تهاجم فرهنگی
تهاجم فرهنگی تحمیل ارزش‌ها و فرهنگ جامعه‌ای بر جامعهٔ دیگر و تغییر باورهای آنان برای سلطه بر آنها است. آثار این پدیده در دراز‌مدت گسترده‌تر و عمیق‌تر از آثار نبردهای نظامی توصیف شده است. کنار گذاشتن اسلام، تبدیل سبک زندگی خانواده‌ها به سبک زندگی غربی و تغییر شکل حکومت در جمهوری اسلامی ایران از اهداف هجوم فرهنگی بر جامعهٔ ایرانی دانسته شده است. آیت‌الله خامنه‌ای اولین هشدارهای خود در دوران رهبری را به تهاجم فرهنگی اختصاص داد و تا ۲۵ سال به تبیین اقدامات هجوم فرهنگی دشمنان در مواضع مختلف پرداخت.
از دیدگاه پژوهشگران شیوه‌های تهاجم فرهنگی شبهه‌افکنی و ایجاد تردید در مبانی اعتقادی و دینی، تربیت افراد وابسته و دلبسته به غرب در عرصه علم، فرهنگ و هنر، تضعیف خود‌باوری و ترویج شهوت‌رانی در بین نسل جوان است. به باور عبدالله شهبازی، تاریخ‌پژوه، تهاجم فرهنگی به ایران در سده نوزده میلادی و در زمان حکومت استعماری ریچارد ولزلی انگلیسی(۱۷۹۸-۱۸۰۵م) بر هند آغاز شده است. تقلید از سبک زندگی غربی و مقابله با اسلام توسط روشنفکران در عصر قاجار، کشف حجاب در دوران رضاخان پهلوی، تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس ملّی ایران در عهد محمدرضا پهلوی، انتشار کتاب آیات شیطانی و ترویج فرقه‌هایی چون بابیّت و وهابیت از نمونه‌های هجوم فرهنگی گزارش شده است.
تهاجم فرهنگی غرب پیامدهایی نظیر دین‌گریزی، شیوع عرفان‌های کاذب، فساد و بی‌بند‌و‌باری و افزایش آمار فروپاشی خانواده‌ها را همراه دارد. پژوهشگران تقویت باورهای دینی و بینش سیاسی مردم، امر به معروف و نهی از منکر و حرکت به سوی عدالت اقتصادی و رسیدگی به محرومان را از راهکارهای مقابله با تهاجم فرهنگی دانسته‌اند. کتاب تهاجم فرهنگی از آثار محمدتقی مصباح یزدی، فیلسوف شیعی و جریان‌شناسی ضدفرهنگها به قلم عبدالحسین خسروپناه در موضوع تهاجم فرهنگی چاپ و منتشر شده است.
اهمیت
تهاجم فرهنگی و تغییر فرهنگ و الگوهای رفتاری جامعه را نوعی سلطه بیگانه بر حکومت، اقتصاد و فرهنگ دانسته‌اند.[۱] محمدتقی مصباح یزدی فیلسوف شیعی معتقد است اهمیت تهاجم فرهنگی به مراتب بیش از نبرد نظامی بوده و آثار خوب یا بد آن در دراز‌مدت گسترده‌تر و عمیق‌تر از آثار نبردهای نظامی است.[۲] این حقیقت به دلیل پنهانی و تدریجی‌بودن در گذشته و حال چندان مورد توجه و شناخت مسلمانان واقع نشده است.[۳] آیت‌الله خامنه‌ای اولین هشدارهای خود در دوران رهبری را به تهاجم فرهنگی اختصاص داد و آن را مثل بمب شیمیایی معرفی کرد که نامحسوس و بدون سر‌و‌صدا منفجر می‌شود و آثار ناگهانی و زیانباری در پی دارد.[۴] بر اساس یک گزارش وی ۲۵ سال در موضع‌گیری‌های متعدد به تبیین این نوع از تهاجم دشمنان و اقدامات آنان پرداخت.[۵] بهترین راه نفوذ استعمارگران در کشورها، تهاجم و نفوذ در فرهنگ آنها دانسته شده است.[۶]
اهداف
کنار گذاشتن اسلام، تغییر شکل حکومت در جمهوری اسلامی ایران و تبدیل سبک زندگی خانواده‌ها به سبک زندگی غربی از اهداف هجوم فرهنگی دانسته شده است.[۷] به باور محمدتقی مصباح یزدی نیز تهاجم فرهنگی به هدف تغییر در باورها، ارزش‌ها و رفتارهای جامعه تحت هجوم انجام می‌پذیرد.[۸] امام خمینی هدف از هجوم فرهنگی را تربیت مردمی مادّی‌گرا و مصرفی به جای تربیت انسان‌های متعهّد دانسته است.[۹]
