مسجد جامع اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها
ویکی‌سازی و ساده‌سازی
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (ویکی‌سازی و ساده‌سازی) |
|||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
| پانویس = | | پانویس = | ||
}}'''مسجد جامع اصفهان''' معروف به مسجد عتیق و جمعه از نخستین [[مساجد]] ایران است که مجموعه‌ای از سبک‌های مختلف معماری و | }}'''مسجد جامع اصفهان''' معروف به مسجد عتیق و جمعه از نخستین [[مساجد]] ایران است که مجموعه‌ای از سبک‌های مختلف معماری و تزئیناتی اسلامی و ایرانی را در چهارده قرن گذشته در بر دارد. این مسجد در دوره‌های مختلف گسترش یافته، تزئیناتی به آن اضافه شده و مرمت شده است. [[محراب الجایتو]] در ضلع غربی مسجد جامع اصفهان، از نمادهای شیعی آن محسوب می‌شود. | ||
بنای این مسجد | بنای این مسجد باعث شکل‌گیری هسته اولیه شهر [[اصفهان]] دانسته شده است. مسجد جامع اصفهان محور فعالیت‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی در دوران حکومت‌های [[آل‌بویه]]، [[سلجوقیان]]، [[ایلخانان]] و [[تیموریان]] بوده و از زمان [[صفویه]] با وجود انتقال مرکز فعالیت‌ها به [[میدان نقش جهان]]، باز نقش خود را در زندگی روزمره مردم حفظ کرده است. | ||
مسجد جامع اصفهان از زمان ساخت | مسجد جامع اصفهان از زمان ساخت در زمان [[منصور عباسی]]، دائماً در حال تغییر بوده تا توسط سلجوقیان تغییرات اساسی پیدا کرد و به اولین مسجد چهار ایوانی در جهان اسلام تبدیل و الگوی دیگر مساجد شد. این مسجد با وجود تخریب‌های ناشی از آتش‌سوزی و حملات نظامی، با مرمت‌هایی که در آن صورت گرفته، همچنان پابرجا است. | ||
مسجد جامع اصفهان شامل بخش‌هایی چون صحن چهار ایوانی، گنبد | مسجد جامع اصفهان شامل بخش‌هایی چون صحن چهار ایوانی، گنبد نظام‌الملک، ایوان‌های صاحب، استاد، شاگرد و درویش، چند شبستان چهلستونی، مدرسه مظفری و محراب‌های متعددی از جمله محراب الجایتو است. تزئینات و کاشی‌کاری‌های این مسجد توسط سلسله‌های حاکم بر ایران به‌ویژه در زمان صفویان انجام شده است. کتیبه‌های زیادی در این مسجد وجود دارد که به تاریخچه معماری و حواشی مربوط به مسجد جامع اصفهان می‌پردازد. | ||
==معرفی== | ==معرفی== | ||
مسجد جامع اصفهان که با نام‌های دیگری مانند مسجد عتیق و مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود،<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۶۷؛ رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۲۷.</ref> از قدیمی‌ترین مساجد ایران<ref>ابونعیم اصفهانی، | مسجد جامع اصفهان که با نام‌های دیگری مانند مسجد عتیق و مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود،<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۶۷؛ رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۲۷.</ref> از قدیمی‌ترین مساجد ایران<ref>ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصبهان، ۱۹۳۴م، ج۱، ص۱۶-۱۸.</ref> و از نخستین مساجد چهار ایوانی جهان اسلام دانسته شده است.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۳۸.</ref> بنابر آنچه در پایگاه اینترنتی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ایران آمده، این مکان پیش از ورود مسلمانان به شهر [[اصفهان]]، کاربری آتشکده داشته و در سده‌های دوم و سوم هجری مسجدی ساده بر روی آن بنا شد و به‌مرور در دوره‌های مختلف تاریخی گسترش پیدا کرد.<ref>[https://wnhb.mcth.ir/معرفی/agentType/View/PropertyID/55 «مسجد جامع اصفهان»]، سایت وزارت میراث فرهنگی و گردشگری.</ref> مسجد جامع اصفهان در شمال شرقی این شهر و در کنار میدان کهنه (قیام) واقع شده است.<ref>لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۱.</ref> | ||
