فهرست شرح‌ها و حاشیه‌های الروضة البهیة
(تغییرمسیر از حاشیه های روضة البهیه)
فهرست شرح‌ها و حاشیه‌های الروضة البهیه مجموعه کتاب‌هایی است که یا شرحی کتاب الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة نوشته شهید ثانی بوده‌اند و یا با نگاشتن حواشی‌ای بر آن انتشار یافته‌اند. در مقدمه کتاب موسوعة الشهید الثانی اطلاعات ۱۰۵ عنوان کتاب شرح، حاشیه یا تعلیقه بر الروضة البهیه گردآوری شده است.[۱] که بخش زیادی از آنها از کتاب الذریعه نقل شده است.[۲]
غیر از این فهرست، کتاب‌های الجواهر الفخریة نوشته وجدانی‌فخر، و الزبدة الفقهیة نوشته سید محمدحسن تَرحینی نیز از شرح‌های مفصل بر الروضه هستند. شرح ۵۰ جلدی النَّضید نوشته حسن قاروبی را می‌توان مفصل‌ترین و مشهورترین شرح فارسی بر الروضة دانست.
کتاب‌های دارای نام مستقل
- الإبانة المرضیه فی شرح مبحث الوقت و القبلة، از ملا محمد صالح بن محمد سعید خلخالی (درگذشت ۱۰۹۵ق).
- الزهرات الزویه فی الروضة البهیة، از شیخ علی بن محمد السبط (درگذشت ۱۱۰۴ق).
- الرد علی اعتراضات خليفة السلطان على الروضة البهيه، شیخ علی بن محمد السبط (درگذشت ۱۱۰۴ق).
- شرح الوقت و القبله من الروضه، از ملا علی‌قلی بن محمد خلخالی (درگذشت حدود۱۱۱۵ق).
- التعليقات علی شرح اللمعة الدمشقيه، آقا جمال خوانساری (درگذشت ۱۱۲۵ق).[۳]
- المناهج السویه فی شرح الروضة البهیه، از محمد بن حسن اصفهانی معروف به فاضل هندی (۱۰۶۲ق-۱۱۳۱ق).
- العين فی تعارض حقَّی المتبايعين، بهاءالدین محمد بن محمدباقر نائینی مختاری (درگذشت حدود ۱۱۴۰ق).
- اشارات الفقه، صدرالدين محمد بن محمدنصير طباطبایی یزدی (درگذشت ۱۱۵۴ق).
- كشف اللسان من منطق الطيور والحيوان، رساله‌ای در شرح كلمات غریبه كتاب اطعمه و اشربه از اسماعیل بن محمد ملک یزدی عقدایی (درگذشت قرن ۱۲ق).
- الحاشية علی الروضة البهيه، ملا احمد نراقی (۱۱۸۵–۱۲۴۵ق).[۴]
- مخزن الاسرار الفقهیه، از آقا محمدعلی بن آقا محمدباقر هزار جریبی (درگذشت ۱۲۴۸ق).
- فصل الخطاب الإبراهیمیه فی شرح عبارات الروضة البهیه، از ابراهیم بن محمدحسین بن مجدالدین بن سید علی خان مدنی شیرازی (درگذشت حدود ۱۲۵۵ق).
- الغرائب الربوبیة فی مقامات العبودیة و التعلیق علی الروضة البهیه، از محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی (درگذشت ۱۲۶۳ق).
- رساله سهله در شرح قبله (شرح فارسی)، از علی‌اکبر بن علی بن محمد اسماعیل شیرازی (۱۱۸۷–۱۲۶۳).
- شرح الوقت و القبله، از سید محمدمهدی بن محمدجعفر موسوی (زنده در ۱۲۶۹ق).
- منهاج الاُمّه فی شرح الروضة البهیه، از میرزا محمدنصیر بن احمد نراقی (۱۲۱۹ق-۱۲۷۳ق).
- الحدیقة النجفیه (التحفة النجفیه)، از ملا محمدتقی بن حسین‌علی هروی اصفهانی (درگذشت ۱۲۹۹ق).
- رسالة فی الزوّال (شرح مبحث زوال از روضة البهیه)، از ملا محمدتقی بن حسین علی هروی اصفهانی (درگذشت ۱۲۹۹ق).