مفهوم شناسی
آیت‌الله خامنه‌ای هجوم یک مجموعه سیاسی یا اقتصادی به بنیان‌های فرهنگی کشور تحت تهاجم برای مقاصد سیاسی خود و اسیر کردن یک ملت را تهاجم فرهنگی می‌داند. وی جایگزینی اجباری امور بد فرهنگ بیگانه با فرهنگ و باورهای ملّی را علامت تهاجم فرهنگی معرفی می‌کند.[۱۰] در دهه ۱۳۷۰ش و اولین سالها پس از جنگ ایران و عراق، تعبیر او از تهاجم فرهنگی به عناوینی چون شبیخون فرهنگی، ناتوی فرهنگی، جنگ نرم، یورش و توطئه فرهنگی تبدیل شده است.[۱۱] به گفته محمدتقی مصباح یزدی تهاجم فرهنگی تلاش جامعه‌ای برای تحمیل فرهنگ خود بر جامعه دیگر یا دستِ‌کم ایجاد نوعی دگرگونی در فرهنگ آن می‌باشد.[۱۲]
تفاوت با تبادل فرهنگی
تبادل فرهنگی متفاوت از تهاجم فرهنگی و به معنای آموختن و پذیرش اختیاری مسائل فرهنگ مانند اخلاق، علم، زبان و معارف از ملت‌های دیگر تبیین شده است.[۱۳] هدف از تبادل فرهنگی، باروری و تکامل فرهنگ ملی کشورها دانسته شده که ملت‌ها در سایه آن فضیلت‌هایی چون نظم، وجدان کاری، احترام و ادب، سخت‌کوشی و شجاعت را از یکدیگر می‌آموزند.[۱۴]
شیوه‌ها و نمونه‌ها
مهاجمان فرهنگی برای رسیدن به اهداف خود شیوه‌های گوناگونی را برگزیده‌اند. محمدتقی مصباح یزدی روش تهاجم دشمنان به فرهنگ اسلام را شبهه‌افکنی و ایجاد تردید در مبانی اعتقادی و دینی می‌داند.[۱۵] اولویت دادن به رفاه‌طلبی و لذّت دنیوی، رواج فرهنگ مصرف‌گرایی، تضعیف خود‌باوری نسل جوان، سست کردن نهاد خانواده و تهیه اسناد بین‌المللی همچون سند آموزشی ۲۰۳۰ از شیو‌های تهاجم فرهنگی غرب شمرده شده است.[۱۶] برخی هم شیوه‌های فرهنگ مهاجم را تربیت افراد وابسته و دلبسته به غرب در عرصه علم، فرهنگ و هنر، ترویج فساد و شهوت‌رانی در بین جوانان و جذب مسؤولین کشورها در تشکیلات فراماسونری دانسته‌اند.[۱۷] برگزاری مسابقات بین المللی در رشته‌های علمی، ورزشی و هنری بر اساس ارزش‌های غربی برای تحقیر فرهنگ مخالف نیز یکی از روش‌های تهاجم است.[۱۸]
نمونه‌ها
گفته شده روشنفکران از زمان قاجار با تقلید از سبک زندگی غربی و مقابله با اسلام و تفکر سیاسی آن از پیام‌آوران تهاجم فرهنگی بوده‌اند.[۱۹] کشف حجاب، ممنوعیت برپایی مجالس مذهبی، خلع لباس روحانیت، برگزاری جلسات سیاسی به سبک غربی و.. از نمونه‌های تهاجم فرهنگی در دوران رضاخان پهلوی در ایران به شمار رفته است.[۲۰] جشن هنر شیراز[۲۱] و تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس ملّی ایران در عهد محمدرضا پهلوی موارد دیگری از تهاجم فرهنگی دانسته شده‌اند.[۲۲] مثال دیگر استفاده مهاجمان از ماهواره‌ها است که بر اساس یک تحقیق علاوه بر جاسوسی و اشاعه فرهنگ غرب، سلطه بر بازار سه تریلیون دلاری آسیا را دنبال می‌کند.[۲۳] عناوین برخی مصادیق جنگ فرهنگی علیه کشورهای اسلامی چنین گزارش شده است:[۲۴] ترویج سکولاریسم، دامن زدن بر فرقه‌گرایی مانند شیطان‌پرستی، وهابیت، بهائیت و..، توزیع مواد مخدّر و مشروبات الکلی، چاپ کاریکاتور موهِن رسول خدا(ص)، انتشار کتاب آیات شیطانی، گسترش ابتذال و فساد جنسی توسط فیلم‌های مستهجن هالیوود، ساخت فیلم‌های ضد ملّیتی مانند فیلم ۳۰۰ و..