چنانکه در کتاب گنجینه آثار تاریخی اصفهان آمده است، این مسجد مهمترین بنای تاریخی ایران از دوره سلاجقه است که مجموعه‌ای از سبک‌های مختلف معماری و تزئیناتی چهارده قرن تاریخ اسلامی ایران را در بر دارد و جایگزین مساجد سبک ابتدایی عربی در ایران شد.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۶۷-۶۹.</ref> | |||
==اهمیت و جایگاه== | ==اهمیت و جایگاه== | ||
مسجد جامع اصفهان | مسجد جامع اصفهان به‌دلیل موقعیت مذهبی، تمدنی، فرهنگی و به‌ویژه به‌خاطر تحولات معماری اسلامی و ایرانی آن، دارای اهمیت است.<ref>حاج‌سیدجوادی، مساجد ایران، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۲.</ref> بنای این مسجد باعث ادغام مراکز روستایی مستقر در محوطه سپاهان و شکل‌گیری هسته اولیه شهر [[اصفهان]] دانسته شده است.<ref>شفقی، جغرافیای اصفهان، ۱۳۸۱ش؛ جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۳۰.</ref> به‌گفته برخی از محققان، مسجد عتیق محور فعالیت‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی در دوران حکومت‌های [[آل‌بویه]]، [[سلجوقیان]]، [[ایلخانان]] و [[تیموریان]] بوده و حتی در زمان [[صفویان]] که مرکز فعالیت‌ها به [[میدان نقش جهان اصفهان|میدان نقش جهان]] منتقل شد، اعتبار خود را حفظ کرد.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۳۸.</ref> | ||
مسجد جامع اصفهان را بنایی فاخر و ارزشمند در تاریخ هنر و معماری به شمار آورده‌اند؛<ref>قلعه‌نویی و کلانتری، «بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»، ص۱۸.</ref> زیرا افزون بر شواهدی از دوران پیش از اسلام، آثاری از معماریِ دوره‌های گوناگون اسلامی مانند [[دیلمیان]]، سلجوقیان، [[ | مسجد جامع اصفهان را بنایی فاخر و ارزشمند در تاریخ هنر و معماری به شمار آورده‌اند؛<ref>قلعه‌نویی و کلانتری، «بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»، ص۱۸.</ref> زیرا افزون بر شواهدی از دوران پیش از اسلام، آثاری از معماریِ دوره‌های گوناگون اسلامی مانند [[دیلمیان]]، سلجوقیان، [[آق‌قویونلوها]]، ایلخانی تا صفویه و [[قاجاریه]] را در خود جای داده است.<ref>[https://wnhb.mcth.ir/ «معرفی مسجد جامع اصفهان»]، سایت وزارت میراث فرهنگی و گردشگری.</ref> | ||
از دیگر دلایل اهمیت مسجد جامع | از دیگر دلایل اهمیت مسجد جامع اصفهان، وجود جلسات متعدد تدریس و تعلیم در جای‌جای آن در طول تاریخ طولانی از ابتدای ساخت دانسته شده است؛ به‌صورتی که به‌گفته [[ابونعیم اصفهانی]] بیشتر از دو هزار نفر از علمای حدیث در آن تدریس کرده‌اند و همچنین ب گفته مافروخی صاحب کتاب محاسن اصفهان، علما در هر کدام از ایوان‌های آن به تدریس علوم شریعت می‌پرداخته‌اند.<ref>حاج‌سیدجوادی، مساجد ایران، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۲.</ref> | ||
ارتباط وسیع با زندگی روزمره مردم، مجاورت با محله‌های مسکونی و | ارتباط وسیع با زندگی روزمره مردم، مجاورت با محله‌های مسکونی و بازار، و همچنین وجود مقبره [[محمدباقر مجلسی]] و پدرش [[محمدتقی مجلسی]] در مجاورت این مسجد از دیگر دلایل اهمیت این مسجد دانسته شده است.<ref>قلعه‌نویی و کلانتری، «بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»، ص۱۸.</ref> به‌گفته برخی از محققان عواملی چون فرهنگ [[وقف]]، مشارکت‌پذیری و حضور دائم مردم در مسجد و همچنین مرمت‌های متعدد باعث حفظ مسجد جامع اصفهان از نابودی در طول بیش از هزار سال عمر آن شده است.<ref>خالقیان، ادیب‌زاده و سعدوندی، «عوامل فرهنگی-اجتماعی تاثیرگذار بر مانایی مسجد جامع عتیق اصفهان»، ص۸۸-۸۹.</ref> | ||