- صفاء الروضه، از سید امیر محمدصالح بن حسن حائری حسینی معروف به میرزا صالح عرب (درگذشت ۱۳۰۱ق).
- التعلیقه الأنیقه، از سید مفتی میر محمد عباس موسوی تستری لکهنوی (درگذشت ۱۳۰۶ق).
- حدیقة الروضه، از ملا محمدعلی بن احمد قراچه‌داغی(درگذشت ۱۳۱۰ق).
- منهاج النجاح فی شرح الروضة البهیه، از ملا علی بن عبدالله قراچه‌داغی دیزماری علیاری (درگذشت ۱۳۱۰ق).
- مطالع البکور من الأیام و دهر الدهور، از شیخ علی بن محمد جعفر استرآبادی طهرانی (درگذشت ۱۳۱۵ق).
- المقاصد العلیه، سید علی بن سید محمد بن سید حسن بن محسن اعرجی کاظمی (زنده در ۱۳۲۲ق).
- منهاج الملة فی تعیین الوقت و القبله، از ملا علی بن عبدالله علیاری تبریزی (درگذشت۱۳۲۷ق).
- منهاج النجاة (مبحث صوم و صلاة)، از ملا علی بن عبدالله علیاری تبریزی (درگذشت۱۳۲۷ق).
- نهج الإعلان بما یثبت به دخول شهر رمضان، از ملا علی غروی علیاری (درگذشت۱۳۲۷ق).
- شرح الوقت و القبلة من الروضه، از محمدعلی بن محمد نصیر چهاردهی مدرس (درگذشت ۱۳۳۳ق).
- مجمع الحواشی علی الروضة البهیه، از ملا حبیب الله کاشانی (درگذشت ۱۳۴۰ق).
- الموائد الحسینیه (فی التعلیق علی) من الروضة البهیه، از سید حسن بن احمد حسینی کاشانی (درگذشت ۱۳۴۲ق).
- سراج الاُمّه فی شرحِ شرح اللمعه، از محمدحسن بن صفرعلی بارفروشی (درگذشت ۱۳۴۵ق).
- الحاشیة الرضیة فی شرح الروضة البهیه، سید امجدحسین بن منورعلی سونوی الله‌آبادی (درگذشت ۱۳۵۰ق).
- الهدایة السنیة فی شرح الروضة البهیه، از سید هادی بن ابوالحسن رضوی کشمیری (درگذشت ۲ صفر ۱۳۵۷ق).
- السحابة الرویة و النفحة المحمدیة و النسمة الغرویه فی شرح الروضة البهیه، از شیخ محمد بن یوسف بن جعفر بن علی بن محیی‌الدین جامعی.
- منتخب المنهاج، خلاصه منهاج الملة فی تعیین الوقت و القبلة، از سید شهاب‌الدین تبریزی.
- حاشیه دیلماج، میرزا محمد معروف به دیلماج.
- شرح الوقت و القبله، از سید احمد بن سید علی‌اصغر شهرستانی نجفی.
- شرح کلام الشهید فی شرح اللمعة فی مسألة الصلاة الواحدة علی المجتمعة من الأموات، از سید حسین بن ابی‌القاسم موسوی.
- شرح کلام الشهید الثانی فی الروضة البهیه فی مسألة ترتیب الفوائت المنسیّة، از شیخ عبدالغنی.
- رسالة فی الزوال، شرح مبحث زوال از روضة البهیه، از شیخ احمد بن ابراهیم بن احمد درازی بحرانی (پدر صاحب حدائق).
- مجمع الحواشی، ملا عبدالله، معروف به ترک تبریزی مدرس.
- ترجمة الروضه البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه (فارسی)، سید امیر بن ابوطالب بن میرزا بیک فندرسکی، نوه میر فندرسکی.[۵]
- المفردات الفارقه، از عبدالقادر بن صدرالدين الحسينی المازندرانی.