تاریخچه تهاجم فرهنگی به ایران
به اعتقاد عبدالله شهبازی، تاریخ‌پژوه، تهاجم فرهنگی به ایران در سده نوزده میلادی و در زمان حکومت استعماری ریچارد ولزلی انگلیسی(۱۷۹۸-۱۸۰۵م) بر هند آغاز شده است.[۲۵] به گزارش وی در چهار برهه اقدامات هدفمندی چون نشر و ترجمه فارسی انجیل و نوشتن کتاب میزان الحق به عنوان ردّیه‌ای بر قرآن، گسترش صوفیه، پیدایش و توسعه بابیت و باستان‌گرایی انجام گرفت.[۲۶] برخی نیز مبارزه با امور مذهبی در ماجرای کشف حجاب و خلع لباس روحانیت و.. در زمان رضاخان را منشأ تحولات فرهنگی دانسته‌اند.[۲۷] گفته شده ارزش‌های اسلامی و ملّی در عصر محمدرضا پهلوی نامعقول خوانده شد و نمادهای فرهنگ تحمیلی مانند مراکز تفریحی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها، کاباره‌ها و محافل رقص و.. گسترش یافت.[۲۸]
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هدف اصلی جنگ نرم غرب، جهان اسلام و به ویژه جمهوری اسلامی ایران و حامیان منطقه‌ای آن مانند حزب‌الله لبنان، حماس و کشورهای دوست آن گزارش شده است.[۲۹]
پیامد‌های تهاجم فرهنگی
برخی از آثار تهاجم فرهنگی عبارتند از:
- دین‌گریزی
- گسترش روحیه اشرافی‌گری و رفاه‌طلبی
- تضعیف تفکر و حکومت دینی
- وابستگی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی[۳۰]
- شیوع عرفان‌های کاذب
- فساد و بی‌بند‌و‌باری اخلاقی
- افزایش معتادان به انواع مواد مخدّر صنعتی
- افزایش آمار طلاق و فروپاشی خانواده‌ها[۳۱]
راههای مقابله
پژوهشگران فرهنگ در مبارزه با هجوم فرهنگی راهکارهایی را ارایه کرده‌اند:
- گفته شده تقویت باورهای دینی و بینش سیاسی مردم، سنگری نفوذ‌ناپذیر در برابر بمباران فرهنگی دشمن است.[۳۲]
- دشمن‌شناسی و تشخیص روش‌های جنگ نرم دشمن.[۳۳]
- فقیهی چون سید حسن طاهری خرم‌آبادی یکی از راههای مقابله با تهاجم فرهنگی را امر به معروف و نهی از منکر دانسته است.[۳۴]
- ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید به‌کار‌گیری ابزارهای فرهنگی مانند نهادهای آموزشی و رسانه‌ها برای تبیین مفاهیم اسلامی را از راهکارهای مبارزه با هجوم بر فرهنگ می‌داند.[۳۵]
- حرکت به سوی عدالت اقتصادی و رسیدگی به محرومان نیز از روش‌های رویارویی با یورش فرهنگی دانسته شده است.[۳۶]
- حمایت و تحکیم نهاد خانواده به عنوان مراکز قدرت در جنگ نرم.[۳۷]
- مدیریت و حفظ سلامت فضای مجازی.[۳۸]
کتاب‌شناسی
.jpg)
کتاب‌ها و مقالاتی درباره تهاجم فرهنگی منتشر شده است. برخی کتاب‌ها عبارتند از:
- تهاجم فرهنگی از آثار محمدتقی مصباح یزدی که نتیجه سخنرانی‌های وی در حوزه و دانشگاه‌های مختلف است. چاپ اول کتاب در سال ۱۳۷۶ش از سوی مؤسسه امام خمینی انتشار یافت و در سال ۱۳۹۴ش به چاپ دوازدهم رسید. این اثر به قلم ولید محسن با عنوان «الغزو الثقافی» به زبان عربی ترجمه و منتشر شد.[۳۹]
- جریان‌شناسی ضدفرهنگها به قلم عبدالحسین خسروپناه از سال ۱۳۸۹ش از سوی مؤسسه حکمت نوین اسلامی چاپ و منتشر شده است.[۴۰] نویسنده در آن به طبقه‌بندی و بررسی جریان‌های ضد‌فرهنگی بر اساس دشمنی با اسلام و هویت انسانی می‌پردازد.[۴۱]
- جنگ نرم اثر حسین عبدی که چاپ اول آن در سال ۱۳۸۸ش از طرف دفتر نشر معارف منتشر شده است.[۴۲] نویسنده در آن به مباحثی مانند تعریف، تاریخچه و تاکتیک‌های جنگ روانی می‌پردازد.[۴۳]
پانویس
- ↑ عبدی، جنگ نرم، ۱۳۸۸ش، ص۲۹.
