فهرست شرح‌های مختصر النافع
فهرست شرح‌های المُختَصَرُ النّافع فی فقه الإمامیة مجموعهٔ شرح‌ها و حاشیه‌هایی است که بر کتاب المختصر النافع تألیف محقق حلی نوشته شده است. مختصر النافع را از بهترین متون فقهی حوزه‌های عملیه دانسته و جامعیت و دقتش را ستوده‌اند. این کتاب از زمان نگارش تاکنون همواره مورد توجه فقیهان بوده است و شرح‌ها و حواشی بسیاری بر آن نوشته‌اند. شمار شرح‌ها و حاشیه‌های شرایع به بیش از ۳۴ کتاب می‌رسد.
کتاب المختصر النافع
المُختَصَرُ النّافع فی فقه الإمامیة یا «النافع فی مختصر الشرایع»، کتاب فقهی محقق حلی (۶۷۶- ۶۰۲ق) به زبان عربی است. این کتاب، خلاصه کتاب شرایع الاسلام است و به‌علت اختصار و جامعیت آن، از زمان تألیف مورد توجه عالمان شیعه قرار گرفته و تا مدت‌ها در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. فقهای شیعه از جمله خود محقق حلی بر این کتاب شرح نوشته‌اند.[۱] علامه حلی، شاگرد و خواهرزاده محقق حلی، او را بزرگ‌ترین فقیه زمان خود شمرده است.[۲]
شرح‌ها و حواشی مشهور
برخی از شرح‌های مشهور المختصر النافع عبارتند از:
- المعتبر فی شرح المختصر، شرحی است که خود علامه حلی بر المختصر النافع نوشت.[۳] که شامل شرح عبادات تا کتاب حج و قسمتی از کتاب تجارت است.
- ریاض المسائل فی بیان أحکام بالدلائل، (مشهور به شرح کبیر)، سید علی بن محمد طباطبایی حائری(متوفای ۱۲۳۱ق). کتاب ریاض المسائل که یکی از شروح معتبر مختصر النافع است، خود نیز دارای شروح و حواشی متعددی است که در الذریعة به ۲۸ حاشیه و شرح آن اشاره شده است.[۴]
- کشف الرموز، تألیف حسن بن ابی طالب بن آبی (تا سال ۶۷۲ق زنده بوده است)، این اولین شرح بعد از شرح خود محقق بر المختصر النافع است.
- جامع المدارک، تألیف احمد بن یوسف خوانساری (م ۱۴۰۵ق).
سایر شرح‌ها
شرح‌ها المختصر نافع، گاه تمام کتاب و گاه بعضی از قسمت‌های کتاب را شرح کرده‌اند. طبق گفته آقا بزرگ تهرانی این شرح‌ها و حواشی تعدادشان به بیش از ۳۴ کتاب می‌رسد:[۵]
- المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ابن فهد حلی، (۷۵۷-۸۴۱ق)، امروز فقیهان شیعه در تحقیقات خود به این کتاب توجه کرده و ارجاع می‌دهند. جلد اول این کتاب در سال ۱۴۰۷ق و جلد دوم آن در سال ۱۴۱۱ق در قم به چاپ رسیده است.
- «شرح صغیر بر مختصر النافع» یا «حدیقة المؤمنین» سید علی بن سید محمد طباطبایی (متوفای ۱۲۳۱ق). که سید علی کتاب «المختصر النافع» در آن به صورت خلاصه‌تر شرح داده شده است. مولف شرح صغیر در این کتاب مسلک احتیاط را به دلیل عام المنفعه بودنش در باب عبادات برگزیده است، این کتاب در کتابخانه کاشف الغطاء و کتابخانه سید محمد صادق آل بحر العلوم موجود است.
- منتقد المنافع فی شرح المختصر النافع، در ۱۴ جلد، تالیف حبیب الله شریف کاشانی (متوفای ۱۳۴۰ق).
- حاشیه بر کتاب المختصر النافع فی فقه الاِمامیه، تالیف عبدالنبی جزایری.
- ایضاح النافع فی شرح النافع فی مختصر الشرایع، تالیف شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفی (که تا سال ۹۹۵ق در قید حیات بوده است).
- ایضاح اللامع فی شرح مختصر النافع، تالیف سید عبد العظیم بن علی رضا حسینی اصفهانی.
- شرح مختصر النافع، تالیف شیخ إبراهیم بن محمد الغراوی (متوفای ۱۳۰۴ق).
- شرح مختصر النافع، شیخ أحمد بن محمد بن علی بحرانی، که شیخ سلمان در ساله خودش ایشان را از علماء بحرین ذکر کرده است.
- شرح مختصر النافع، مولی محمد أمین، که از اول کتاب تا کتاب الصوم شرح کرده است که در سال ۱۲۳۹ق نگارش این کتاب به پایان رسیده است.