شرح‌های متأخر
- النجعة فی شرح اللمعه، از شیخ محمد تقی شوشتری (درگذشت ۱۳۷۴ش).[۶]
- تحقیق المسائل و تطبیق الفتاوی و تدقیق الدلائل، شرح كتاب الوصيه تا آخر کتاب الديات، از شیخ محمدتقی شوشتری.[۷]
- الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیه، از قدرت‌الله وجدانی‌فخر (۱۳۱۱ش-۱۳۷۵ش)[۸]
- المباحث الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، راهنمای فارسی شرح لمعه، از سید محمدجواد ذهنی تهرانی (درگذشت ۱۳۸۱ش).[۹]
- شرح الروضة البهية فی شرح اللمعة الدمشقيه، احمد دشتی نجفی (درگذشت ۱۳۹۰ش).[۱۰]
- الزبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، از سید محمدحسن ترحینی عاملی.[۱۱]
- النضید فی شرح الروضة الشهید، از شیخ حسن قاروبی.[۱۲]
- ترجمه و تبیین شرح اللمعه، از علی شیروانی.[۱۳]
کتاب‌های بدون نام مستقل
شروح و حواشی‌ای با نام «شرح الروضة البهیه» یا «حاشیة الروضة البهیه» ذکر شده و با نام «مُحشّی» شناخته می‌شوند که نویسندگان آن عبارتند از:
- شیخ زینالدین شهید ثانی (مؤلف روضه که خود بر آن شرحی نوشته است) (شهادت ۹۶۶ق).
- سید محمد موسوی عاملی، نویسنده مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام (درگذشت ۱۰۰۹ق).
- شیخ حسن بن زینالدین، صاحب معالم (درگذشت ۱۰۱۱ق).
- از ابتدا تا کتاب صلح، شیخ محمد بن حسن بن زینالدین، معروف به شیخ محمد سبط (نوه شهید ثانی) (درگذشت ۱۰۳۰ق).
- سید امیر رفیع‌الدین محمدصدر بن میر شجاع‌الدین محمود بن سید علی، معروف به خلیفة السلطان مرعشی آملی (درگذشت ۱۰۴۰ق).
- از ابتدا تا کتاب زکاة، ملا صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (درگذشت ۱۰۵۰ق).
- سلطان العلماء، حسین بن رفیع‌الدین محمد مرعشی آملی اصفهانی (درگذشت ۱۰۶۴ق).
- میرزا ابراهیم بن ملا صدرالدین محمد شیرازی (درگذشت ۱۰۷۰ق).
- ملا حسام‌الدین محمدصالح بن احمد مازندرانی (درگذشت ۱۰۸۶ق).
- سید امیر فخرالدین موسوی مشهدی خراسانی (درگذشت ۱۰۹۷ق).
- محقق خوانساری، حسین بن جمال‌الدین محمد (درگذشت ۱۰۹۸ق).
- میرزا ابراهیم بن سلطان العلماء مرعشی آملی اصفهانی (درگذشت ۱۰۹۸ق).
- ملا احمد بن محمد تونی برادر ملا عبدالله تونی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- شیخ علی بن نصرالله لیثی، شاگرد شیخ بهایی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- ملا محمد بن مؤمن بن شاه قاسم سبزواری، معاصر شیخ حر عاملی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- محمدنصیر بن عبدالله بن محمدتقی مجلسی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- عبدالحسین بن ابوالحسن قاضی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- آقا رضی‌الدین محمد بن آقا حسین خوانساری (درگذشت ۱۱۱۳ق).
- شیخ جعفر بن عبدالله بن ابراهیم حویزی کمره‌ای اصفهانی(درگذشت ۱۱۱۵ق).
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی سراب (درگذشت ۱۱۲۴ق).
- سید محمد بن امیرصالح خاتون‌آبادی (شهادت ۱۱۴۸ق).
- امیر ابراهیم بن امیر معصوم قزوینی (درگذشت ۱۱۴۹ق).
- سید علی بن سید عزیزالله بن عبدالمطلب جزائری (درگذشت ۱۱۴۹ق).
- امیر محمدحسین بن امیر محمدصالح خاتون‌آبادی (درگذشت ۱۱۵۱ق).
- امیر ابوالقاسم کبیر موسوی خوانساری (درگذشت ۱۱۵۸ق).
- ملا محمد رفیع بن فرج جیلانی مشهدی (درگذشت ۱۱۶۰ق).
