سریه بئر معونه
 | |
| زمان | سال ۴ هجری قمری |
|---|---|
| مکان | ناحیه بئرمعونه |
| مختصات | جنوب شرقی مدینه در نجد |
| نتیجه | شهادت فرستادگان پیامبر(ص) |
| علت جنگ | خیانت ابو براء عامر بن مالک |
| جنگندگان | |
| طرفین جنگ | فرستادگان پیامبر به نجد مشرکان |
| فرماندهان | |
| فرماندهان جنگ | مُنذر بن عَمرو ساعدی عامر بن طفیل |
بعضی تیره‌های قبیله بنی سلیم | |
| تلفات | |
| خسارات | شهادت ۷۰ تن از جوانان انصار |
سریه بِئر مَعُونَه درگیری فرستادگان پیامبر(ص) با مشرکان در منطقه بئر معونه(چاه معونه) است که به شهادت همه مسلمانان به جز دو نفر منجر شد. این فرستادگان به درخواست ابوبراء عامر بن مالک جهت شناساندن اسلام نزد قبایل بنی‌سلیم و بنی‌عامر فرستاده شده بودند. پیامبر اکرم(ص) تا چندین روز در نماز صبح عاملان این کشتار را نفرین کرد.
موقعیت جغرافیایی
ناحیه بئرمعونه مکانی در جنوب شرق مدینه، واقع در منطقه نجد است.[۱] این مکان در حد فاصل سکونتگاه دو قبیله بنی عامر و بنی سُلیم قرار داشت.[۲] قبایل بنی سلیم و بنی عامر از قبایل ساکن نجد بودند.[۳]
درخواست ابوبَراء
در صفر سال ۴ هجری قمری، ۳۶ ماه پس از هجرت و چهارماه پس از جنگ احد، ابو بَراء عامر بن مالک، بزرگ طایفه بنی عامر که در نجد زندگی می‌کردند، در مدینه به حضور پیامبر(ص) رسید و هدایایی تقدیم کرد؛ اما آن حضرت فرمود: از مشرک هدیه نمی‌پذیرد و اسلام را بر وی عرضه داشت. ابوبراء برای پذیرش اسلام اظهار تمایل کرد و از پیامبر(ص) خواست تا به منظور تبلیغ اسلام در قبیله‌اش چند تن از یاران خود را به نجد بفرستد.
فرستادگان پیامبر(ص) در بئر معونه
پیامبر(ص) به مردم نجد بدگمان بود و احتمال قتل فرستادگان خود را می‌داد ولی ابوبراء قول داد از آنان حفاظت کند.[۴] پیامبر(ص) تعدادی از جوانان انصار را که از قاریان قرآن بودند[۵] به سرپرستی مُنذر بن عَمرو ساعدی، مشهور به المُعْنِقُ لِیموت(شتابنده به سوی مرگ)، به نجد فرستاد.[۶] تعداد دقیق این گروه مشخص نیست، و آنان را ۷۰ تن یا ۴۰ نفر[۷] و به قولی ۳۰ نفر[۸] دانسته‌اند. نام تمام این افراد نیز مشخص نیست و تنها نام تعدادی اندک ضبط شده است[۹]
فرستادگان پیامبر(ص) در کنار بئر معونه منزل کردند و یکی از آنان به نام حَرام بن مِلحان با نامه پیامبر(ص) نزد عامر بن طُفَیل، که از بزرگان بنی عامر و برادرزاده ابو براء بود، رفت.
کشتار صحابه
عامر بن طفیل بی‌آنکه نامه را بخواند فرمان قتل حرام بن مِلحان را داد[۱۰] و از قبیله‌اش برای جنگ با یاران پیامبر(ص) کمک خواست؛ ولی ابوبراء مانع شد و بنی عامر نیز از شکستن عهد ابو براء خودداری کردند.[۱۱] سپس عامر بن طفیل با کمک برخی از تیره‌های بنی سلیم از جمله عُصَیه، رغل و ذَکوان[۱۲] به منزلگاه مسلمانان رفتند و به آنان حمله کردند.