مسجد جامع اصفهان در سال ۱۳۱۰ش با شماره ۹۵ در فهرست آثار ملی ایران<ref>[https://wnhb.mcth.ir/معرفی/agentType/View/PropertyID/55 | مسجد جامع اصفهان در سال ۱۳۱۰ش با شماره ۹۵ در فهرست آثار ملی ایران<ref>[https://wnhb.mcth.ir/معرفی/agentType/View/PropertyID/55 «مسجد جامع اصفهان»]، سایت وزارت میراث فرهنگی و گردشگری.</ref> و در سال ۱۳۹۱ش با شماره ۱۳۹۷ در فهرست میراث جهانی یونسکو<ref>[https://fa.irunesco.org/مسجد-جامع-اصفهان-۲۰۱۲/ «مسجد جامع اصفهان (۲۰۱۲)»]، سایت کمسیون ملی یونسکو ایران.</ref> ثبت شده است. | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
[[پرونده:دوره‌های تاریخی ساخت مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|تصاویر دوره‌های گسترش و تحول مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:دوره‌های تاریخی ساخت مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|تصاویر دوره‌های گسترش و تحول مسجد جامع اصفهان]] | ||
بعد از فتح اصفهان توسط [[مسلمانان]] در [[سال ۲۱ هجری قمری|سال ۲۱]]<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۸۷۹م، ج۳، ص۲۲۲.</ref> یا [[سال ۲۳ هجری قمری|۲۳ هجری]] قمری<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۷م، ج۲، ص۳۸۳.</ref> و | بعد از فتح اصفهان توسط [[مسلمانان]] در [[سال ۲۱ هجری قمری|سال ۲۱]]<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۸۷۹م، ج۳، ص۲۲۲.</ref> یا [[سال ۲۳ هجری قمری|۲۳ هجری]] قمری<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۷م، ج۲، ص۳۸۳.</ref> و [[اسلام|مسلمان شدن]] مردم اصفهان، مساجدی در این شهر ساخته شد.<ref>حاج‌سیدجوادی، مساجد ایران، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۸.</ref> به‌گفته ابونعیم اصفهانی، اولین مسجد بزرگ در قسمت یهودیهٔ اصفهان توسط ابوخناس از موالی [[عمر بن خطاب]] و در زمان [[خلافت امام علی(ع)]] ساخته شد.<ref>ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصبهان، ۱۹۳۴م، ص۱۷.</ref> بر اساس گزارش او، در [[سال ۱۵۵ هجری قمری]]، ایوب بن زیاد در زمان خلافت [[منصور عباسی]]، مسجد جامع یهودیه یا همان مسجد جامع اصفهان را کنار قصر خود در محلی به نام یهودیه ساخت و منبری در آن نهاد و کنار آن بازاری ایجاد کرد و به‌مرور این مسجد گسترش زیادی پیدا کرد.<ref>ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصبهان، ۱۹۳۴م، ج۱، ص۱۶.</ref> | ||
با گسترش اصفهان در زمان [[خلافت]] [[معتصم عباسی]] در [[سال ۲۲۶ هجری قمری]]، محور مسجـد جـامع اصفهان بـه‌سوی [[قبله]] اصلاح و بـا | با گسترش اصفهان در زمان [[خلافت]] [[معتصم عباسی]] در [[سال ۲۲۶ هجری قمری]]، محور مسجـد جـامع اصفهان بـه‌سوی [[قبله]] اصلاح و بـا وسعتی چندیـن برابر تجدید بنا شد و در زمان [[مقتدر عباسی]] نیز وسعت یافت.<ref>مافروخی، محاسن اصفهان، تهران، ص۸۴؛ ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، ۱۹۳۴م، ج۱، ص۱۷.</ref> طبق کاوش‌های انجام شده، آثار مسجد اولیه در زیر شبستان جنوبی مسجد فعلی کشف شده که مسجدی مستطیل شکل به‌عرض ۵۲ تا ۵۵ متر بوده است.<ref>لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۳-۲۰۴.</ref> در زمان [[آل‌بویه]]، با وجود ساخته شدن [[مسجد جامع صغیر اصفهان|مسجد جامع صغیر]] با نام جورجیر توسط [[صاحب بن عباد]]<ref>مافروخی، محاسن اصفهان، تهران، ص۸۵-۸۶.</ref> برای فعالیت‌های [[شیعیان]] و [[معتزلیان]]، باز الحاقاتی در مسجد جامع عتیق در جهت بهبود معماری آن انجام شد.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۳۱؛ لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۵.</ref> | ||