- سید عبدالله بن نورالدین جزائری (درگذشت ۱۱۷۳ق).
- سید حسین بن جعفر بن حسین موسوی خوانساری (درگذشت ۱۱۹۱ق).
- سید امیر محمدحسین بن ابوالقاسم خوانساری (استاد بحرالعلوم) (درگذشت ۱۱۹۱ق).
- سید محمدباقر خلیفه سلطانی (درگذشت قرن ۱۲ق).
- آقا محمدعلی بهبهانی، نویسنده مقامع الفضل(درگذشت ۱۲۱۶ق).
- از ابتدا تا اواسط مبحث وضو، از شیخ محمد بن یوسف بن جعفر جامعی عاملی (درگذشت ۱۲۱۸ق).
- شرح بر کتاب مضاربه، ودیعه، عاریه، مزارعه، مساقات، نکاح، قسمتی از کتاب وصایا و طلاق، از سید محمدجواد عاملی، صاحب مفتاح الکرامه (درگذشت ۱۲۲۶ق).
- شیخ اسحاق تربتی مشهدی (درگذشت ۱۲۳۷ق).
- شیخ اسدالله بن اسماعیل دزفولی کاظمی (درگذشت ۱۲۳۷ق).
- محمد جعفر بن صفر همدانی (درگذشت ۱۲۳۸ق).
- ملا محمدکاظم بن محمدشفیع حائری معروف به فاضل هزارجریبی (درگذشت حدود ۱۲۳۸ق).
- محمدعلی بن محمد بن مرتضی مدرسی طباطبایی یزدی(درگذشت ۱۲۴۰ق).
- سید میر محمدیوسف بن عبدالفتاح تبریزی(درگذشت ۱۲۴۲ق).
- موسی بن جعفر کاشف‌الغطاء(درگذشت ۱۲۴۳ق).
- عبدالله بن محمدجعفر کرمانشاهی (درگذشت ۱۲۵۳ق).
- شیخ خضر بن شلال آل خدام العفکاوی، شارح کتاب المیراث (درگذشت ۱۲۵۵ق).
- علامه میرزا مسیح بن محمدسعید رازی تهرانی (درگذشت ۱۲۶۳ق).
- محمدباقر گلپایگانی (زنده در ۱۲۶۷ق).
- ملا محمدکاظم بن محمدصادق کاشانی اصفهانی (۱۲۰۵ق-۱۲۷۳ق).
- میرزا ابوالحسن خان مجتهد فسایی (۱۲۲۱-ذی‌الحجه ۱۲۷۹ق).
- شرح کتاب التجاره، سید شفیع جاپلقی (درگذشت ۱۲۸۰ق).
- محمد بن جعفر بن محمدصفی آباده‌ای (درگذشت ۱۲۸۰ق).
- میرزا نصرالله فارسی مدرس (درگذشت جمادی‌الثانی ۱۲۹۱ق).
- شیخ حسن بن محمد سبیتی عاملی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- عبدالله بن محمدتقی هزارجریبی تیلکی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- محمدرضا بن علی شریف کوکدی گلپایگانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اللمعات (به فارسی)، از محمد بن مقیم بارفروشی مازندرانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اللوامع، از محمد بن مقیم بارفروشی مازندرانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اسماعیل بن خداداد هزارجریبی استرآبادی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- سید مهدی قزوینی حلّی (درگذشت ۱۳۰۰ق).
- از ابتدا تا آخر کتاب صوم، ملا حسین تربتی (درگذشت حدود ۱۳۰۰ق).
- میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (درگذشت ۱۳۰۲ق).
- سید حیدرعلی هندی (درگذشت ۱۳۰۳ق).
- محمدصالح بن حسن شیرازی داماد (۱۲۱۲ق-۱۳۰۳ق).
- میرزا عبدالعلی هرندی (۱۲۲۲ق-۱۳۰۶ق).
- حسن بن محمدعلی عریضی شیرازی (درگذشت ۱۳۰۶ق).
- حسن بن احمد حسینی جیلانی (زنده در ۱۳۰۶ق).
- سید محمدعلی بن سید صادق رضوی مشهدی (درگذشت ۱۳۱۱ق).