- ↑ مصباح یزدی، تهاجم فرهنگی، ۱۳۸۱ش، ص۶۶.
- ↑ مصباح یزدی، تهاجم فرهنگی، ۱۳۸۱ش، ص۶۶؛ علویان و ضابط پور‌کاری، «جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران؛ توهم یا واقعیت؟»، ص۱۰۲.
- ↑ «اولین هشدارها از سوی رهبر انقلاب پیرامون شبیخون فرهنگی»، سایت کیهان.
- ↑ «تحول مفاهیم دشمن‌شناسی فرهنگی در اندیشه مقام معظم رهبری؛ از تهاجم فرهنگی تا رخنه فرهنگی»، سایت بصیرت.
- ↑ ولی‌زاده، «تهاجم فرهنگی و راههای مقابله با آن»، ص۸.
- ↑ پناهی، «بررسی اهداف و شیوه‌های نفوذ تهاجم فرهنگی در سبک زندگی ایرانی اسلامی»، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ مصباح یزدی، تهاجم فرهنگی، ۱۳۸۱ش، ص۷۲-۷۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۷، ص۴۳۰ ۴۳۱.
- ↑ خامنه‌ای، سخنرانی «بیانات در دیدار جمعی از کارگزاران فرهنگی».
- ↑ خسروپناه، جریان‌شناسی ضدفرهنگها، ۱۳۹۰ش، ص۲۹.
- ↑ مصباح یزدی، تهاجم فرهنگی، ۱۳۸۱ش، ص۷۱.
- ↑ خامنه‌ای، سخنرانی «بیانات در دیدار جمعی از کارگزاران فرهنگی».
- ↑ اسلامی، «تهاجم یا تبادل فرهنگی»، ص۳۰.
- ↑ «اهداف دشمنان نظام اسلامی»، سایت راسخون.
- ↑ پناهی، «بررسی اهداف و شیوه‌های نفوذ تهاجم فرهنگی در سبک زندگی ایرانی اسلامی»، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۱۱، ۱۱۷ و ۱۲۰.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۲۱ و ۱۲۳.
- ↑ مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، نقش روشنفکران در تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۲-۲۴.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۰۹.
- ↑ «پشت صحنه جشن هنر شیراز؛ پرهزینه‌ترین پروژه استحاله فرهنگی در تاریخ معاصر ایران، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ فصیحی، شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام و حقوق بین الملل، ۱۳۹۲ش، ص۳۰۷.
- ↑ ایرانیها، «ماهواره ها، تهاجم اقتصادی، تهاجم فرهنگی»، ص۲۴.
- ↑ «ناتوی فرهنگی و راهکارهای مقابله با آن از منظر قرآن کریم»، سایت دانشجو.
- ↑ شهبازی، «داستان تلخ تهاجم فرهنگی در ایران»، ص۲۷۰.
- ↑ شهبازی، «داستان تلخ تهاجم فرهنگی در ایران»، ص۲۷۰، ۲۷۱ و ۲۷۲.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۰۹.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۱۰.
- ↑ «جنگ نرم؛ تبیین مفهومی، پیشینه تاریخی و تاکتیک‌ها»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ پناهی، «تهاجم فرهنگی،ابزارها، شیوه‌ها و عرصه‌های آن در ایران»، ص۱۳-۱۴.
- ↑ «تحکیم خانواده، مهم‌ترین سد آسیب‌های اجتماعی در گام دوم انقلاب است»، سایت جوان آنلاین.
- ↑ ولی‌زاده، «تهاجم فرهنگی و راههای مقابله با آن»، ص۸.
- ↑ «راهکارهای مقابله با جنگ نرم»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ سیری در اندیشه‌های دفاعی امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۳۴.
- ↑ «راهبردها و راهکارهای مقابله با سلطه رسانه‌ای غرب از منظر آیت‌الله مکارم»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، ص۱۴۵.
- ↑ «راهکارهای مقابله با جنگ نرم»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ «راهبردها و راهکارهای مقابله با سلطه رسانه‌ای غرب از منظر آیت‌الله مکارم»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ «تهاجم فرهنگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مصباح یزدی.
- ↑ «عبدالحسین خسروپناه»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ↑ خسروپناه، جریان‌شناسی ضدفرهنگها، ۱۳۹۰ش، ص۴۹.
- ↑ عبدی، جنگ نرم، ۱۳۹۰ش، ص۴.
- ↑ عبدی، جنگ نرم، ۱۳۹۰ش، ص۵۶.
منابع
- اسلامی، حسین، «تهاجم یا تبادل فرهنگی»، در مجله مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق)، شماره ۸، زمستان ۱۳۸۸ش.
- ایرانیها، حمید، «ماهواره‌ها، تهاجم اقتصادی، تهاجم فرهنگی»، در مجله گزارش، شماره ۳۹، اردیبهشت ۱۳۷۳ش.
- «اولین هشدارها از سوی رهبر انقلاب پیرامون شبیخون فرهنگی»، سایت کیهان، تاریخ انتشار: ۵ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- «اهداف دشمنان نظام اسلامی»، سایت راسخون، تاریخ انتشار: ۲۴ دی ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، تهاجم فرهنگی، معاونت انتشارات مرکز فرهنگی سپاه، بی‌جا، چاپ دوم، بی‌تا.
- «پشت صحنه جشن هنر شیراز؛ پرهزینه‌ترین پروژه استحاله فرهنگی در تاریخ معاصر ایران، سایت همشهری آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۳ بهمن ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- پناهی، مهین، «بررسی اهداف و شیوه‌های نفوذ تهاجم فرهنگی در سبک زندگی ایرانی اسلامی»، در مجله مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، دوره ۶، ۳۰ خرداد ۱۳۴۰۱ش.
- «تحکیم خانواده، مهم‌ترین سد آسیب‌های اجتماعی در گام دوم انقلاب است»، سایت جوان آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۶ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- «تحول مفاهیم دشمن‌شناسی فرهنگی در اندیشه مقام معظم رهبری؛ از تهاجم فرهنگی تا رخنه فرهنگی»، سایت بصیرت، تاریخ انتشار: ۴ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۲ش.
- «تهاجم فرهنگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- «جنگ نرم؛ تبیین مفهومی، پیشینه تاریخی و تاکتیک‌ها»، سایت خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
- خامنه‌ای، سید علی، سخنرانی «بیانات در دیدار جمعی از کارگزاران فرهنگی»، ۲۱ مرداد ۱۳۷۱ش.
- خسروپناه، عبدالحسین، جریان‌شناسی ضدفرهنگها، قم، ناشر: تعلیم و تربیت اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۹۰ش.
- خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- دبیرخانه تبیین اندیشه‌های دفاعی حضرت امام خمینی، سیری در اندیشه‌های دفاعی امام خمینی، ج۲، بی‌جا، انتشارات دفاع، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- «راهبردها و راهکارهای مقابله با سلطه رسانه‌ای غرب از منظر آیت‌الله مکارم»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴ آذر ۱۴۰۲ش.
- «راهکارهای مقابله با جنگ نرم»، سایت خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۷ تیر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
- شهبازی، عبدالله، «داستان تلخ تهاجم فرهنگی در ایران»، در مجله سوره‌اندیشه، شماره ۷۴ ۷۵، اسفند ۱۳۹۲ و فروردین ۱۳۹۳ش.
- «عبدالحسین خسروپناه»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تاریخ انتشار: ۱ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- عبدی، حسین، جنگ نرم، قم، دفتر نشر معارف، چاپ سوم، ۱۳۹۰ش.
- علویان، مرتضی و غلامرضا ضابط پور‌کاری، «جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران؛ توهم یا واقعیت؟»، در مجله مطالعات قدرت نرم، شماره ۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.
- فصیحی، عبدالخالق، شرایط دفاع مشروع از دیدگاه امام و حقوق بین الملل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، نقش روشنفکران در تاریخ معاصر ایران، ج۱، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، تهاجم فرهنگی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هشتم، ۱۳۸۱ش.
- «ناتوی فرهنگی و راهکارهای مقابله با آن از منظر قرآن کریم»، سایت دانشجو، تاریخ انتشار: ۱۳ دی ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۲ش.
- ولی‌زاده، اسماعیل، «تهاجم فرهنگی و راههای مقابله با آن»، در مجله معارف، شماره ۶۹، مهر ۱۳۸۸ش.