کاربر:Sultanmoradi/صفحه تمرین دوم
| عثمانی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات حکومت | |
| بنیانگذار | عثمان یکم |
| سال تأسیس | ۱۲۹۹ق |
| گستره جغرافیایی | . |
| مذهب | اسلام |
| نوع حکومت | سلطنتی |
| حوادث مهم | فتح قسطنطنیه • کشتار شیعیان عراق • کشتار شیعیان آناتولی |
| پایتخت‌ها | استانبول |
| انقراض | ۳ مارس ۱۹۲۴م |
| پیش از | جمهوری ترکیه • سلطنت مصر • کویت • مملكت عربی سوریه • عراق تحت قیومیت بریتانیا • پادشاهی حجاز • تونس فرانسه • الجزایر فرانسه • شمال آفریقای ایتالیایی • آلبانی • بوسنی و هرزگوین • صربستان • بلغارستان • قبرس بریتانیا • پادشاهی رومانی • جمهوری يونان |
| پس از | ممالیک • آق‌قویونلو • سلجوقیان روم • امپراتوری ترابوزان • امپراتوری دوم بلغارستان • پادشاهی بوسنی • پادشاهی مجارستان • پادشاهی صربستان • پادشاهی کرواسی |
| افراد | |
| خلفای مشهور | سلطان محمد فاتح • سلطان سلیم یکم • عبدالمجید دوم |
آناتولی (نام تاریخی قسمت آسیایی ترکیه)
معرفی
عثمانی را آخرین و طولانی‌ترین خلافت اسلامی می‌دانند.[۱] به گفته پژوهشگران، عثمانی طی قرنهای پانزدهم تا هفدهم میلادی نماد حکومت اسلامی شناخته می‌شد.[۲] به گفتۀ تاریخ‌پژوهان، عمر بیش از شش قرن، وسعت سرزمینی در حد سه قاره، آثار جاویدان علمی، معماری و شهرسازی باعث شده تا خلافت عثمانی اهمیت ویژه‌ای در تاریخ سیاسی مسلمانان و حتی غیر مسلمانان داشته باشد.[۳]
کارنامۀ عثمانی از جهت رابطه‌ای که با شیعیان داخل و خارج از قلمرو خود داشت نیز مورد توجه پژوهشگران بوده است. به گفتۀ تاریخ‌پژوهان، در بسیاری از این دورانها دست به کشتار وسیع شیعیان،[۴] تبعید ایشان به کشورهای مجاور[۵] ممنوعیت از تحصیل و فعالیتهای دولتی،[۶] و انجام تبلیغات ضد شیعی زده است؛ تا حدی که در برخی دورانها عثمانیان با تکیه بر فتاوای افراطی کشتن شیعیان را افضل از قتل کافران برمی‌شماردند.[۷] همچنین کشمکش دائمی عثمانیان با صفویان به عنوان دو دودمان سنی و شیعه را واجد اهمیت تاریخی بالایی دانسته‌اند.[۸]
رابطه با شیعیان
سرکوب شیعیان آناتولی
