ابن‌حسام قهستانی: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Fouladi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''شمس الدین محمد بن حسام الدین ''' معروف به '''اِبْن حُسام قُهِسْتانی '''، یا '''خوسفی '''، از شاعران معروف [[شیعه|شیعی]] سده ۹ق /۱۵م بود. وی مردم آزاده و وارسته بوده و زندگانی را به زراعت می‌گذرانید. موضوع اشعار وی غالباً حمد خداوند و نعت [[رسول اکرم(ص) |رسول اکرم(ص)]] و منقبت [[امام علی(ع) |علی بن ابی طالب(ع)]] و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح واقعه [[کربلا]]، [[شهادت]] [[حسین بن علی(ع) |حسین بن علی(ع)]]، قساوت دشمنان [[اهل بیت(ع) |اهل بیت(ع)]] و موضوعات مشابه پرداخته است. | ||
==ولادت و نسب== | ==ولادت و نسب== | ||
وی در حدود | وی در حدود ۷۸۲ق در [[خوسف]] [[قهستان]] که اکنون از نواحی [[بیرجند]] است، زاده شد و در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت. به گفته [[مولانا حسامی واعظ]] در مزارنامه، پدران وی اهل علم و ارشاد بوده و در آن ناحیه به [[زهد]] و [[تقوا]] شهرت داشته‌اند.<ref>آیتی، ۲۵۱-۲۵۲</ref> | ||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
از | از دوران جوانی و چگونگی تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. تنها حسامی واعظ گوید که وی نزد امیر [[سید محمد شیرازی]] که از دانشمندان آن روزگار بوده است به تحصیل علوم پرداخت و از او «رخصت حدیث» یافت.<ref>آیتی، ۲۲۰</ref> | ||
==خصوصیات== | ==خصوصیات== | ||
وی | وی مردم آزاده و وارسته بوده و زندگانی را به زراعت می‌گذرانید.<ref>آیتی، ۲۵۱-۲۵۲</ref> [[دولتشاه سمرقندی]] در تذکرة الشعراء گوید که وی «از دهقنت [=کشاورزی] نان حلال حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته بیل نوشتی »، <ref>سمرقندی، ص۳۳۰</ref> و از همین روی با آنکه در قصیده سرایی بسیار توانا بوده به مدح سلاطین و حکام زمان نپرداخته و قصایدش کلاً در ستایش بزرگان [[دین]] و مدح و ثنای [[اهل بیت(ع) |خاندان نبوت]] است. | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
در | در سال وفات او اختلاف است. دولتشاه<ref>دولتشاه، ص۳۳۱</ref> و به تبع او [[قاضی نورالله شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]] در [[مجالس المؤمنین]]<ref>شوشتری، ۲/۶۸۲</ref> وفات او را در ۸۷۵ق نوشته و [[خواندمیر]] در [[حبیب السیر]]<ref>خواندمیر، ۴/۳۳۶</ref> سال ۸۹۳ق را و شاگرد خود او حسامی واعظ در مزارنامه <ref>آیتی، ۲۵۴</ref> روز ۲۳ [[ربیع الثانی]] ۸۷۳ق را ذکر کرده‌اند. حسامی واعظ شاگرد و حویشاوند نزدیک ابن حسام بوده <ref>خواندمیر، ۴/۶۱۷</ref> و طبعاً تاریخی که او ذکر می‌کند بیش از گفته دولتشاه قابل اعتماد است. حسامی واعظ سالهای عمر استاد خود را ۹۲ سال نوشته <ref>آیتی، ۲۵۲</ref> و بدین حساب ولادت او در ۷۸۱ق /۷۸۲ق بوده است. | ||
===آرامگاه=== | ===آرامگاه=== | ||
مدفن ابن حسام در کشتزاری در قصبه [[خوسف]] واقع شده و در ۹۲۰ق در زمان حکومت [[مقصود بیک مهردار]]، بقعه و صحنی برای آن ساخته‌اند.<ref>آیتی، ۲۵۴</ref> | |||
==فرزندان== | ==فرزندان== | ||
