آیه ۲ سوره فتح
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | فتح |
| شماره آیه | ۲ |
| جزء | ۲۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اشاره به نتایج صلح حدیبیه |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | صلح حدیبیه |
آیه ۲ سوره فتح، نتایج صلح حدیبیه را برای پیامبر(ص) در سه بخش تبیین میکند: آمرزش گناهان، نعمت و هدایت به صراط مستقیم.
با توجه به اعتقاد به عصمت پیامبران، مفسران درباره تفسیر گناه در این آیه نظرات مختلفی دارند. مفسران اهلسنت آن را به خطاهای کوچک، ترک اولیٰ یا گناهان امت تفسیر کردهاند، در حالی که مفسران شیعه، آن را نه به معنای گناه واقعی، بلکه اشاره به اتهامات مشرکان میدانند که مبارزه پیامبر با شرک و بتپرستی را گناه تلقی میکردند و این اتهامات با پیروزیهای پس از صلح حدیبیه از پیامبر زدوده شد. در روایتی از امام رضا(ع) نیز به این تفسیر اشاره شده است.
اتمام نعمت نیز به گشایش مسیر برای فتح مکه و گسترش اسلام، و هدایت به راه مستقیم به فراهمآوری شرایط پیروزیهای آینده و همچنین هدایت مستمر الهی برای استقامت پیامبر در مسیر رسالت تفسیر شده است.
نتایج فتح مبین
بر اساس تفسیر نمونه، آیات دوم و سوم سوره فتح بیانگر چهار موهبت بزرگ الهی به پیامبر(ص) در پی فتح مبین (صلح حدیبیه) هستند: آمرزش گناهان، تکمیل نعمت، هدایت به راه راست و نصرت شکستناپذیر.[۱] این آیات نتایج پیروزمندانهای را توصیف میکنند که در آیه اول این سوره به آن اشاره شده بود.[۲]
﴿لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا ٢﴾ [فتح:2]
﴿تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد و نعمتخود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهی راست هدایت کند ٢﴾
آمرزش کدامین گناه؟
یکی از نعمتهای الهی به پیامبر(ص) که در آیه دوم سوره فتح به آن اشاره شده، آمرزش گناهان است.[۳] با توجه به مقام عصمت پیامبر، مفسران دیدگاههای مختلفی درباره معنای گناه در این آیه ارائه کردهاند.[۴] به گفته طبرسی در مجمعالبیان برخی از اهلسنت آن را به گناهان پیش و پس از بعثت یا گناهان پدر و مادر پیامبر و یا گناهان امت او نسبت دادهاند، در حالی که مفسران شیعه عموماً آن را به گناهان امت یا گناهان مشرکان که مانع ورود پیامبر به مکه میشدند و او را آزار و اذیت میدادند، تفسیر کردهاند.[۵]
علامه طباطبایی، محمدجواد مغنیه، مکارم شیرازی و سید محمدتقی مدرسی از مفسران شیعه با ردّ نسبت گناه به پیامبر، معتقدند که مراد از «ذنب» در این آیه، مخالفت با خدا نیست، بلکه یا اشاره به اعمالی است که نزد مشرکان گناه شمرده میشد – مانند مبارزه با شرک و انجام غزوات – یا اتهاماتی بوده که مخالفان به پیامبر میزدند. به باور آنان، پس از صلح حدیبیه و فتح مکه، خداوند این تصور نادرست را از اذهان زدود.[۶] بر پایه روایتی که از امام رضا(ع) نقل شده نیز مشرکان پیامبر را به دلیل دعوت به توحید و ترک بتپرستی، گناهکار میدانستند.[۷] هاشمی رفسنجانی نیز در تفسیر راهنما با توجه به عدم ارتباط ظاهری صلح حدیبیه با بخشش گناهان، نتیجه گرفته که مراد آیه، زدوده شدن تصور گناه از پیامبر در دیدگاه مشرکان پس از این رویدادها بوده است.[۸]
اتمام نعمت و هدایت مستمر الهی برای پیامبر
آیه دوم سوره فتح به دو نعمت بزرگ الهی به پیامبر(ص) اشاره دارد: اتمام نعمت و هدایت به صراط مستقیم. به باور مفسران، اتمام نعمت در پی صلح حدیبیه محقق شد و به معنای فراهمآوردن بستر لازم برای اقدامات سرنوشتساز بعدی، از جمله فتح مکه و پایان خصومت مشرکان بود.[۹] همچنین هدایت به راه راست در این آیه، به زمینهسازی الهی برای حرکت پیامبر به سوی پیروزیهای بزرگ تفسیر شده است؛[۱۰] البته برخی نیز آن را نشانهای از نیاز همیشگی پیامبر به هدایت مستمر خدا برای ثبات قدم در مسیر حق میدانند.[۱۱]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۸.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۹، ص۱۸۹.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۳، ص۲۹۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۶؛ معرفت، «عصمت پیامبران»، ص۷؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۶، ص۴۸-۴۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۲۲؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۳، ص۲۹۲.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، منشورات جهان، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۷، ص۳۸۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۷، ص۳۸۸-۳۸۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۸؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۷، ص۳۸۸-۳۸۹.
منابع
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۳ش.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران، منشورات جهان، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین علیه السلام، ۱۴۱۹ق.
- معرفت، محمدهادی، «عصمت پیامبران»، در مجله پژوهشهای اجتماعی اسلامی، شماره ۸، ۱۳۷۶ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، علیاکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.