در قرن ۱۵ میلادی مذهب علوی در آناتولی به شدت رواج یافت.این گروه تا پیش از جنگ چالدران که در سال ۹۲۰ق/ ۱۵۱۴م میان عثمانی و صفویان در گرفت، زندگی مسالمت‌آمیزی تحت حکومت عثمانی داشتند.[۹] طبق برخی گزارش‌های تاریخی همزمان با جنگ چالدران، سلطان سلیم عثمانی از علمای عثمانی فتوایی مبنی بر کفرگویی شیعیان گرفت[۱۰] و چهل‌هزار علوی را کشت.[۱۱] همچنین پس از شکست صفویان نیز دولت عثمانی با فتواهای ضد شیعی از علمای سنی‌مذهب علویان را کافر، رافضی و زندیق خواند.[۱۲] در نتیجه این اقدامات، علویان آناتولی از نظر اجتماعی و اقتصادی به مدت چند قرن و تا زمان فروپاشی عثمانی در وضعیت بدی قرار گرفتند.[۱۳]
گسترش تشیع در عراق
طبق تحلیلِ تاریخ‌پژوهان، در ابتدای قرن نوزدهم، وهابی‌های عربستان چند بار به کربلا و نجف حمله و این شهره‌ها را غارت کردند. این مسئله باعث شد تا علمای شیعه از نجف و کربلا فعالیت تبلیغی‌شان را تشدید کنند تا به جمعیت شیعیان عراق افزوده شود.[۱۴] از سال ۱۸۳۱م سلطان محمود دوم عثمانی تلاش کرد با اسکان دادنِ عشایر سنی عراق و ترغیب آنان به یکجانشینی و کشاورزی، کنترل بیشتری بر این مناطق داشته باشد.[۱۵] برخی پژوهشگران معتقدند که این عمل صرفاً با افزایش درآمدهای کشاورزی انجام شد؛ اما به دلیل اینکه این قبایل به سکونت در نواحی اطراف نجف و کربلا روی آوردند و اغلب با ساکنان این دو شهر تعامل و تجارت داشتند منجر به گسترش تشیع شد.[۱۶] بعضی از تاریخنگاران تشیع در عراق، این وقایع را منجر به شکل‌گیری نوعی خودمختاری سیاسی در مناطق شیعه‌نشین عراق برشمارده‌اند.[۱۷]
کشتارکربلا
دولت عثمانی با هدف سیطره بر شیعیان عراق، در سال ۱۲۵۸ق/۱۸۴۳م فردی خشن به نام «نجیب‌پاشا» را والی عراق کرد.[۱۸] او کربلا را محاصره کرد و در وارد شهر شد.[۱۹] سربازان، سوار بر مرکب، وارد صحن حرم حضرت عباس(ع) و حرم امام حسین(ع) شدند، مردم را مورد ضرب و جرح قرار دادند و اشیای قیمتی حرم را به غارت بردند.[۲۰] بعضی از منابع تاریخی، تعداد کشتگان این حمله را پنج هزار نفر[۲۱] و برخی منابع دیگر نُه هزار نفر گزارش کردهاند.[۲۲]
دفاع شیعیان از حکومت عثمانی در برابر انگلستان
بنا به گزارش کمیسیون دولت عثمانی در ۱۹۰۷م وجوهاتی که از طریق شیعیان دیگر کشورها به عتبات فرستاده می‌شد، شیعیان عراق را از حمایت عثمانی بی‌نیاز کرده بود.[۲۳] بنا بر گزارشها، دولت عثمانی از سویی به دنبال دستیابی بر خزائن و درآمدهای شیعیان عراق بود[۲۴] و از سوی دیگر دست از آزار شیعیان برنمی‌داشت.[۲۵] براین اساس، برخی از تحلیل‌گران براین باورند که بریتانیا در پایان جنگ جهانی اول(۱۹۱۹م) بر این باور بود که شیعیان، جانب انگلیسی‌ها را بگیرند و عمال عثیمانی را از عراق بیرون برانند.[۲۶] با این‌حال فقیهان شیعه عراق، علی‌رغم نارضایتی از حکومت عثمانی - با اینکه مًفتیان استانبول فتوایی برای مبارزه با انگلستان صادر نکرده بودند - علیه بریتانیا فتوای جهاد دادند؛ زیرا اشغال سرزمین اسلامی به دست مسیحیان را شرعاْ ناروا برمی‌شمردند.[۲۷]
