حُدَیث، همسر امام هادی(ع) و مادر امام حسن عسکری(ع). او وصی (متولی موقوفات و صدقات) امام عسکری(ع) و واسطه بین امام زمان(عج) و مردم بود. منابع شیعی او را زنِ عفیف و کریم و در نهایتِ صلاح و ورع و تقوا معرفی کرده‌اند. حُدیث از آن رو که مادربزرگ امام زمان(عج) بوده، در منابع تاریخی به جده مشهور شده است. وی در حرم عسکریین در سامرا مدفون است.
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام مستعار | حُدَیث، سلیل، سوسن، حریبه |
| لقب/کنیه | ام‌الحسن |
| شهرت | جده |
| نسب | همسر امام هادی(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | مادر امام حسن عسکری(ع) |
| محل دفن | حرم عسکریین در سامرا |
| اطلاعات دیگر | |
| فعالیت‌ها | وصی (متولی موقوفات و صدقات) امام عسکری(ع) و واسطه بین امام زمان(عج) و مردم |
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
نام‌ها و کنیه‌ها
او را به نام‌های حُدَیث، سلیل، سوسن، حریبه،[۱]، عسفان[۲] و جَدّه[۳] خوانده‌اند. کنیه‌اش ام‌الحسن است.[۴] علت نامیدن او به جده، این است که مادربزرگ امام زمان(عج) است.
امام هادی(ع) هنگامی که سلیل را دید فرمود:
او از آفت، زشتی، ناپاکی و آلودگی به دور است... سپس بشارت تولد فرزندی از نسل او را داد که نجات‌بخش بشریت است.
اثبات الوصیه، ص۲۴۴.
جایگاه
از امام هادی(ع) درباره حُدیث نقل شده است: «سلیل از آفت‌ها، گزندها، پلیدی‌ها و ناپاكی‌ها محفوظ است. آن‌گاه به سلیل فرمود: به همین زودی خدا حجت خود را به خلق عطا می‌كند كه زمین را پر از عدل و داد می‌کند، آن‌طور كه پر از جور شده باشد».[۵]
منابع شیعی از حُدیث به بزرگی یاد کرده و او را ستوده‌اند.[۶] علامه مجلسی در جلاء العیون او را زنِ عفیف و کریمِ در نهایت صلاح و ورع و تقوا معرفی می‌کند[۷] و شیخ عباس قمی در انوار البهیه می‌نویسد مادر بزرگوار امام عسکری(ع) پاک‌ترین، پارساترین، پاکدامن‌ترین و والاترین بانوی زمان خود بوده و راویان او را از بانوان عارفه و صالحه برشمرده‌اند.[۸]
فرزندان
حُدیث مانند مادرِ برخی از امامان، کنیز بود.[۹] فرزندان امام هادی از او امام حسن عسکری، محمد، حسین و جعفر[۱۰] و عایشه بودند.[۱۱]
اختلاف با جعفر
امام حسن عسکری(ع) اندکی پیش از وفات خود، مادرش را به حج فرستاد.[۱۲] وقتی او خبر وفات امام حسن عسکری را شنید از مدینه به سامرا رفت. در سامرا جعفر کذاب (برادر امام حسن عسکری(ع)) ادعای امامت و نیز ادعای میراث امام عسکری (ع) را داشت. جده برای مقابله با جعفر و برای آن‌که عباسیان را از وجود فرزند امام عسکری (ع) آگاه نسازد احتمال باردار بودن یکی از کنیزان امام عسکری (ع) را مطرح ساخت[۱۳] اما جعفر برای دستیابی به میراث امام عسکری (ع) به سلطان شکایت کرد[۱۴] و سرانجام بعد از ۷ سال میراث امام عسکری (ع) بین مادر آن حضرت و جعفر تقسیم شد.[۱۵] پس از مدتی جعفر کذاب به فقر دچار شد و جده، مخارج روزمره او و فرزندان و حیواناتش را می‌داد.[۱۶]
وصی امام عسکری(ع)
امام عسکری(ع) مادرش حُدیث را وصی (متولی موقوفات و صدقات) خود کرد. منابع تاریخی از احمد بن ابراهیم چنین نقل کرده‌اند: « من در سال ۲۶۲ق در مدینه به حضور حکیمه دختر محمد بن علی الرضا، خواهر ابوالحسن عسکری رسیدم و با او از پشت پرده صحبت کردم و از دین او سؤال کردم، [درباره] کسی که امام می‌داند. گفت فلان بن حسن(ع) و نام آن [حضرت] را برد. گفتم فدایت شوم او را دیدی یا اینکه خبرش را شنیدی؟ گفت خبر او را از ابومحمد(ع) (امام عسکری) گرفتم که برای مادرش نوشته بود. به حکیمه گفتم آن فرزند کجاست؟ گفت پنهان است. گفتم پس شیعیان به چه کسی پناه ببرند، گفت به جده‌اش، مادر ابومحمد(ع). گفتم آیا از کسی پیروی کنم که یک زن را وصی خود کرده است؟! فرمود: امام حسن عسکری(ع) در این مورد از امام حسین(ع) پیروی کرد که در ظاهر به خواهرش زینب دختر علی بن‌ابی‌طالب(ع) وصیت کرد،... به جهت حفظ جان علی بن حسین(ع) (امام سجاد). سپس فرمود شما مردمی هستید مطلع از اخبار، آیا در روایات به شما نرسیده است كه نهمین فرزند حسین(ع) زنده است و میراثش تقسیم می‌شود؟».[۱۷]