جنگ با کشته‌شدن تمامی فرستادگان پیامبر(ص) به‌جز یک نفر پایان یافت. مشرکان تصمیم داشتند منذر بن عمرو را امان دهند ولی او نیز جنگید تا کشته شد.[۱۳] تنها کعب بن زید از بنی النجّار که زخمی شده بود در میان کشتگان پنهان گردید و زنده ماند.[۱۴]
دو تن از فرستادگانِ مسلمان به نام‌های حارث بن صِمّه و عمرو بن امیه بن حارث ضَمری، که شتران را به چرا برده بودند، پس از کشتار به محل حادثه رسیدند. حارث بن صمّه نیز پس از جنگ با مشرکان کشته شد اما چون عمرو بن امیه نیز مانند عامر بن طفیل از قبایل مُضری بود، عامر او را آزاد کرد.[۱۵] عمرو بن امیه در راه بازگشت، دو تن از افراد قبیله بنی عامر را، که از پیامبر امان داشتند، کشت. پیامبر(ص) برای پرداخت دیه از بنی نضیر که هم پیمان بنی عامر بودند کمک خواست. بنی نضیر نیز بر ضد پیامبر توطئه کردند و این ماجرا به غزوه بنی نضیر منجر شد.[۱۶]
روایات درباره جنازه عامر بن فهیره
در برخی منابع از قول عامر بن طفیل نقل شده است که گفت وقتی مردی از میان آنان کشته شد، او را دیدم که به میان زمین و آسمان چنان بالا رفت که آسمان در زیر او قرار گرفت. گفتند او عامر بن فُهَیره بود.[۱۷] اما محققانی مانند جعفر مرتضی عاملی با بررسی تناقضات موجود در این روایات، معتقدند این داستان ساختگی است و با انگیز‌ه‌های خاصی جعل شده است.[۱۸]
واکنش پیامبر(ص)
چون خبر بئرمعونه به پیامبر(ص) رسید آن را نتیجه درخواست ابوبراء دانست و ۱۵ یا ۴۰ روز در نماز صبح عاملان این کشتار را نفرین کرد.[۱۹] حسان بن ثابت نیز در شعری حادثه بئر معونه را از مکر عامر بن طفیل دانسته است.[۲۰]
پانویس
- ↑ هیکل، الجهاد و القتال، ۱۹۹۶م، ج ۱، ص۴۸۹.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴؛ برای روایات دیگر درباره موقعیت بئرمعونه رجوع کنید به یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۳۵-۴۳۶؛ بکری، معجم، ج۴، ص۱۲۴۶.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۳-۱۹۴؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۵۴۳، ۷۰۸.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۶-۳۴۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۱-۵۲.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن سعد، ج۲، ص۵۲.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴؛ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م،، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۲؛ ابونعیم، ص۴۴۵.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۵۴۶.
- ↑ بکری، معجم، ج۴، ص۱۲۴۵.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۵۲-۳۵۳؛ ذهبی، ج۱، ص۲۴۱-۲۴۲.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۲.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۸؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۲.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۵۳؛ طبری، ج۲، ص۵۴۷؛ ابن کثیر، ج۴، ص۷۵.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۳، ص۱۹۹؛ حلبی، ج۲، ص۲۶۳؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۵۵۱؛ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۲؛ ابن کثیر، ج۴، ص۷۴.
- ↑ نک: مرتضی عاملی، الصحیح من سیره النبی، ج ۳، ص۳۳۴-۳۳۶.
- ↑ واقدی، کتاب المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۴۹-۳۵۰؛ قس ابن سعد، ج۲، ص۵۳.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۱۱۸.
یادداشت
منابع
- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، ۱۴۰۵ ق./۱۹۸۵ م.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ۱۴۰۵ ق./۱۹۸۵ م.
- ابن کثیر، البدایه والنّهایه، ج۴، چاپ احمد ابوملحم ... (و دیگران) ، بیروت،۱۴۰۵ ق./۱۹۸۵ م.
- ابن هشام، السّیره النّبویّه، تحقیق مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب دلائل النبوه، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۷ ق./۱۹۷۷ م.
- عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ ق/ ۱۹۸۳ م.
- محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النّبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- محمدبن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم والملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷م.
- عمررضا کحاله، معجم قبائل العرب، بیروت، ۱۴۰۲ ق/ ۱۹۸۲م.
- واقدی، محمدبن عمر، کتاب المغازی، تحقیق مارسدن جونز، لندن، بی‌نا، ۱۹۶۶م.
- هیکل، محمد خیر، الجهاد و القتال فی اللسیاسه الشرعیه، بی‌جا، دار البیارق، ۱۹۹۶م.
- یاقوت حموی، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ، ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران،۱۹۶۵م.
- احمدبن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، بی‌تا، چاپ افست قم، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- دایره المعارف بزرگ اسلامی