از | از ابن حسام ۳ پسر باقی ماند، که حسامی واعظ از هر ۳ سخن گفته و آنان را به [[زهد]] و علم و [[تقوا]] ستوده است.<ref>آیتی، ۲۵۵</ref> | ||
==تالیفات== | ==تالیفات== | ||
=== | ===دیوان اشعار=== | ||
دیوان اشعار، که شامل قصاید، غزلیات و انواع دیگر نظم چون ترجیع بند، ترکیب بند، مخمّس، مثمّن، مربّع، ملمّع و لغز است. موضوع اشعار او غالباً حمد خداوند و نعت [[رسول اکرم(ص) |رسول اکرم(ص)]] و منقبت [[امام علی(ع) |علی بن ابی طالب(ع)]] و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح واقعه [[کربلا]]، [[شهادت]] [[حسین بن علی(ع) |حسین بن علی(ع)]]، قساوت دشمنان [[اهل بیت(ع) |اهل بیت(ع)]] و موضوعات مشابه پرداخته است. | |||
''' | '''ویژگی‌های اشعار''' | ||
در | در قصیده سرایی از شیوه سخن سرایان بزرگ چون [[انوری]]، [[خاقانی]]، [[کمال الدین اسماعیل]] و [[ظهیر فاریابی]] و [[سلمان ساوجی پیروی]] و در موارد بسیار از اشعار آنان اقتفاء و تضمین کرده است. آوردن تلمیحات مناسب، درج آیات و [[احادیث|احادیث]]، اشاره به اشخاص و وقایع تاریخی، و استفاده از نکات علمی و ادبی از خصوصیات شعر اوست، و در بکار بردن قوافی و ردیفهای مشکل، التزامهای دشوار و اشکال شعر غریب چون تربیع و تسدیس و تسمیط و تشجیر توانایی خاص دارد. قصیده موشح او به نام «سحریه» در نعت [[رسول اکرم(ص)]] مشحون است به انواع صنایع بدیعی، که از ابیات آن اوزان مختلف استخراج می‌شود. | ||
=== | ===خاورنامه === | ||
خاورنامه (یا خاوران نامه)، منظومه‌ای است به وزن متقارب و به تقلید از [[شاهنامه]] [[فردوسی]]، که نظم آن در ۸۳۰ق به پایان رسیده است. موضوع خاورنامه شرح غزوات [[علی بن ابی طالب(ع) |علی بن ابی طالب(ع)]] و دلاوریهای او و اصحاب اوست و همچون سایر منظومه‌های حماسی و دینی ترکیبی است از وقایع تاریخی و افسانه‌های عامیانه. | |||
این منظومه از بهترین نمونه‌های حماسه دینی است و شاعر در نظم آن چنانکه خود گوید، به کتابی که به زبان عربی بوده نظر داشته است. | |||
این منظومه در [[ایران]] و [[هند]] شهرت و رواج بسیار داشته است. به سبب سرودن این منظومه ابن حسام را «فردوسی ثانی» لقب داده‌اند<ref>اته،. (I/560</ref> خاوران نامه در سده ۱۱ق به دست شاعری دکنی متخلص به رستمی برای [[خدیجه سلطان شهربانو|خدیجه سلطان شهربانو]]، همسر [[سلطان محمد عادلشاه|سلطان محمد عادلشاه]] پادشاه [[دکن]] (۱۰۳۷- ۱۰۶۷ق / ۱۶۲۷-۱۶۵۶م) به زبان دکنی ترجمه شد.<ref>اته،. (I/560</ref> | |||
=== | ===نظم نثراللالی === | ||
« نظم نثر اللالی» ترجمه منظوم شماری از کلمات قصار [[حضرت علی(ع) |حضرت علی(ع)]] است. شاعر در این کار به رساله معروف [[رشیدالدین وطواط|رشیدالدین وطواط]]، نثر اللالی من کلام امیرالمؤمنین علی، نظر داشته، و هر «کلمه» را در یک بیت به نظم درآورده است. | |||
=== | ===دلائل النبوة و نسب نامه === | ||
« دلائل النبوة و نسب نامه »، منظومه‌ای است در ذکر دلایل [[نبوت]] [[پیامبر اکرم(ص) |پیامبر اکرم(ص)]] که در پی آن نسب نامه آن حضرت تا [[حضرت آدم(ع) |حضرت آدم(ع)]] به نظم درآمده و ضمن دیوان او<ref>دلائل النبوه، ص۴۸۵- ۵۴۸</ref> به طبع رسیده است. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس| | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
