رشتی".
- موسسه امام صادق( ع). گروه علمى، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق( عليه السلام)، چ۱ ، ۱۴۱۸ق.
پیوند به بیرون