===الگوی مساجد چهار ایوانی=== | ===الگوی مساجد چهار ایوانی=== | ||
بیشترین و | بیشترین و مهمترین تغییرات در مسجد جامع اصفهان مربوط به دوران سلجوقیان است. در این دوره با ساختن گنبد نظام‌الملک در جنوب و گنبد تاج‌الملک در شمال و ایجاد چهار ایوان بر محورهای اصلی صحن مسجد و ایجاد رواق‌های سرپوشیده و همچنین تزئینات جدید، معماری قبلی آن از حالت مسجد شبستانی خارج شد.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۴۴۳-۴۴؛ لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۵-۲۰۷.</ref> با اقدامات دوره سلجوقی در این مسجد، این بنا منحصربه‌فرد شد و به اولین الگو برای ساخت دیگر مساجد چهار ایوانی در جهان اسلام تبدیل یافت.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۳۸.</ref> | ||
===الحاقات و مرمت‌ها=== | ===الحاقات و مرمت‌ها=== | ||
[[پرونده:نقشه مسجد جامع اصفهان (2).png|بندانگشتی|نقشه مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:نقشه مسجد جامع اصفهان (2).png|بندانگشتی|نقشه مسجد جامع اصفهان]] | ||
الحاقات متعددی در دوره‌های گوناگون تاریخی به مسجد جامع اصفهان اضافه شد که از جمله آنها می‌توان به مدرسه مظفری، محراب اولجایتو، مسجد مصلی، شبستان زمستانی، شبستان عباسی و دو طبقه شدن نمای رو به صحن اشاره کرد. همچنین در تمام طول تاریخ این مسجد تا زمان | الحاقات متعددی در دوره‌های گوناگون تاریخی به مسجد جامع اصفهان اضافه شد که از جمله آنها می‌توان به مدرسه مظفری، محراب اولجایتو، مسجد مصلی، شبستان زمستانی، شبستان عباسی و دو طبقه شدن نمای رو به صحن اشاره کرد. همچنین در تمام طول تاریخ این مسجد تا زمان حاضر، اقدامات مرمتی و تزئیناتی نیز انجام شده است.<ref>گالدیری، مسجد جامع اصفهان، ۱۳۷۰ش، ص۴۹؛ جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۴۴-۵۶.</ref> | ||
مسجد جامع اصفهان در طول تاریخ خود بارها مورد هجمه قرار گرفته و دچار آتش‌سوزی‌هایی شده<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۷۸.</ref> و همچنین در زمان [[جنگ ایران و عراق]] مورد حمله هوایی قرار گرفت و بخش‌هایی از آن تخریب شد.<ref>لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۱۱.</ref> | مسجد جامع اصفهان در طول تاریخ خود بارها مورد هجمه قرار گرفته و دچار آتش‌سوزی‌هایی شده<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۷۸.</ref> و همچنین در زمان [[جنگ ایران و عراق]] مورد حمله هوایی قرار گرفت و بخش‌هایی از آن تخریب شد.<ref>لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۱۱.</ref> | ||
==بخش‌ها== | ==بخش‌ها== | ||
مسجد جامع اصفهان در چهار ضلع خود شامل بخش‌هایی همچون گنبد نظام‌الملک، گنبدتاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان‌های گرداگرد آن، مدرسه مظفری، محراب الجایتو و ... است. | مسجد جامع اصفهان در چهار ضلع خود شامل بخش‌هایی همچون گنبد نظام‌الملک، گنبدتاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان‌های گرداگرد آن، مدرسه مظفری، محراب الجایتو و... است. | ||