- شیخ جواد عبدالحسین بن محمد بن حسن بن مبارک نجفی (درگذشت ۱۳۱۱ق).
- سید محمدطاهر بن اسماعیل معروف به آغا میر، داماد شیخ انصاری (زنده در ۱۳۱۱ق).
- سید محمد باقر بن زین العابدین موسوی خوانساری صاحب روضات الجنات (درگذشت ۱۳۱۳ق).
- محمدباقر بن محمدجعفر فشارکی(درگذشت ۲۶ رجب ۱۳۱۴ق).
- اسماعیل بن نجف مرندی حسینی تبریزی (درگذشت ۱۳۱۸ق).
- سیدمصطفی بن سیدهادی بن دلدار علی نقوی لکهنوی (درگذشت ۱۳۲۳ق).
- از ابتدای کتاب طهارت تا اواسط احکام حیض، شیخ عباس بن شیخ حسن کاشف الغطاء (درگذشت ۲۸ رجب ۱۳۲۳ق).
- ملا محمدحسین بن محمد قاسم قمشه‌ای نجفی (درگذشت ۱۳۳۶ق).
- سید عبدالصمد بن احمد بن محدث جزائری موسوی تستری (درگذشت ۱۳۳۷ق).
- سید آقا تستری، نویسنده کتاب تعوید اللسان (درگذشت قرن ۱۴ق).
- شیخ محمدتقی بن ملا عباس نهاوندی.
- شیخ حسن بن سلام بن حسن جیلانی تیمجانی.
- ملا حسین بن حسن جیلانی لنبانی نویسنده کتاب الحاشیة الذخیره.
- سید محمد بن هبةالله قزوینی.
- شیخ یاسین بن صلاح‌الدین بن علی بحرانی.
- میرزا محمدباقر هرندی.
- ملا محمدعلی نوری.
- سید محمد سیوشانی.
- شیخ مهدی ملا کتاب نجفی.
- محمدمهدی بن محمد ابراهیم کلباسی.
- محمد بن عبدالمهدی حسینی مرعشی.
- ملا محمد بن حسین قائنی خراسانی.
- غیاث‌الدین ترکه.
- سید مرتضی حسینی سدهی اصفهانی.
- محمدرضا آل بحرالعلوم.
- محمد ابراهیم قشلاقی.
- جعفر کزازی.
- حاشیه بعضی از متأخران و بدون نام، به‌عنوان (قوله قوله) که نسخه‌ای از آن نزد میرزا علی‌اکبر عراقی، در نجف موجود بوده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ ناطقی، «مقدمة التحقیق»، ص۳۳.
- ↑ ناطقی، «مقدمة التحقیق»، ص۲۰.
- ↑ آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین، التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، المدرسة الرضويه، ۱۳۶۴ش.
- ↑ نراقی، احمد بن محمدمهدی، الحاشية علی الروضة البهيه، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیه، ۱۴۲۵ق.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۰-۳۳.
- ↑ شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعة، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۶۵ش.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۱.
- ↑ وجدانی‌فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریه فی شرح الروضة البهیه، قم، سماء قلم، ۱۳۸۴ش.
- ↑ ذهنی تهرانی، محمدجواد، المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیه، قم، انتشارات وجدانی، ۱۳۷۸ش.
- ↑ دشتی نجفی، احمد، شرح الروضة البهیه، قم، مجمع الذخائر الاسلاميه، ۱۴۲۹ق.
- ↑ ترحینی عاملی، محمد حسن، الزبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، دار الفقه للطباعة و النشر، بی‌جا، ۱۴۲۷ق.
- ↑ قاروبی، حسن، النضید فی شرح الروضة الشهید، قم، چاپ گل‌ها، ۱۳۹۵ش.
- ↑ شیروانی، علی، ترجمه و تبیین شرح اللمعه، قم، دار العلم، ۱۳۹۷ش.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۰-۳۳.
منابع
- آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعه، قم، اسماعيليان، تهران، كتابخانه اسلاميه، ۱۴۰۸ق.
- موسوعة الشهید الثانی، تحقیق مرکز احیاء التراث الاسلامی، قم، مرکز العالی للعلوم و الثقافة الاسلامیه، ۱۴۳۴ق.