فهرست آثار میرزا محمد اخباری
این مقاله دربارهٔ آثار میرزا محمد اخباری است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل میرزا محمد اخباری را ببینید.
فهرست آثار میرزا محمد اخباری اشاره به آثار میرزا محمد اخباری (متوفای ۱۲۳۲ق) از پایه‌گذاران مکتب اخباری در فقه شیعه دارد. کتاب‌های وی غالباً در فقه، کلام و در دفاع از تعالیم اخباریه و مخالفت با تعالیم اصولیان است. نوشته‌های میرزا محمد اخباری، بالغ بر ۸۰ کتاب و رساله است که ابراهیم بن میرزا احمد مجموعاً ۳۰ کتاب و ۵۶ رساله و ۲ دیوان شعر او را فهرست کرده است. بیشتر آثار او به عربی و برخی نیز به فارسی است.
چاپی
- آیینه عباسی در نمایش حق‌شناسی، که به نام امالی عباسی نیز فهرست شده است. این کتاب به فارسی است و به دستور عباس میرزا در رد عقاید یهود، نصاری و مجوس و اثبات نبوت نوشته شده است.[۱]. مشار از چاپ کتاب گزارش کرده است[۲]
- ایقاظ النبیه، در فقه که میرزا ابراهیم از نوادگان میرزا محمد آن را تصحیح کرده، و جزء اول کتاب را همراه با مقدمه‌ای در ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م در مصر به چاپ رسانده است.
- دوائر العلوم، مؤلف در این کتاب مطالب خود را از دانش‌های گوناگون در دایره‌هایی گرد آورده، و فهرست آنها را در آغاز کتاب یادآور شده است. این کتاب که نام دیگر آن تحفة الخاقان است[۳]، در ۱۴۰۲ق در قم به چاپ رسیده است.
- البرهان فی التکلیف و البیان، در بیان تکلیف و اسباب آن و تشیید مسلک اخباری و رد مجتهدان که علی محمد باب آن را حاشیه کرده، و برخی از مطالب آن را مورد اعتراض قرار داده است. به این اعتراضات، توسط یکی از شاگردان میرزا محمد به نام میرزا محمدباقر لاری دشتی در الکلمات الحقانیة که شرحی بر کتاب البرهان است، پاسخ داده شده[۴] البرهان که البرهانیه نیز خوانده شده، در ۱۳۴۱ق در بغداد به چاپ رسیده است.
- فتح الباب، که میرزا محمد آن را برای یکی از شاگردانش به نام ملا عبدالحسین تألیف کرده است[۵] این کتاب در ۱۳۴۲ق به اهتمام جمال الدین میرزا احمد اخباری به چاپ رسیده است.
- مصادر الانوار فی الاجتهاد و الاخبار، که در ۱۳۴۱ق در بغداد و در ۱۳۴۲ق در نجف انتشار یافته است.
خطی
- اصول دین و فروع آن، رساله‌ای است در عقاید که مؤلف در آن به استدلال نپرداخته است. با توجه به وجود دو تحریر فارسی و عربی از این کتاب، احتمال می‌رود که میرزا محمد، این کتاب را به دو زبان فارسی وعربی نگاشته باشد[۶]
- تحفه امین، یا دُرِّثمین. این رساله در پاسخ ۱۲ پرسش و شبهه اعتقادی محمد امین خان همدانی نوشته شده است[۷]
- تحفه جهانبانی، این کتاب به فارسی و در اثبات امامت حضرت علی (ع) به استناد ادله عقلی و نقلی است و مباحثی دیگر در اصول دین را شامل می‌شود. مؤلف این اثر را به محمدعلی میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار اهدا کرده است[۸]
- تحفه لاریه، که در نسخه‌ها به نامهای لاریه[۹] و مختصر لاریه[۱۰] نیز آمده است.
