ترجمه قرآن الهی قمشه‌ای از مشهورترین و پرتیراژترین ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی شمرده شده است. مهدی الهی قُمشه‌ای را آغازگر ترجمه آزاد دانسته‌اند که در این نوع ترجمه، تفسیر با متنِ ترجمه آمیخته است. نثر ترجمه قمشه‌ای را روان، شیوا و همه‌فهم توصیف کرده‌اند. این ترجمه برای نخستین بار در سال ۱۳۲۳ش توسط کتابفروشی اسلامیه به چاپ رسید.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مهدی الهی قمشه‌ای |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابفروشی اسلامیه (اولین ناشر) و ناشران مختلف |
| تاریخ نشر | ۱۳۲۳ش (چاپ اول توسط) |
ترجمه الهی قمشه‌ای با وجود شهرتی که دارد، بنا به گفته محققان ترجمه قرآن، غلط‌های علمی و اشکالات ادبیِ زیادی دارد که باعث شده نقدهای زیادی بر آن نوشته شود. بهاءالدین خرمشاهی، مترجم قرآن، در نقدی مفصل، ۱۲۰ ایراد از این ترجمه گرفته است. عدم توجه به مفرد و جمع بودن ضمایر، عدم وحدت در معادل‌ها، تغییر ساختار و قالب واحدهای دستور زبانی، نقص ویرایشی و ضعف ادبی از جمله ایراداتی است که بر این ترجمه گرفته شده است.
الهی قمشه‌ای با صرف نظر کردن از حق تألیف ترجمه خود، راه را برای ناشران متعددی باز کرد تا این ترجمه را در تیراژهای بالا چاپ کنند. بر این ترجمه ویرایش‌های متعددی نیز انجام گرفته است که مهم‌ترین ویرایش را حسین استادولی، از مترجمان قرآن، انجام داده است.
معرفی و جایگاه
ترجمه قرآن اثر مهدی الهی قمشه‌ای مشهورترین و پرتیراژترین ترجمه فارسی قرآن شمرده می‌شود.[۱] این ترجمه را آغازگر عصر ترجمه آزاد شمرده‌اند.[۲] جایگاه این ترجمه را در تأسیس ترجمهٔ به‌روز و روان قرآن به نثر معیار مهم تلقی کرده‌اند.[۳] محققان ترجمه قرآن گفته‌اند قمشه‌ای برخلاف روش ترجمه تحت‌اللفظی (ترجمه واژه به واژه) که پیش از او مرسوم بود، ترجمه‌ای نوین[۴] با نثری شیوا ارائه داد.[۵] ترجمه قمشه‌ای به سبب اینکه افزوده‌های تفسیری با متن آمیخته است، ترجمه آزاد شناخته می‌شود.[۶] بهاءالدین خرمشاهی این ترجمه را به سبب متن تفسیری‌اش روان‌تر و خوش‌خوان‌تر از ترجمه‌های پیش از خود دانسته است.[۷]
قلم روان و رَسا، که فهم عبارات قرآنی را آسان کرده[۸] و توضیحات کوتاه میان پرانتز، که فهم آیه را روشن می‌کند، از ویژگی‌های مثبت ترجمه قمشه‌ای شمرده شده است.[۹] این ترجمه با توجه به این ویژگی‌های مثبت و هم از نظر متن تفسیری‌اش با استقبال زیادی مواجه شده است.[۱۰] محققان ترجمه قرآن این ترجمه را با وجود شهرت و محبوبیتش دارای غلط‌های زیاد علمی و معنایی دانسته‌اند.[۱۱]
حُسن شهرت علمی، مقام روحانی و عرفانی الهی قمشه‌ای و سهل‌گیری در مسئلهٔ حق مؤلف (کپی رایت)، و نیز نثر ساده و همه فهم این ترجمه را از دلایل چاپ‌های متعدد این ترجمه دانسته‌اند.[۱۲] برخی معتقدند ترجمه الهی قمشه‌ای در واقع همان ترجمه بصیرالملک (از رجال فرهنگی دربار ناصرالدین شاه) به علاوه نکات تفسیری است.[۱۳]
مترجم
محمدمهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)، ملقّب به مُحی‌الدین، حکیم، عارف، شاعر و مترجم قرآن و صحیفه سجادیه است.[۱۴] الهی قمشه‌ای علاوه بر تدریس در حوزه و دانشگاه، آثاری در زمینه‌های فلسفه و سایر علوم اسلامی نگاشته است.[۱۵]
نقد و ایرادها