شیخ طوسی نیز در کتاب الغیبه می‌نویسد آن حضرت، مادر خود را وصی قرار داد تا تولد فرزندش مخفی بماند. شیخ طوسی در ادامه می‌گوید نظیر آن را امام صادق(ع) برای در امان ماندن فرزندش موسی بن جعفر(ع) انجام داد و پنج نفر را وصی خود معرفی کرد که از جمله آنان حمیده بَربَریه بود.[۱۸]
مدفن
جده وصیت کرد در خانه خودش دفن شود.[۱۹] آرامگاه او در حرم عسکریین در سامرا است.[۲۰]
پانویس
- ↑ نک:مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۵.
- ↑ منتهی الآمال، ج۲، ص۶۴۹
- ↑ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۲۴
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ص۲۴۴.
- ↑ منتهی الآمال، ج۲، ص۶۴۹؛ اکمال الدین صدوق
- ↑ مظفری، مادران چهارده معصوم(ع)، ص۲۱۰. مجلسی، جلاء العیون، ص۹۸۹.
- ↑ مظفری، مادران چهارده معصوم(ع)، ص۲۱۰. قمی، انوار البهیه، ص۴۷۳.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۳۱۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۳۷-۲۳۸
- ↑ الهدایة الکبری، ص۳۱۳؛ الارشاد، ج۲، ص۳۱۲
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۳۱۲
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ص۲۷۱، به نقل از پاکتچی، حسن عسکری، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۶۱۸
- ↑ مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۰.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ ابن حزم، الفصل فی الملل، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۲.
- ↑ مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج۱، ص۳۱۱ به نقل از اکمال الدین صدوق
- ↑ صدوق، کمال الدین، ج۲، ۵۰۱.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، النص، ص۱۰۸
- ↑ کمال الدین، ج۲، ص۴۴۲
- ↑ اصول کافی،ج۲،ص۱۵۹
منابع
- ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۵۹ ش.
- ابن حزم اندلسی، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
- خصیبی، حسین بن همدان، الهدایة الکبری، مؤسسه البلاغ، بیروت، ۱۳۷۷ ش.
- صدوق، کمال الدین، محقق علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن. کتاب الغیبه به تحقیق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- کلینی، اصول کافی، ترجمه محمد باقر کمره ای، انتشارات اسلامیه، ۱۳۷۹ ش.
- قمی، عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل(ص)، تعریب هاشم میلانی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، تصحیح جمعی از نویسندگان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون:تاریخ چهارده معصوم(ع)، تحقیق علی امامیان، سرور، قم، ۱۳۸۲ ش.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- محلاتی، ذبیح‌الله، مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، المکتبه الحیدریه، قم، ۱۳۸۴ ش.
- مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرآیند تکامل، نیوجرسی، موسسه انتشاراتی داروین، ۱۳۷۴ش.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه للامام علی بن ابی طالب، انصاریان، قم، ۱۴۲۶ق.
- مظفری (ورسی)، حیدر، مادران چهارده معصوم(ع)، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، ۱۳۷۲ ش.