* | * آیتی، محمدحسین، بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، تهران، ۱۳۲۷ش. | ||
* | * ابن حسام خوسفی، محمد، دیوان، به کوشش احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک، مشهد، ۱۳۶۶ش. | ||
* | * خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش. | ||
* | * دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، تهران، ۱۳۳۸ش. | ||
* روملو، | * روملو، حسن بیک، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران، ۱۳۴۹ش. | ||
* شوشتری، | * شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۵ق. | ||
* صفا، | * صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۳ش. | ||
* مشار، | * مشار، چاپی فارسی. | ||
* | * معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ش. | ||
=== منبع انگلیسی === | === منبع انگلیسی === | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
نسخهٔ ۲۹ مهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۲۲:۱۲
شمس الدین محمد بن حسام الدین معروف به اِبْن حُسام قُهِسْتانی ، یا خوسفی ، از شاعران معروف شیعی سده ۹ق /۱۵م بود. وی مردم آزاده و وارسته بوده و زندگانی را به زراعت می‌گذرانید. موضوع اشعار وی غالباً حمد خداوند و نعت رسول اکرم(ص) و منقبت علی بن ابی طالب(ع) و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح واقعه کربلا، شهادت حسین بن علی(ع)، قساوت دشمنان اهل بیت(ع) و موضوعات مشابه پرداخته است.
ولادت و نسب
وی در حدود ۷۸۲ق در خوسف قهستان که اکنون از نواحی بیرجند است، زاده شد و در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت. به گفته مولانا حسامی واعظ در مزارنامه، پدران وی اهل علم و ارشاد بوده و در آن ناحیه به زهد و تقوا شهرت داشته‌اند.[۱]
اساتید
از دوران جوانی و چگونگی تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. تنها حسامی واعظ گوید که وی نزد امیر سید محمد شیرازی که از دانشمندان آن روزگار بوده است به تحصیل علوم پرداخت و از او «رخصت حدیث» یافت.[۲]
خصوصیات
وی مردم آزاده و وارسته بوده و زندگانی را به زراعت می‌گذرانید.[۳] دولتشاه سمرقندی در تذکرة الشعراء گوید که وی «از دهقنت [=کشاورزی] نان حلال حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته بیل نوشتی »، [۴] و از همین روی با آنکه در قصیده سرایی بسیار توانا بوده به مدح سلاطین و حکام زمان نپرداخته و قصایدش کلاً در ستایش بزرگان دین و مدح و ثنای خاندان نبوت است.
وفات
در سال وفات او اختلاف است. دولتشاه[۵] و به تبع او قاضی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین[۶] وفات او را در ۸۷۵ق نوشته و خواندمیر در حبیب السیر[۷] سال ۸۹۳ق را و شاگرد خود او حسامی واعظ در مزارنامه [۸] روز ۲۳ ربیع الثانی ۸۷۳ق را ذکر کرده‌اند. حسامی واعظ شاگرد و حویشاوند نزدیک ابن حسام بوده [۹] و طبعاً تاریخی که او ذکر می‌کند بیش از گفته دولتشاه قابل اعتماد است. حسامی واعظ سالهای عمر استاد خود را ۹۲ سال نوشته [۱۰] و بدین حساب ولادت او در ۷۸۱ق /۷۸۲ق بوده است.