- شرح مختصر النافع (تعلیقه بر المختصر النافع) تالیف آقا أحمد بن آقا محمد علی کرمانشاهی معروف به آقا محمد علی کرمانشاهی، (۱۱۴۴-۱۲۱۶ق).[۶]
- طوالع اللوامع، سید محمد تقی بن عبد الرضا خشتی، که نوشتن این شرح در سال ۱۲۷۰ق به پایان رسید.
- شرح مختصر النافع، آقا محمد جعفر بن محمد علی کرمانشاهی، متوفای بعد از سال ۱۲۵۰ق است.
- شرح مختصر النافع، أمیر سید حسن بن أمیر سید علی بن أمیر سید محمد باقر ابن أمیر إسماعیل واعظ اصفهانی مشهور به میر سید حسن مدرس، از شاگردان شریف العلماء و صاحب جواهر بود، (متوفای ۱۳۱۲ق).
- شرح مختصر النافع، شیخ محمدرحیم بروجردی مجاور مشهد رضوی (متوفای حدود بعد از سال ۱۳۰۰ بوده است).
- شرح مختصر النافع(الأنوار الرضویة)، سید رضا شیرازی، یک جلد بزرگ از این کتاب در سال ۱۲۸۷ق چاپ شده است.[۷].
- شرح مختصر النافع، شیخ محمد رضا کاشانی.
- کنز المسائل، شیخ عبدالله بن عباس ستری بحرانی (متوفای حدود سال ۱۲۷۰ق).
- شرح المختصر النافع، عبدالصمد همدانی که در سال (۱۲۱۶ق) به شهادت رسید.
- کنز المنافع، أمیر شرف الدین علی بن حجة الله شولستانی شیخ علامه مجلسی، که در سال (۱۰۶۰ق) نوشته شده است.
- البرهان القاطع، (۳جلد) سید علی بن محمد رضا آل بحر العلوم (متوفای ۱۲۹۸ق).
- شرح المختصر النافع، مولی علی أصغر ابن مولی محمد حسن بیرجندی.
- تکمیل الاحکام، سید میر محمد ابن سید محمد علی کاشانی، (متوفای ۱۲۹۴ق).
- شرح ترددات النافع فی مختصر الشرائع، شیخ علی بن إبراهیم بن سلیمان قطیفی از علماء قرن دهم هجری قمری.
- الضیاءاللامع، شیخ فخرالدین بن محمد بن أحمد بن طریح نجفی، (متوفای ۱۰۸۵ق).
- شرح المختصر النافع، از اول کتاب تا آخر بحث دماء، آیة الله السید محسن الحکیم الطباطبائی، این اولین کتاب آیت‌الله حکیم در فقه است که در سال ۱۳۳۱ق تمام شد.
- شرح المختصر النافع، از اول کتاب تا آخر عبادات، سید محمد ابن سید حسن ابن سید محسن مقدس اعرجی کاظمی، (متوفای ۱۲۹۹ق).
- الصراط المستقیم، سید محمد هندی نجفی، (متوفای ۱۳۲۳ق).
- التنقیح الرائع، فاضل مقداد.
- شرح المختصر النافع، شیخ محمود جابلقی.
- غررالجامع، سید نور الدین عاملی، (متوفای ۱۰۶۸ق).
- شرح المختصر النافع، از اول کتاب تا آخر بحث دماء، اولین کتاب فقهی خواجه نصیر الدین طوسی و شارح مولی عبدالعلی بن محمد حسین بیرجندی، که در سال ۱۳۳۱ق از نوشتن آن فارغ شد.[۸]
پانویس
- ↑ فرزانه، «المختصر النافع یا النافع فی مختصر الشرایع»، سایت اندیشه قم.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۹۰؛ ج۴، ص۸۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۵۸.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۳ق، ج۶، ص۹۸ تا ۱۰۲
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۵۷ تا ۶۲
- ↑ کتاب‌شناسی آثار و تألیفاتِ علمی علاّمه ذوالفنون آقا محمّدعلی بن محمّدباقر اصفهانی بهبهانی کرمانشاهی حائری، پایگاه خبری نسخ خطی.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۲۷
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۵۷ تا ۶۲
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، تهران، کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۳ق.
- امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
- فرزانه، حافظ، «المختصر النافع یا النافع فی مختصر الشرایع»، مندرج در سایت اندیشه قم (مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه)، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- متقی، حسین، کتاب‌شناسی آثار و تألیفاتِ علمی علاّمه ذوالفنون آقا محمّدعلی بن محمّدباقر اصفهانی بهبهانی کرمانشاهی حائری، آینه پژوهش، تاریخ انتشار: ۹ تیر ۱۳۹۲ش.