رابطه اسلام و مسیحیت در دروان عثمانی
برخی پژوهشگران معتقدند سرعت گسترش عثمانی در سدۀ پانزدهم تا هفدهم میلادی برخاسته از تساهلِ نسبی این حکومت با اقلیت‌های قومی و مدارای مذهبی (ذیل پیمان ذمه) می‌دانند، نه صرفاً قدرت نظامی آن.[۲۸] این پژوهشگران، برای مثال به پذیرش داوطلبانۀ حکومت عثمانی توسط مردم بوسنی و صربستان در سال‌های ۱۴۵۳ تا ۱۴۵۷م تکیه می‌کنند.[۲۹] این وضعیت مدارا را تا نیمۀ سدۀ هجدهم میلادی پابرجا دانسته‌اند.[۳۰] با این حال، از نیمۀ این قرن به بعد، عثمانی در پی حفظ هویت خود در برابر حملات فرهنگی مبلغان مسیحی و دولت‌های اروپایی دست به سیاست جداسازی فرنگی میان اقوام زد و این امر نتایج فاجعه‌باری در پی داشت.[۳۱]
کشتار ارامنه
طبق برخی منابع، دولت عثمانی در سال 1915 میلادی حدود یک و نیم میلیون ارمنی ساکن شرق اناطولی را کشت[۳۲] و بسیاری را به طور دست‌جمعی از این مناطق تبعید کرد.[۳۳] بر اساس بعضی از گزارشها، همزمان با نسل‌کشی ارامنه، دولت عثمانی دست به قتل‌عام آشوریان و یونانیان پونتوس نیز زد.[۳۴] ارامنه ۲۴ آوریل هر سال را بعنوان روز «نسل‌کشی» در دوران حکومت عثمانی وقت تعیین کردهاند.[۳۵] دولت ترکیه به عنوان وارث حکومت عثمانی همواره این واقعه را انکار کرده است.[۳۶]
تاریخچه
عثمانیان ۶۲۵ سال حکومت کردند و بدین جهت طولانی‌تری حکومت اسلامی را داشتند. وسعت جغرافیایی، فتوحات گسترده در سه قارۀ آسیا آفریقا و اروپا، آثار فرهنگی و تمدنی به جا مانده از این حکومت[۳۷] و تاریخ مبارزات دولت‌های اروپایی با این حکومت (به عنوان نماد مسلمانان) از جمله مسائلی بوده است که نظر مورخان را به خود معطوف داشته.[۳۸]
پیدایش و گسترش
عثمان یکم در ۱۲۹۹م چند شهر شرقی آناتولی را فتح کرد و در پی حملۀ مغلولان به سلجوقیان روم در 1300م و تضعیف حموت آنها، حکومت عثمانی را پایگذاری کرد.[۳۹] پس از او سلطان مراد یکم و بایزید یکم سرزمین‌های وسیعی از آناتولی، بالکان، و حتی بخش‌هایی از شمال ایتالیا را فتح کردند.[۴۰] سلطان محمد دوم در ۱۴۵۳م توانست قسطنطنیه (استانبول امروزی و پایتخت باستانی بیزانس) را فتح کند.[۴۱] شکست دادن شاه اسماعیل یکم در مرزهای شرقی، فتح مصر، حجاز و عراق در جنوب آناتولی و پیشروی غربی تا وین (پایتخت اتریش) منجر شد که عثمانی در پایان قرن شانزدهم، امپراتوریی گسترده در غرب آسیا، شمال آفریقا و بالکان باشد.[۴۲]