آرامگاه
مدفن ابن حسام در کشتزاری در قصبه خوسف واقع شده و در ۹۲۰ق در زمان حکومت مقصود بیک مهردار، بقعه و صحنی برای آن ساخته‌اند.[۱۱]
فرزندان
از ابن حسام ۳ پسر باقی ماند، که حسامی واعظ از هر ۳ سخن گفته و آنان را به زهد و علم و تقوا ستوده است.[۱۲]
تالیفات
دیوان اشعار
دیوان اشعار، که شامل قصاید، غزلیات و انواع دیگر نظم چون ترجیع بند، ترکیب بند، مخمّس، مثمّن، مربّع، ملمّع و لغز است. موضوع اشعار او غالباً حمد خداوند و نعت رسول اکرم(ص) و منقبت علی بن ابی طالب(ع) و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح واقعه کربلا، شهادت حسین بن علی(ع)، قساوت دشمنان اهل بیت(ع) و موضوعات مشابه پرداخته است.
ویژگی‌های اشعار
در قصیده سرایی از شیوه سخن سرایان بزرگ چون انوری، خاقانی، کمال الدین اسماعیل و ظهیر فاریابی و سلمان ساوجی پیروی و در موارد بسیار از اشعار آنان اقتفاء و تضمین کرده است. آوردن تلمیحات مناسب، درج آیات و احادیث، اشاره به اشخاص و وقایع تاریخی، و استفاده از نکات علمی و ادبی از خصوصیات شعر اوست، و در بکار بردن قوافی و ردیفهای مشکل، التزامهای دشوار و اشکال شعر غریب چون تربیع و تسدیس و تسمیط و تشجیر توانایی خاص دارد. قصیده موشح او به نام «سحریه» در نعت رسول اکرم(ص) مشحون است به انواع صنایع بدیعی، که از ابیات آن اوزان مختلف استخراج می‌شود.
خاورنامه
خاورنامه (یا خاوران نامه)، منظومه‌ای است به وزن متقارب و به تقلید از شاهنامه فردوسی، که نظم آن در ۸۳۰ق به پایان رسیده است. موضوع خاورنامه شرح غزوات علی بن ابی طالب(ع) و دلاوریهای او و اصحاب اوست و همچون سایر منظومه‌های حماسی و دینی ترکیبی است از وقایع تاریخی و افسانه‌های عامیانه.
این منظومه از بهترین نمونه‌های حماسه دینی است و شاعر در نظم آن چنانکه خود گوید، به کتابی که به زبان عربی بوده نظر داشته است.
این منظومه در ایران و هند شهرت و رواج بسیار داشته است. به سبب سرودن این منظومه ابن حسام را «فردوسی ثانی» لقب داده‌اند[۱۳] خاوران نامه در سده ۱۱ق به دست شاعری دکنی متخلص به رستمی برای خدیجه سلطان شهربانو، همسر سلطان محمد عادلشاه پادشاه دکن (۱۰۳۷- ۱۰۶۷ق / ۱۶۲۷-۱۶۵۶م) به زبان دکنی ترجمه شد.[۱۴]
نظم نثراللالی
« نظم نثر اللالی» ترجمه منظوم شماری از کلمات قصار حضرت علی(ع) است. شاعر در این کار به رساله معروف رشیدالدین وطواط، نثر اللالی من کلام امیرالمؤمنین علی، نظر داشته، و هر «کلمه» را در یک بیت به نظم درآورده است.
دلائل النبوة و نسب نامه
« دلائل النبوة و نسب نامه »، منظومه‌ای است در ذکر دلایل نبوت پیامبر اکرم(ص) که در پی آن نسب نامه آن حضرت تا حضرت آدم(ع) به نظم درآمده و ضمن دیوان او[۱۵] به طبع رسیده است.
پانویس
منابع
- آیتی، محمدحسین، بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، تهران، ۱۳۲۷ش.
- ابن حسام خوسفی، محمد، دیوان، به کوشش احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک، مشهد، ۱۳۶۶ش.
- خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، تهران، ۱۳۳۸ش.
- روملو، حسن بیک، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران، ۱۳۴۹ش.
- شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۵ق.
- صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
- مشار، چاپی فارسی.
- معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ش.
منبع انگلیسی
- Ethe, Hermann, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, 1903.
پیوند به بیرون
این مقاله با تلخیص از دائره المعارف بزرگ اسلامی اخذ شده است.