فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)

فرهنگ سوگ شیعی

اطلاعات کتاب
نویسنده	جمعی از نویسندگان با مدیریت و سرویراستاری محسن‌حسام مظاهری
تاریخ نگارش	۱۳۹۵ش
موضوع	عزاداری مذهبی
زبان	فارسی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	انتشارات خیمه و آرما
تاریخ نشر	۱۳۹۵ش
شابک	۱-۵۳-۶۲۵۴-۶۰۰-۹۷۸

فرهنگ سوگ شیعی دانشنامه‌ای موضوعی درباره عزاداری مذهبی شیعیان و موضوعات مرتبط با آن است. این کتاب مشتمل بر ۲۷۱ مدخل است که در ده گروه؛ همچون مفاهیم، آیین‌ها، آداب و رسوم، اماکن و اشخاص و آثار مکتوب دسته‌بندی شده است.

این کتاب حاصل کوشش جمعی از نویسندگان با مدیریت و سَرویراستاری محسن‌حسام مظاهری بوده و انتشارات خیمه آن را در سال ۱۳۹۵ش چاپ و منتشر کرده‌ است. فرهنگ سوگ شیعی دومین جایزه کتاب سال عاشورا را به خود اختصاص داده است.

محتوای کتاب

فرهنگ سوگ شیعی اثری درباره عزاداری مذهبی شیعیان است. این کتاب که بیشتر بر عزادارای شیعیان ایران تمرکز دارد، دانشنامه‌ای مشتمل بر ۲۷۱ مدخل است که به صورت الفبایی مرتب شده‌اند. آنگونه که در بخش درآمد این اثر ذکر شده است، محتوای کتاب در ۱۰ گروه موضوعیِ زیر دسته‌بندی می‌شود:

1. مفاهیم و اصطلاحات: برخی اصطلاحات مرتبط با سوگواری همچون آب، اسطوره و اشک در این دانشنامه، تعریف شده و ضمن معرفی جایگاه آنها در تاریخ و ادیان، نسبت هریک، با عزادارای شیعیان تبیین گردیده است.
2. آثار مکتوب: متون دینی (مانند زیارت عاشورا، مقاتل) پژوهش‌ها و کتاب‌هایی همچون کبریت احمر از جمله آثاری هستند که به عنوان آثار مکتوب در این دانشنامه معرفی شده‌اند.
3. اشخاص: اعمّ از بزرگان دینی، علما، مدّاحان، پژوهشگران، مقتل‌نویسان، شاعران و دیگر شخصیت‌های مرتبط با مقوله عزاداری.
4. آیین‌ها، آداب و رسوم: مانند قمه‌زنی، چهل‌منبر و نخل‌گردانی.
5. واحدهای جغرافیایی: اعمّ از کشورها و شهرهایی که نام آنها به نوعی با عزاداری گره خورده است همانند کربلا و زنجان.
6. اماکن: از مداخل مرتبط با این دسته می‌توان به حسینه‌ها، تکیه، مهدیه و هیئت اشاره کرد که در ضمن آنها علاوه بر ارائه تعریف، جایگاه این نوع مکان‌ها در تاریخ شیعه و نسبتشان با سوگواری نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین مدخل برخی از حسینه‌ها و تکایای معروف همچون حسینیه اعظم زنجان ایجاد شده و اطلاعاتی از تاریخچه، تحولات و نقش آنها ارائه گردیده است.
7. اشیاء: مانند عَلَم، توغ و دمام.
8. زمان‌ها: مانند عاشورا و فاطمیه.
9. سازمان‌ها: مانند مؤسّسه وعظ و خطابه و هیئت رزمندگان اسلام
10. دوره‌های تاریخی و دولت‌ها:مانند آل‌ بویه و صفویه.

برخی گروه‌های موضوعی مانند گروه کشورها و نیز دوره‌های تاریخی به‌دلیل عدم نگارش همه مداخل مرتبط با آنها، در ویراست نخست این اثر ذکر نشده‌اند.

هدف و روش تحقیق

هدف از تألیف کتاب فرهنگ سوگ شیعی، سامان دادن به مطالعات آئین‌های عزاداری عنوان شده است. در درآمد کتاب با اشاره به تلاش‌ بسیاری از نویسندگان برای معرفی آیین‌های عزاداری شیعیان، وجود برخی کاستی‌ها در پژوهش‌های پیشین و عدم استفاده صحیح از روش‌های علمی، سبب فقدان تصویر دقیق، شفاف و جامعی از این آیین‌ها عنوان شده است. به همین دلیل، اثر مذکور به دنبال شناخت و معرفی علمی عزادارای و موضوعات مرتبط با آن است.
به‌گفته سرویراستار این اثر، نویسندگان مقالات علاوه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای، از تجربیات خود، مشاهدات شخصی و پژوهش‌های میدانی نیز بهره‌ برده‌اند.
دانشجویان، طلاب علوم دینی، پژوهشگران و علاقمندان حوزۀ مطالعات آیین‌های شیعی مخاطبان اصلی این دانشنامه‌اند.

پدیدآورندگان

بیش از ۵۰ پژوهشگر در شش گروه تاریخ، جغرافیای فرهنگی، ادبیات، مردم‌شناسی، هنر و مطالعات دینی در تولید این اثر نقش نویسندگی یا مشاوره داشته‌اند. از این میان ۴۳ نفر با هدایت شورای علمی به مدیریت و سر ویراستاری محسن حسام مظاهری دانشنامه مذکور را به رشته تحریر درآورده‌اند. اعضای شورای علمی عبارتند از پیمان اسحاقی، جبار رحمانی، مسلم نادعلی‌زاده، سعید طاووسی مسرور، مهدی مسائلی و مظفر پاسدار شیرازی.

جوایز

کتاب فرهنگ سوگ شیعی در سال ۱۳۹۶ش برگزیده دومین دوره جایزه کتاب سال عاشورا با نام دعبل خزاعی شد. این دانشنامه توانست در گروه فرهنگ و تاریخ، در رشته پژوهش اجتماعی جایزه مذکور را از آن خود کند.

چاپ و نشر

فرهنگ سوگ شیعی توسط انتشارات خیمه و آرما در ۶۷۱ صفحه در ۱۰۰۰ شماره منتشر شده است. تدوین این اثر، پروژه‌ای میان‌رشته بوده که در سال ۱۳۸۹ش آغاز و در سال ۱۳۹۵ش به چاپ نخستین ویراست آن منتهی شده است.
سرویراستار این اثر در درآمدی که بر آن نگاشته، فرهنگ سوگ شیعی را به عنوان یک پروژۀ پژوهشی مستمر معرفی می‌کند که قرار است در بازه‌های پنج‌ساله و در قالب ویراست‌های پیاپی، ویرایش و تکمیل شود.

جستار وابسته

• رسانه شیعه