پیش‌نویس:من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق
مَن لم يَشكُرِ المَخلوقَ لَم يَشكُرِ الخالِقَ عبارتی است که به عنوان روایت شهرت داشته و به این معناست که «کسی که شُکرگزار مخلوق نباشد، شُکرگزار خالق نیز نخواهد بود».
از نظر محققان این عبارت در میان روایات وجود ندارد اما روایات مشابهی که همین معنا را منتقل می‌کند، در منابع روایی موجود است.
برخی از مفسران ملازمه میان شکر مخلوق و شکر خالق را منطقی ندانسته ولی برخی دیگر به تبیین آن پرداخته‌اند.
تأملی در معنای عبارت
از نظر محققان عبارت «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» در میان روایات معصومین (ع) وجود نداشته[۱] ولی با توجه به مصادیق متعددی که در آیات و روایات از دستور به شکر مخلوق وجود دارد، می‌توان به درستیِ معنای آن پی برد.[۲]
برخی دیگر، با اشاره به این عبارت، شکر مخلوق را از وظایف حتمی انسان دانسته‌اند. به این شرط که این امر انسان را از خالق و رازق اصلی یعنی خداوند، غافل نسازد.[۳]
برخی نیز، این عبارت را در راستای قاعده عقلی «وجوب شکر منعم» تفسیر کرده‌اند.[۴]
روایاتی با مضمون مشابه
در منابع حدیثی، روایاتی وجود دارد که از نظر لفظ و معنا شبیه به عبارت «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» است. از جمله:
- رسول اللَّه (ص): «لَا یَشْکُرُ اللَّهَ مَنْ لَا یَشْکُرُ النَّاس.»[۵]
- امام رضا (ع): «مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل.»[۶]
- امام سجاد (ع): «أَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاس.»[۷]
- امام صادق (ع): «مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَی مَنْ شَکَرَکَ.»[۸]
- امام رضا (ع): «فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّه. »[۹]
ملازمه میان شُکر مخلوق و شُکر خالق
محمدجواد مغنیه، عبارت «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» را تنها یک دستور اخلاقی دانسته که میان اجزاء آن ملازمه منطقی برقرار نیست؛ یعنی نمی‌توان از شکر مخلوق به شکر خالق رسید.[۱۰]
ناصر مکارم شیرازی، بر این باور است که ملازمه میان شکر مخلوق و شکر خالق را می‌توان به دو گونه تفسیر کرد:
الف) ترک شکرگزاری مخلوق، نشانه ذات ناسپاس شخص است. در اینصورت در برابر خالق نیز شکرگزاری نخواهد بود. خصوصاً اینکه نعمت‌های خداوند به دلیل گستردگی و شدت ممکن است به چشم نیاید.
ب) مخلوق واسطه‌ای برای انتقال نعمت خدا به بندگان است و عدم شکرگزاری واسطه، به عدم شکرگزارای خالق بازمی‌گردد.[۱۱]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۶۳–۴۶۴.
- ↑ ایازی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۲۲۹.
- ↑ ««آیا جمله‌ی «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» حدیث است؟»، سایت اسلام کوئست
- ↑ شکر خدا را بجانیاورده است آن که از مردم تشکر نکند. (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۸۰.)
- ↑ کسی که سپاس‌گزار نعمت‌هایی نباشد که از طرف آفریدگان به او ارزانی شده است، شکرگزار خداوند نیز نخواهد بود. (شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۴.)
- ↑ شکرگزارترین شما از خدا کسی است که از مردم بیشتر شکرگزاری کند. (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۹.)
- ↑ در تورات نوشته شده: سپاس کن آن را که به تو نعمت داده و نعمت بده آن را که از تو سپاس‌گزار است… (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ص۳۱۵.)
- ↑ کسی که قدردان پدر و مادر خود نباشد، از خداوند قدردانی نکرده است. (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۲۵.)
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۶۳–۴۶۴.
منابع
- ««آیا جمله‌ی «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» حدیث است؟»»، سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: ۲۲مهر۱۴۰۳ش.
- ایازی، محمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۸۶ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، ایران، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب، ۱۳۸۵ش.