بر ترجمه الهی قمشه‌ای نقدهایی نگاشته شده است.[۱۶] ابوالقاسم پاینده و حسین استادولی، از مترجمان قرآن، از مشهورترین افرادی هستند که ترجمه قمشه‌ای را مورد نقد قرار دادند.[۱۷] بهاءالدین خرمشاهی که ترجمه الهی قمشه‌ای را مقبول‌ترين ترجمه قرآن در عصر جدید و البته پر از اشتباه دانسته،[۱۸] ۱۲۰ ایراد بر این ترجمه گرفته است.[۱۹] گفته شده الهی قمشه‌ای از اصول علمی و نظری ترجمه قرآن چندان آگاه نبوده است.[۲۰] در یکی از نقدها به ترجمه وی بیان شده که به سبب آمیخته‌بودن افزوده‌های تفسیری در متن، جداسازی یا به درون پرانتز و قلاب بردن آن، و ویرایش اساسی این ترجمه ممکن نیست.[۲۱]
از جمله ایرادهایی که بر این ترجمه گرفته‌اند عبارت است از:[۲۲]
- بی‌دقتی: مانند عدم توجه به ضمایر مفرد یا جمع[۲۳] و مذکر و مؤنث بودن آن. و بی‌توجهی به معلوم و مجهول بودن اَفعال.[۲۴]
- ضعف ادبی: مانند اینکه صفت و موصوف به‌صورت مضاف و مضاف‌الیه درآمده است.[۲۵]
- تغییر ساختار و قالب واحدهای دستور زبانی.[۲۶]
- عدم وحدت در معادل‌ها.[۲۷]
- نقل به معنی: در برخی آیات پیام کلی آیه ترجمه شده است.[۲۸]
- افتادگی‌ها: مانند برخی جاها که بعضی از ضمایر یا کلمات معنا نشده‌اند.[۲۹]
- نقص ویرایشی: این ترجمه از ویرایش صحیحی برخوردار نیست.[۳۰]
- اِجمال‌ها و تفصیل‌ها: در موارد بسیاری شرح لازم نبوده و شرح داده شده و در مواردی از توضیح لازم صرف نظر گردیده است.[۳۱]
- آمیختگی شرح و تفسیر با متن ترجمه.[۳۲]
- عطف مترادف‌ها و قلم‌گردانی‌های غیرلازم.[۳۳]
- بی‌توجهی به قرائت‌های مختلف.[۳۴]
ویرایش و چاپ‌ها
نخستین چاپ ترجمه الهی قمشه‌ای در سال ۱۳۲۳ش از سوی کتابفروشی اسلامیه منتشر شده است.[۳۵] این ترجمه برای اول بار در تاریخ ترجمه فارسی، شاید به اقتباس از بعضی ترجمه‌های اروپایی قرآن کریم، به صورت صفحه به صفحه، نه زیرنویس، یا بین سطرها، چاپ شده است.[۳۶] این ترجمه به علت اینکه مترجم آن حق‌التألیف نمی‌گرفت، به دست ناشران مختلفی به چاپ رسید و به صدها چاپ رسیده است.[۳۷] با توجه به اینکه هر ناشر در این ترجمه اِعمال سلیقه کرده است نسخه‌های مختلف آن با یکدیگر هماهنگ نیست.[۳۸] در سال ۱۳۹۴ش طبق یک خبر غیررسمی ممنوعیت چاپ قرآن با ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شد که واکنش‌های مثبت و منفی زیادی را در پی داشت.[۳۹]
از ویرایش‌هایی که بر این ترجمه انجام گرفته، ویرایش حسین الهی قمشه‌ای، فرزند الهی قمشه‌ای، است که توسط انتشارات امبیرکبیر به چاپ رسیده است؛ اما گفته شده این ویرایش در حد اصلاح بعضی الفاظ و غلط‌های خیلی مشهور است و ویرایشی اساسی نیست.[۴۰] همچنین برخی چاپ‌های دیگر این ترجمه مانند چاپ انتشارات اوقاف در سال ۱۳۶۹ش که مورد تأیید حسین الهی قمشه‌ای بوده و نیز ویرایش محمدباقر بهبودی (۱۳۰۷ـ۱۳۹۳ش) پژوهشگر دینی، و دیگران، هیچ‌کدام ویرایشی کامل شمرده نمی‌شوند.[۴۱]
ویرایش حسین استادولی، مترجم قرآن، بر ترجمه قمشه‌ای را مهم‌ترین ویرایش علمی و اساسی این ترجمه دانسته‌اند.[۴۲] این ترجمه با ویراستهٔ استادولی در سال ۱۳۷۷ش از سوی کتابفروشی اسلامیه انتشار یافته است.[۴۳] این ویرایش را بهترین نسخه ترجمه چاپ شده الهی قمشه‌ای دانسته‌اند؛ هرچند گفته شده ویراستار فقط به دنبال تصحیح غلط‌های بزرگ بوده است.[۴۴] خرمشاهی این ترجمه با این ویراسته را ترجمه‌ای خوشخوان، تفسیرآمیز و آزاد توصیف کرده است.[۴۵]
پانویس
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»، ص۱۵۳؛ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۵.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای» ص۸؛ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۵۸.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای» ص۲۰.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۵.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۵۸.
- ↑ بستانی، و حویدر، «الهی قمشه‌ای و ترجمه قرآن»، ص۲۵.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای» ص۸.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۵.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»، ص۱۵۰.
- ↑ «نظر کارشناسان در مورد ترجمه الهی قمشه‌ای»، ایکنا.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۵۸؛ بستانی، و حویدر، «الهی قمشه‌ای و ترجمه قرآن»، ص۲۳.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای» ص۹.
- ↑ معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۴؛ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۶.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۸، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۱۴۹.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۱۱.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۱۱.
- ↑ سایت راسخون،https://rasekhoon.net/article/show/938059
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۶.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای» ص۲۰.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۲۰.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۸.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۱۵۰.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۹۹.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»،ص۱۵۰ و ۱۵۱.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۲۰ و ۲۱.
- ↑ بستانی، و حویدر، «الهی قمشه‌ای و ترجمه قرآن»، ص۴۳.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»،ص۱۵۲.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»،ص۱۵۲.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۱۰۳؛ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»،ص۱۵۲.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای»، ص۱۵۲.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۲۰ و ۲۱؛ بستانی، و حویدر، «الهی قمشه‌ای و ترجمه قرآن»، ص۳۶.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۲۰ و ۲۱.
- ↑ بیات مختاری، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، ص۱۰۰.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۸.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۸.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۹.
- ↑ «نظر کارشناسان در مورد ترجمه الهی قمشه‌ای»، ایکنا.
- ↑ «نظر کارشناسان در مورد ترجمه الهی قمشه‌ای»، ایکنا؛ «چرا باید چاپ ترجمۀ قرآن حکیم الهی قمشه‌ای ممنوع شود؟»، خبرآنلاین.
- ↑ استادولی، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۱۵۳.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۹.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۹.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۹.
- ↑ «ترجمه آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی بهترین ترجمه قرآن است»، وبگاه اطلاع‌رسانی استاد کوشا؛ «نظر کارشناسان در مورد ترجمه الهی قمشه‌ای»، ایکنا.
- ↑ خرمشاهی، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ص۲۱.
منابع
- استادولی، حسین، «گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه قرآن شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، بینات، شماره ۸، ۱۳۷۴ش.
- بستانی، قاسم، و حویدر، عباس، «الهی قمشه‌ای و ترجمه قرآن»، پژوهش‌های اسلامی، شماره ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.
- بیات مختاری، ماشاءالله، «نقد: کفایت‌ها و کاستی‌های ترجمه استاد الهی قمشه‌ای»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۴۴، زمستان ۱۳۸۴ش.
- «ترجمه آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی بهترین ترجمه قرآن است»، وبگاه اطلاع‌رسانی استاد کوشا، انتشار: ۲۹ تیر ۱۳۹۵ش، بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- «چرا باید چاپ ترجمۀ قرآن حکیم الهی قمشه‌ای ممنوع شود؟»، خبرآنلاین، انتشار: ۲۰ دی ۱۳۹۴ش، بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «نقد ترجمهٔ شادروان مهدی الهی قمشه‌ای»، ترجمان وحی، شماره ۷، شهریور ۱۳۷۹ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، ناهید و دوستان، ۱۳۹۳ش.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلاميه، ۱۳۵۲ش.
- معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۸۲ش.
- «نظر کارشناسان در مورد ترجمه الهی قمشه‌ای»، ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.