دوره افول قدرت
مورخان در ین نکته اتفاق نظر دارند که با وفات سلطان سیلمان قانونی در 1566م، دوران شکوه حکومت عثمانی به پایان رسید.[۴۳] شکست از اسپانیا در سال ۱۵۷۱م[۴۴] شکست در جنگ‌های چالدران ۱۶۱۸–۱۶۰۳م، شکست از اروپایان و از دست دادن همشیگی بخش‌های عظیمی از اروپا در ۱۶۸2 اولین نشانه‌های افول تاریخی عثمانی برشمرده شده است.[۴۵] به گفتۀ پژوهشگران حملۀ ناپلئون در سال ۱۷۹۸م به مصر و سوریه، نقطه عطفی در انحطاط عثمانی بود.[۴۶] افول قدرت نظامی عثمانی تا پایان قرن نوزدهم منجر به واگذاری صربستان، یونان، بلغارستان، وشمال آفریقا به اروپائیان شد.[۴۷]
دوره تنظیمات و سقوط
ایجاد قانونی اساسی، تشکیل مجلس نمایندگان، نوسازی نظامی، کارخانه‌های مدرن، سیستم بانکداری، پست، تلگراف از جمله اصلاحات سیاسی و نظامی ی بود که حکومت عثمانی در واکنش به تضعیف خود در نظر گرفت.[۴۸] با این وجود، درحالی که فضای چندحزبی عثمانی را درگیر مسائل داخلی خود کرده بود، در ابتدای قرن بیستم میلادی، مجارستان بوسنی را تصرف کرد و ایتالیا شمال آفریقا را از عثمانی گرفت.[۴۹] طی جنگ جهانی اول عثمانی در ۱۹۱۴م به روسیه حمله کرد و روسیه، بریتانیا و فرانسه، به عثمانی اعلان جنگ دادند. در ابتدای جنگ، عثمانی چهرأ پیروزِ خاورمیانه به نظر میرسید، اما در ۱۹۱۶ اعراب این منطقه با حمایت قدرتهای اروپایی دست به شورش زدند و در ۱۹۱۸م عثمانی شکست را پذیرفت.[۵۰] سلطنت عثمانی در ۱۹۲۲ ملغی اعلام شد و در ۱۹۲۴م خلافت عثمانی نیز پایان یافت.[۵۱]
فهرست خلفای عثمانی
| دورهٔ سلطنت[یادداشت ۱] | ||||
|---|---|---|---|---|
| نام | آغاز حکومت | پایان حکومت | وقایع مهم | |
| ۱ | عثمان یکم | ۱۲۹۹م | ۱۳۲۴م | فتح شرق آناتولی و پایه‌گذاری دودمان عثمانی.[۵۳] |
| ۲ | اورخان یکم | ۱۳۲۴م | ۱۳۶۲م | |
| ۳ | مراد یکم | ۱۳۶۲م | ۱۳۸۹م | فتح شمال یونان، مقدونیه، بلغارستان و صربستان |
| ۴ | بایزید یکم | ۱۳۸۹م | ۱۴۰۲م | |
| ۵ | عیسی چلبی | ۱۴۰۳ م | ۱۴۰۶م | دورهٔ فطرت |
| ۶ | سلیمان چلبی | ۱۴۰۲م | ۱۴۱۱م | |
| ۷ | موسی چلبی | ۱۴۱۱م | ۱۴۱۳م | |
| ۸ | محمد چلبی | ۱۴۰۳م | ۱۴۱۳م | |
| ۹ | محمد یکم | ۱۴۱۳م | ۱۴۲۱م | یکپارچه سازی حکومت عثمانی |
| ۱۰ | مراد دوم | ۱۴۲۱م | ۱۴۴۴م | |
| ۱۱ | محمد دوم | ۱۴۵۱م | ۱۴۸۱م | گرفتن حکومت از پدرش مراد دوم |
| ۱۲ | مراد دوم | ۱۴۴۶م | ۱۴۵۱م | بازپس گیری حکومت از محمد دوم |
| ۱۳ | محمد فاتح | ۱۴۵۱م | ۱۴۸۱م | بازپسگیری سلطنت از مراد دوم، فتح قسطنطنیه(پایتخت روم شرقی) و تغییر نام آن به استانبول[۵۴] |
| ۱۴ | بایزید دوم | ۱۴۸۱م | ۱۵۱۲م | |
| دورهٔ خلافت | ||||
| نام | آغاز خلافت | پایان خلافت | وقایع مهم | |
| ۱۵ | سلیم یکم | ۱۵۱۷م | ۱۵۲۰م | اولین خلیفه خودخواندهٔ عثمانیان. |
| ۱۶ | سلیمان قانونی | ۱۵۲۰م | ۱۵۶۶م | طولانی‌ترین دورهٔ حکومت در میان خاندان عثمانی، فتح بلگراد، رودس، مجارستان و اولین محاصرهٔ وین |
| ۱۷ | سلیم دوم | ۱۵۶۶م | ۱۵۷۴م | شکست از اسپانیا در سال ۱۵۷۱م |
| ۱۸ | مراد سوم | ۱۵۷۴م | ۱۵۹۵م | خلیفه |
| ۱۹ | محمد سوم | ۱۵۹۵م | ۱۶۰۳م | خلیفه |
| ۲۰ | احمد یکم | ۱۶۰۳م | ۱۶۱۷م | خلیفه |
| ۲۱ | مصطفای یکم | ۱۶۱۷م | ۱۶۱۸م | خلیفه |
| ۲۲ | عثمان دوم | ۱۶۱۸م | ۱۶۲۲م | خلیفه |
| ۲۳ | مصطفای | ۱۶۲۲م | ۱۶۲۳م | خلیفه |
| ۲۴ | مراد چهارم | ۱۶۲۳م | ۱۶۴۰م | بازسازی کعبه پس از خرابی در اثر سیل سال ۱۰۳۵ق ریشهری، حکمت نامۀ پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۸۶ش، ص۹۷. |
| ۲۵ | ابراهیم | ۱۶۴۰م | ۱۶۴۸م | خلیفه |
| ۲۶ | محمد چهارم | ۱۶۴۸م | ۱۶۸۷م | خلیفه |
| ۲۷ | سلیمان دوم | ۱۶۸۷م | ۱۶۹۱م | خلیفه |
| ۲۸ | احمد دوم | ۱۶۹۱م | ۱۶۹۵م | خلیفه |
| ۲۹ | مصطفای دوم | ۱۶۹۵م | ۱۷۰۳م | خلیفه |
| ۳۰ | احمد سوم | ۱۷۰۳م | ۱۷۳۰م | خلیفه |
| ۳۱ | محمود یکم | ۱۷۳۰م | ۱۷۵۴م | خلیفه |
| ۳۲ | عثمان سوم | ۱۷۵۴م | ۱۷۵۷م | |
| ۳۳ | ؟؟؟ | ۱۷۵۷م | ۱۷۷۴م | |
| ۳۴ | عبدالحمید یکم | ۱۷۷۴م | ۱۷۸۹م | |
| ۳۵ | سلیم سوم | ۱۷۸۹م | ۱۸۰۷م | |
| ۳۶ | مصطفای چهارم | ۱۸۰۷م | ۱۸۰۸م | |
| ۳۷ | محمود دوم | ۱۸۰۸م | ۱۸۳۹م | |
| ۳۸ | عبدالمجید یکم | ۱۸۳۹م | ۱۸۶۱م | |
| ۳۹ | عبدالعزیز یکم | ۱۸۶۱م | ۱۸۷۶م | خلیفه |
| ۴۰ | مراد پنجم | ۱۸۷۶م | ۱۸۷۶م | خلیفه |
| ۴۱ | عبدالحمید دوم | ۱۸۷۶م | ۱۹۰۹م | خلیفه |
| ۴۲ | محمد پنجم | ۱۹۰۹م | ۱۹۱۸م | |
| ۴۳ | محمد ششم | ۱۹۱۸م | ۱۹۲۲م | |
| ۴۴ | عبدالمجید دوم | ۱۹۲۲م | ۱۹۲۴م | پس از لغو خلافت تبعید شد؛[۲۵] ودر پاریس، فرانسه ۲۳ اوت ۱۹۴۴ درگذشت.[۲۶] |
یادداشت
پانویس
- ↑ «شناخت مختصر امپراطوری عثمانی»، ص۲۱.
- ↑ شهبازی٬ «قلب‌ها و قلعه‌ها»٬ ص۴۸.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392ش، ص13.
- ↑ خوشنویس، «غدیر خون»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ نوری دونمز، علویان ترکیه، ص۲۰.
- ↑ مظلومیت تاریخی شیعه
- ↑ درینگل «مبارزه با تشیع در عراق»، ص۱۶.
- ↑ یارمحمدی، «نقش اناطولی در روابط مذهبی...»، ص4.
- ↑ نوری دونمز، «علویان ترکیه»، ص153.
- ↑ امامی خویی و دیگران، «جایگاه عتبات عالیات در معاهدات»، ص۵۰.
- ↑ نوری دونمز، علویان ترکیه، ص۲۱.
- ↑ رسول جعفریان، «نظریه دارالحرب - دارالاسلام و تعریف کفر در فقه حنفی و تأثیر و تأثّر آن از رویدادهای خراسان در قرن دهم هجری».
- ↑ نوری دونمز، علویان ترکیه، ص۲۲ و ۲۳.
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 28
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 27–28
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 31–36
- ↑ Stephen Longrigg, Iraq, 1900 to 1950, 1953, p. 26
- ↑ «قیام کربلا»، سایت فرهیختگان تمدن شیعی.
- ↑ سپهر ناسخ التواریخ، ج3، ص48.
- ↑ خوشنویس، «غدیر خون»، ص98.
- ↑ Stephen Longrigg, Iraq, 1900 to 1950, 1953, p. 26
- ↑ خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، 1344ش، ج 1، ص 32؛ سپهر ناسخ التواریخ، ج3، ص48.
- ↑ درینگل «مبارزه با تشیع در عراق»، ص۲۶.
- ↑ سید بنکدار، «بررسی اسنادی اختلاف دولت ایران و عثمانی...»، ص۲۱.
- ↑ درینگل «مبارزه با تشیع در عراق»، ص۱۶.
- ↑ مظلومیت تاریخی شیعه
- ↑ مظلومیت تاریخی شیعه؛ میرعلی و رضایی، «وجوب حفظ دارالاسلام»، ص16.
- ↑ شهبازی٬ «قلب‌ها و قلعه‌ها»٬ ص۴۸.
- ↑ شهبازی٬ «قلب‌ها و قلعه‌ها»٬ ص۴۸.
- ↑ ناطق٬ پیامدهای سیاسی و اقتصادی تنظیمات٬ ص۲۸۳.
- ↑ ناطق٬ پیامدهای سیاسی و اقتصادی تنظیمات٬ ص۲۸۵.
- ↑ «ترکیه، آمریکا و کشتار ارامنه»، ص31.
- ↑ «قتل عام ارامنه نخستین نسل کشی در قرن بیستم بوده است»، رادیو عمومی ارمنستان.
- ↑ «قتل عام ارامنه نخستین نسل کشی در قرن بیستم بوده است»، رادیو عمومی ارمنستان.
- ↑ «صد و هشتمین سالگرد کشتار ارامنه»، یورونیوز.
- ↑ «ترکیه، آمریکا و کشتار ارامنه»، ص31.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، در دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392ش، ص13.
- ↑ شیخ نوری، تاریخ عثمانی و خاورمیانه، 1390ش، ص12.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392، ص18.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392ش، ص36-40.
- ↑ Quataert, The Ottoman Empire, p.4.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392ش، ص23 و 32.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392 ، ص94-121.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392 ، ص88.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392 ، ص94-100.
- ↑ «شناخت مختصر امپراطوری عثمانی»، ص۲۱.
- ↑ پاشازاده، «قانو اساسی مشروطه...»٬ ص۱۳۸.
- ↑ رئیس نیا، «حزب (در عثمانی)»، ص۱۲۲؛ پاشازاده، «قانو اساسی مشروطه...»٬ ص۱۳۸.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392، ص183.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392، ص183-189.
- ↑ یاغی، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، 1392، ص192-193.
- ↑ باسورث، سلسله های جدید اسلامی، ص459.
- ↑ حسینی خاتون آبادی، وقایع السنن، 1352ش، ص369.
- ↑ باسورث، سلسله های اسلامی جدید، 1381ش، ص462.
منابع
- رسول جعفریان، «نظریه دارالحرب - دارالاسلام و تعریف کفر در فقه حنفی و تأثیر و تأثّر آن از رویدادهای خراسان در قرن دهم هجری».
- خوشنویس، «غدیر خون»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۷ اسفند ۱۴۰۲ش.
- سید بنکدار، سید مسعود، «بررسی اسنادی اختلاف دولت ایران و عثمانی بر سر خزائن عتبات عالیات در دورهٔ احمدشاه قاجار»، گنجینه اسناد، شماره ۹۶، ۱۳۹۳ش.
- «شناخت مختصر امپراطوری عثمانی»، ره توشه، بهار و تابستان ش۸۱، ۱۳۹۰ش.
- درینگیل، سلیم، مبارزه با تشیع در عراق دوران عبدالحمید دوم (بررسی موردی سیاست ضد تبلیغی عثمانی)، ترجمهٔ نصرالله صالحی، نامه تاریخ پژوهان، شماره۲، تابستان۱۳۸۴ش.
- امامی خویی، محمدتقی؛ تقی‌زاده سیس، حمیده؛ کلهر، محمد؛ «جایگاه عتبات عالیات در معاهدات ایران و عثمانی: از آماسیه تا کردان»، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، شماره۲۶، بهار ۱۴۰۰ش.
- «قیام کربلا»، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ش.
- دونمز، نوری، «علویان ترکیه»، طلوع، شماره ۱۵، پاییز ۱۳۸۴ش.
- دونمز، نوری، علویان ترکیه، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۹ش.
- خوشنویس، محمدحسین؛ «غدیر خون ( گزارشی از حملهٔ عثملنی ها به کربلا در سال ۱۲۵۸ قمری)»، فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، بهار ۱۳۹۳ش.
- خورموجی، محمد جعفر، تاریخ قاجار: حقایق الاخبار ناصری، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۴۴ش
- یاغی، اسماعیل احمد، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- حکمت نامه پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نويسنده: محمدی ریشهری، محمد سایر نویسندگان نويسنده: جمعی از پژوهشگران تعداد جلد: ۱۴ زبان: فارسی | عربی ناشر: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر - قم ایران سال نشر: ۱۳۸۶ هجری شمسی
- وقایع السنن و الاعوام، یا، گزارش‌های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵هجری نويسنده: حسینی خاتون آبادی، عبد الحسین سایر نویسندگان راوی: مرعشی، شهاب‌الدین گردآورنده: بهبودی، محمدباقر راوی: شعرانی، ابوالحسن زبان: فارسی ناشر: کتابفروشی اسلاميه - تهران - ایران سال نشر: ۱۳۵۲ هجری شمسی
- وجوب حفظ دارالاسلام در اندیشه و رفتار سیاسی صاحب عروه مقاله نویسنده: میرعلی، محمد علی ؛ رضایی، اعظم ؛ معرفت سیاسی بهار و تابستان 1392 - شماره 9 ISC (16 صفحه - از 6 تا 21 )
- نقش اناطولی در روابط مذهبی صفویه و عثمانی(از شاه اسماعیل تا شاه تهماسب) مقاله نویسنده: یارمحمدی، تکتم ؛ مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام تابستان 1398، دوره چهارم - شماره 2
- «صد و هشتمین سالگرد کشتار ارامنه»، یورونیوز.
- «قتل عام ارامنه نخستین نسل کشی در قرن بیستم بوده است»، رادیو عمومی ارمنستان.
- جعفریان، رسول، و یاغی، اسماعیل احمد. ۱۳۹۲. دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال. ۱ ج. قم ایران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- Quataert, Donald. The Ottoman Empire,.Cambridge University Press, 2005.
- Stephen Longrigg, Iraq, 1900 to 1950 (Oxford, 1953