- حجر ملقم، در تاریخ پیدایش روش اجتهاد و عمل به اخبار و اثبات امامت به روش اخباری که در آن ۱۲ دلیل عقلی و نقلی برای ابطال اجتهاد نیز اقامه شده است[۱۱]
- حرمة التنباک و القهوة، این کتاب مجموعه‌ای از احادیث و روایتهاست که مؤلف در اثبات حرمت استعمال تنباکو و نوشیدن قهوه به آنها استناد کرده است[۱۲]
- ذخیرة الالباب و بغیة الاصحاب، در ۲۳ باب که در آن دانش‌های گوناگون را در دایره‌ها و جدول‌هایی همانند کتاب دیگرش دوائر العلوم آورده است. باب اول این کتاب درباره حروف و باب آخر آن شامل مباحثی از فقه است[۱۳]
- رساله در رد عقاید صوفیه[۱۴]
- رساله در رد وحدت وجود و توجه صوفیان در نماز و دعا به مرشد[۱۵]
- رساله شهادت بر ولایت در اذان، که در پاسخ پرسش فتحعلی‌شاه در خصوص شهادت بر ولایت به هنگام اذان نوشته شده است[۱۶]
- فلاح المؤمن و صلاح الامین، در سند دعای «الحرز الیمانی»، معروف به دعای «سیفی » که مؤلف آن را به نام سید محمدخان بن میرزا معصوم خان طباطبایی تألیف کرده، و دارای ۵ فصل و یک خاتمه است[۱۷]
- شمس الحقیقة، در تعالیم اخباریه که در ۳۴ «شمس» تألیف شده است[۱۸]
- ضیاء المتقین، در رد اصولیه که مؤلف آن را در ۱۲۲۸ق در کاظمین نوشته است[۱۹]
- قبسة العجول و منبهة الفحول (یا منیه الفحول)، در اخبار و اصول به زبان فارسی که در رد بر عقاید اصولیه نوشته شده، و تألیف آن در پاسخ سؤال سید بحرالعلوم بوده است[۲۰]
- القَسْوَره، در بیان اعتراض‌هایی بر مجتهدان که مؤلف، آن را برای میرزای قمی فرستاده، و میرزا نیز کتابی در رد آن نوشته بوده است[۲۱]
- قلع الاساس، در رد اساس الاصول، سید دلدار علی هندی که نام دیگر آن معاول العقول فی قلع اساس الاصول است[۲۲]
- المبین و النهج المستبین، در فضایل بنی‌هاشم و ائمه طاهرین (ع) و پاره‌ای از مطالب مربوط به فقهای سبعه و امامان چهارگانه اهل سنت و عشره مبشره که بیشتر روایت‌های آن از منابع اهل سنت گرفته شده، و از آثار شیعه کمتر روایت شده است[۲۳]
- معراج التوحید و الدُرّ الفرید، در اسماء صفات و صحت حمل و اطلاق آنها بر ذات الهی که با استناد به اخبار و احادیث نوشته شده است[۲۴]
- میزان التمییز فی العلم العزیز، شامل مباحثی از علم کلام و عرفان که الحجة البالغه نیز نامیده شده است[۲۵]
- المیزان لمعرفة الفرقان، در پاسخ سؤال شیخ عبدالله ابن شیخ مبارک بن علی بن حمیدان که در آن به ادله علمای اخباری در خصوص چگونگی قرائت تسبیحات اشاره می‌شود[۲۶]
- وَمْضَة النور. مؤلف در این کتاب در تطبیق اسماء الله و اسماء ائمه (ع) کوشیده، و اَشکالی رسم کرده است. مثنوی فارسی «مثلث الاسماء الحسنی» از میرزا محمد نیز در این کتاب آمده است[۲۷]
- مجالی المجالی، در رد بر ملاعلی نوری که تألیف آن در ۱۲۲۱ق به اتمام رسیده است. یکی از شاگردان میرزا محمد به نام محمد ابراهیم بن علی طبسی، این کتاب را به نام مرآت آگاهی یا آیینه شاهی به فارسی ترجمه کرده که نسخه اصلی آن باقی است[۲۸][یادداشت ۱]
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۳، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۵۸۸
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۶۷.
- ↑ معلم، مکارم الآثار، اصفهان نشر کمال، ج۳، ص۹۳۶.
- ↑ معلم، مکارم الآثار، اصفهان نشر کمال، ج۳، ص۹۳۸.
- ↑ نک: منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۸۸۷.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۹۴۱.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، صص۹۰۸ - ۹۰۹.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۹۱۱.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۱۰۵۷.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۹۳۳.
- ↑ برای نسخه خطی آن، نک: مرعشی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۱۵، صص۶۳ - ۶۴.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۴.
- ↑ مرکزی، فهرست نسخه‌های خطی دانشگاه تهران، ج۱۰، ص۱۶۸۵.
- ↑ مرکزی، فهرست نسخه‌های خطی دانشگاه تهران، ج۱۰، ص۱۶۸۶.
- ↑ شورا، ج۱۰، صص۷۲- ۷۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، ص۲۰۹.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۲۱.
- ↑ آستان، فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ص۳۹۱؛ معلم، مکارم الآثار،اصفهان نشر کمال، ج۳، ص۹۳۸.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، صص۳۵-۳۶؛ آستان، فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ص۴۴۱.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۸۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۱۶۶.
- ↑ مرعشی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۵، صص۲۵۴- ۲۵۵، ج۹، ص۷۰.
- ↑ مرعشی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۸، ص۳۳۴.
- ↑ منزوی، فهرست نسخه‌های خطی مشترک، ج۲، ص۱۴۳۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۳۱۷.
- ↑ شورا، ج۹، صص۵۸۴ -۵۸۶.
- ↑ معلم، مکارم الآثار، اصفهان نشر کمال، ج۳، ص۹۴۰، برای اطلاع از دیگر آثار وی، نیز معلم، مکارم الآثار، اصفهان نشر کمال، ج۳، صص۹۳۵-۹۴۰.
- ↑ حبیب آبادی،مکارم الآثار، نشر کمال، ج۳، ص۹۳۵.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دار الاضواء.
- معلم حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
- منزوی، احمد، فهرست نسخه‌های خطی مشترک.
- مرعشی، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی.
- مرکزی، فهرست نسخه‌های خطی دانشگاه تهران.
- آستان قدس، فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی.