احمد بن عبدالرضا
| دانشمند، محدث و رجال‌شناس شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مهذب‌الدین بصری دمامینی حیدرآبادی |
| زادگاه | بصره یا دمامین |
| تاریخ وفات | پس از ۱۰۸۵ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ حر عاملی |
| اجازه روایت به | احمد بن جعفر چلبی |
| تألیفات | فائق المقال در حدیث و رجال • معارج الدین و مناهج الیقین • التحفة الصفویه • رسالة فى حرمة الغناء و ... |
احمد بن عبدالرضا، مهذب الدین بصری دمامینی حیدرآبادی (درگذشته پس از ۱۰۸۵ق)، محدث و عالم امامی قرن یازدهم هجری که احادیث فراوانی را از حفظ داشته است. وی از بیشتر علوم و فنون روزگار خویش بهره‌مند بوده و در سفر به شهرهای مختلف اسلامی، کتاب‌ها و رساله‌هایی در هر باب نوشته است.
زندگینامه
از زندگانی احمد اطلاعات کمی در دست است. آنچه از وی می‌دانیم این است که وی اهل بصره [۱]یا دمامین بوده است[۲] و به دلایلی نامشخص به ایران مهاجرت کرده است ولی بعدا از این مهاجرت اظهار تاسف کرده است.[۳]. معلوم نیست که او در چه تاریخی به ایران سفر کرده، ولی از یادداشت‌های پایانی تألیفاتش پیداست که احمد سال‌های ۱۰۶۸-۱۰۷۹ق را در نواحی مختلف خراسان، چون ادکان، شاندیز و مشهد گذرانده و در هر یک از این نواحی تألیف یا تألیفاتی داشته[۴]. وی هم چنین در این مدت با پادشاهان و ملوک نیز مصاحبت هایی داشته است چرا که وی در فائق المقال، از مصاحبت خویش با پادشاهان یاد کرده و آن را یکی از عوامل نپرداختن به ادامه تحصیلات و تحقیقات دانسته است[۵]. با توجه به اینکه او فائق المقال را در نخستین سال ورود به حیدرآباد تألیف کرده، مصاحبت او می‌بایست مربوط به پیش از این تاریخ و در نواحی مختلف بوده باشد. از احوال احمد پس از ۱۰۸۵ق اطلاعی در دست نیست. وی در همین سال برای شخصی به نام احمد بن جعفر چلبی اجازه نوشته است[۶].
زندگی علمی
احمد از بیشتر علوم و فنون روزگار خویش بهره داشته و کتاب‌ها و رساله‌هایی در هر باب نوشته است. تألیفات او دانش او را در تفسیر، اصول، حدیث، فقه، رجال، اخلاق، فنون ادبی، طب، هیئت و نجوم، علوم طبیعی و مهارت‌هایی چون قیافه‌شناسی نشان می‌دهد . اما ظاهرا وی به حدیث و رجال بیش از دیگر علوم علاقه داشته است. چراکه مهمترین اثر وی فائق المقال در حدیث و رجال است. او در این کتاب گفته است که ۱۲۰۰ حدیث را با سلسله اسناد و ۱۲ هزار حدیث را بدون سلسله اسناد، حفظ بوده است[۷]. احمد شاگرد حر عاملی بوده و بیشتر احادیث آن کتاب را از او روایت کرده است[۸]. حر عاملی در ۱۰۷۵ق به خط خویش بر کتاب الدرة النجفیة او تقریظ نوشته. نسخه خطی کتاب یا دست نوشته حرّ عاملی موجود است[۹].
آثار
تألیفات او همه به زبان عربی است. مهمترین آنها فائق المقال، در حدیث و رجال است که آخرین اثر موجود اوست. از وی چند اثر منتشر شده است که عبارتند از :
- معارج الدین و مناهج الیقین: وی در اوایل ۱۰۷۹ق هنوز در مشهد بود و در آن شهر این کتاب را تألیف کرد[۱۰].
- التحفة الصفویه: در ذیقعده ۱۰۸۰ق، در قندهار این کتاب را نوشته است[۱۱].
- الدرة النجفیة فی الاصول الفقهیة[۱۲]
- رسالة فى حرمة الغناء؛ این رساله در مجموعه غناء و موسیقی که بسیاری از رساله‌های غناء فقها در آن جمع‌آوری شده، منتشر شده شده است.[۱۳]
بخش دیگری از آثار وی نیز هنوز چاپ نشده است که عبارتند از:
- آداب المناظرة، ضمن مجموعه‌ای در نجف در کتابخانۀ شیخ هادی آل کاشف الغطاء نگهداری می‌شود.[۱۴]
- تحفة ذخائر کنوز الاخبار[۱۵]
- تحفة العزیزة، در اصول[۱۶]
- کتاب الحساب[۱۷]
- الدرة النجفیة، که نسخه‌ای از آن با تقریظ حر عاملی در زنجان موجود است.[۱۸]
- رسالة فی القیافة[۱۹]
- رسم الخط[۲۰]
- الزبدة، در معانی و بیان[۲۱]
- العبقریة[۲۲]
- عمدة الاعتماد فی کیفیة الجتهاد. وی این کتاب را در ۱۰۸۰ق در کابل نوشته است.[۲۳]
- غوث العالم فی حدوث العالم.[۲۴]
- فائق المقال فی الدحدیث و الرجال، که نسخه‌ای از آن در موزه بریتانیا موجود است.[۲۵]
- الفلکیة، در هیأت و نجوم.[۲۶]
- کلیات الطب، که در ۱۰۸۲ق در شاه جهان آباد تألیف کرده است.[۲۷]
- مصباح الصلاح و مفتاح النجاح.[۲۸]
- المعانی، در تفسیر.[۲۹]
- المقنعة النسیة و المغنی النفیسة، در علم حدیث. در اواسط سال ۱۰۷۹ق به هرات رفت و این رسالۀ را در آنجا نوشت.[۳۰]
- الاولیاء فی تنزیه الانبیاء.[۳۱]
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲، ص۲۲۷، ج۳، ص۳۶۳.
- ↑ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ نکـ: کشمیری، نجوم السماء، ص۱۸۲.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج ۳، ص ۳۶۲؛ همو، مصفی المقال، ص ۵۲؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ نکـ: کشمیری، نجوم السماء، ص ۱۸۲.
- ↑ ملک، ج۶، ص۴۹۶.
- ↑ کشمیری، نجوم السماء، ص ۱۸۲؛ قس: حسنی، نزهة الخواطر، ج ۵، ص ۴۱.
- ↑ احمد بن عبدالرضا، فائق المقال، ص ۳۱۰.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج ۸، ص ۱۱۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۳، ص۳۶۲؛ همو، مصفی المقال، ص۵۲؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۳، ص۴۴۷.
- ↑ بیشتر این تألیفات با ذکر نسخه‌های آنها توسط آقابزرگ، در مجلدات مختلف الذریعه و نیز بروکلمان گزارش شده است.نکـ: فاضل، معجم مؤلفی الشیعة، ص ۷۲؛ آقابزرگ، مصفی المقال، صص ۵۰-۵۱؛ امین، اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۶۲۴؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج ۱، ص ۲۷۳؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577-578.
- ↑ مختاری، صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱ و ج۴، ص ۲۰۴۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۳۰.
- ↑ شورا، ج۱۲، ص۱۸۸.
- ↑ ملک همانجا.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۸، ص۱۱۳.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۲۲.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۳۱.
- ↑ ضمن همان مجموعه،آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۱۵.
- ↑ مولوی، مفتاح الکنوز الخفیة، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ ضمن همان مجموعه.آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۵، صص۳۳۴-۳۳۵.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۷۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۹۱.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، صص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۳۰، ج۱۸، ص۱۳۰.
- ↑ مرکزی، ج۸، ص۴۰۴.
- ↑ ملی، ج۱۰، صص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ نکـ: ملک، ج۶، ص۴۹۵.
- ↑ شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری یزد، ج۴، ص۱۴۹۹.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
- همو، مصفی المقال، تهران، ۱۳۷۷ش.
- احمد بن عبدالرضا، فائق المقال، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حسنی، عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- شورا، خطی.
- شیروانی، محمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری یزد، تهران، ۱۳۵۵ش.
- فاضل قاینی، علی، معجم مؤلفی الشیعة، تهران، ۱۴۰۵ق.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
- کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء، قم، ۱۳۹۴ق.
- مرکزی، خطی.
- ملی، خطی.
- مولوی، عبدالحمید، مفتاح الکنوز الخفیة، پتنه، ۱۹۱۸م.
- مختاری، رضا و صادقی، محسن، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ١٣٧٧ش.
- GAL; GAL, S.