حلیهنویسی
حِلیهنویسی یا شَمایلنگاری،[۱] نوعی خوشنویسی تذهیبشده (طلاکوبی) است که به توصیف ویژگیهای حضرت محمد(ص) میپردازد[۲] و نزد مسلمانان متبرک شمرده میشود.[۳] در هنر اسلامی، «حلیه» به جملههایی اطلاق میشود که برای بیان ویژگیهای ظاهری، اخلاقی و رفتاری حضرت محمد(ص)،[۴] ائمه(ع) و اصحاب پیامبر(ص)[۵] با خط نستعلیق نگاشته میشود.[۶]
واژه «حلیه» در لغت بهمعنای زیور و زینت است[۷] و در آیاتی مانند آیه ۱۴ سوره نحل و ۱۲ سوره فاطر نیز بهکار رفته است.[۸] هدف از حلیهنویسی، ابراز محبت به پیامبر(ص)، امید به شفاعت او، دفع بلا و کسب رزق است.[۹]
درباره منشأ حلیهنویسی دیدگاههای مختلفی وجود دارد؛ برخی حافظ عثمان (درگذشت: ۱۱۰۹ق) را مبتکر آن میدانند، در حالی که گروهی میرعلی هروی و سلطانعلی مشهدی را از پیشگامان این هنر معرفی کردهاند. برخی دیگر نیز خاستگاه آن را هرات در اواخر قرن هشتم هجری قمری دانستهاند.[۱۰]
در ایران، حلیهنویسی از اواخر دوره تیموریان و بهویژه در دوره صفویان با قالبی متفاوت نسبت به حلیههای عثمانی رواج یافت.[۱۱] در برخی آثار ایرانی قرن ۱۳ق، تمثال امام علی(ع) نیز دیده میشود.[۱۲]
پانویس
- ↑ کاظمی، علل گرایش به شمایلنگاری مکتوب در هنر اسلامی و مطالعه موردی شمایلنگاشتها در دوره صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۴۹.
- ↑ فخری، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۵ش، ج۱۴، ص۶۳.
- ↑ فخری، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۵ش، ج۱۴، ص۶۳.
- ↑ خلیلی، هنر قلم، ۱۳۷۹ش، ص۴۶؛ محمدیپارسا، «بررسی جایگاه تاریخی عرفانی امام علی(ع) در هنر خوشنویسی اسلامی»، ص۹۱.
- ↑ فخری، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۵ش، ج۱۴، ص۶۳.
- ↑ کاظمی، «واکاوی مسأله شمایلنگاری در هنر اسلامی در چیستی شمایلنگاری مکتوب»، ص۷۱.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۵۴.
- ↑ تمین، تجزیه و تحلیل حلیه نگاری در هنر اسلامی، ۹۴–۱۳۹۵ش، ص۳۳.
- ↑ قربانی، «هنر خوشنویسی در دوره عثمانی»، ص۱۴۹.
- ↑ کاظمی، «واکاوی مسأله شمایلنگاری در هنر اسلامی در چیستی شمایل نگاری مکتوب»، ص۶۶.
- ↑ کاظمی، «واکاوی مسأله شمایلنگاری در هنر اسلامی در چیستی شمایلنگاری مکتوب»، ص۷۰.
- ↑ خلیلی، هنر قلم، ۱۳۷۹ش، ص۴۹.
منابع
- قرآن.
- تمین، الهه، تجزیه و تحلیل حلیه نگاری در هنر اسلامی، دوره کارشناسی ارشد رشته صنایع دستی، تهران، دانشکده هنر، دانشگاه سوره، ۹۵-۱۳۹۴ش.
- خلیلی، ناصر، هنر قلم، تهران، کارنگ، ۱۳۷۹ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- کاظمی، سامره، علل گرایش به شمایلنگاری مکتوب در هنر اسلامی و مطالعه موردی شمایلنگاشتها در دوره صفوی، دوره دکتری رشتهی حکمت هنرهای دینی، قم، دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۰ش.
- کاظمی، سامره، «واکاوی مسأله شمایلنگاری در هنر اسلامی در چیستی شمایلنگاری مکتوب»، نشریه مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره ۱۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
- محمدیپارسا، عبدالله، «بررسی جایگاه تاریخی عرفانی امام علی(ع) در هنر خوشنویسی اسلامی»، فصلنامه الهیات هنر، شماره یازدهم، زمستان ۱۳۹۶ش.
- فخری، حجت، دانشنامه جهان اسلام ذیل حلیهنویسی، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- قربانی، مهدی، «هنر خوشنویسی در دوره عثمانی» ، نشریه مطالعات آسیای صغیر ویژه نامه فرهنگستان، شماره ۵، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.