[[پرونده:گنبد و ایوان جنوبی مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمای گنبد نظام الملک و ایوان جنوبی مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:گنبد و ایوان جنوبی مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمای گنبد نظام الملک و ایوان جنوبی مسجد جامع اصفهان]] | ||
===گنبد | ===گنبد نظام‌الملک و ملحقات آن در ضلع جنوبی=== | ||
در ضلع جنوبی مسجد، گنبد | در ضلع جنوبی مسجد، گنبد نظام‌الملک، ایوان جنوبی معروف به ایوان صاحب به‌همراه دو مناره، دو شبستانِ چهلستون متعلق به جانشینان ملکشاه، ساختمان‌های دوره آل‌مظفر در سمت مشرق و چهلستون عباسی مربوط به دوران صفویه در سمت مغرب وجود دارد.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی ایران، ۱۳۵۰ش، ص۷۰-۷۱؛ رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref> این بناها در محل ساختمان‌های اولیه مسجد بنا شده و بسیاری از تزئینات آجری و گچ‌بری ایوان آن در زمان آق‌قویونلوها و صفویه صورت گرفته است.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref> | ||
===ایوان استاد و محراب الجایتو=== | ===ایوان استاد و محراب الجایتو=== | ||
[[پرونده:Mehrab oljayti.jpg|بندانگشتی|[[محراب]] [[الجایتو]] از نمادهای [[شیعی]] مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:Mehrab oljayti.jpg|بندانگشتی|[[محراب]] [[الجایتو]] از نمادهای [[شیعی]] مسجد جامع اصفهان]] | ||
به‌گفته رفیعی مهرآبادی در کتاب آثار ملی اصفهان، مهمترین ساختمان ضلع غربی مسجد جامع اصفهان، ایوان غربی (معروف به ایوان استاد) است که قدمت آن هم به دوره سلجوقی بازمی‌گردد؛ البته برخی از تزئینات آن در زمان [[شاه سلطان حسین صفوی]] انجام شده است.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۲.</ref> در این قسمت همچنین دو شبستان وجود دارد؛ شبستان کوچک که در [[ایلخانان|دروه ایلخانی]] بنا شد، مشهور به شبستان الجایتو با محراب مشهور و زیبای آن از زمان [[سلطان محمد خدابنده]] باقی مانده است.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۲.</ref> این محراب را یادگار تشرف سطان محمد خدابنده به [[مذهب تشیع]] دانسته‌اند. در دو طرف کتیبه این محراب بخشی از [[آیه ۵۹ سوره نساء]] آمده و در ضمن آن [[حدیث جابر]] مبنی بر معرفی [[امامان شیعه(ع)|۱۲ امام شیعه]] به‌عنوان [[اولوالامر]] حک شده است.<ref>سیچانی و شیخ شبانی، «تحلیل مضمون کتبیه‌های قرآنی ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»، ص۵۲-۵۴.</ref> | |||
شبستان | شبستان بزرگ این قسمت نیز به نام بیت‌الشتاء (شبستان زمستان) در زمان سلطان محمد بایسنقر ساخته شد و دارای مرمر‌های درخشانی است که حکم چراغ را برای شبستان دارد.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۲؛ رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۲.</ref> | ||
===ایوان شاگرد و مدرسه مظفری=== | ===ایوان شاگرد و مدرسه مظفری=== | ||
[[پرونده:ایوان شاگرد مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمایی ایوان شرقی مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:ایوان شاگرد مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمایی ایوان شرقی مسجد جامع اصفهان]] | ||
در وسط ضلع شرقی، ایوان معروف به ایوان شاگرد قرار دارد. <ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۳؛ لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۸.</ref>در مجاورت این ایوان ساختمان معروف به مدرسه مظفری است که در سال‌های ۷۵۹ تا ۷۷۶ق | در وسط ضلع شرقی، ایوان معروف به ایوان شاگرد قرار دارد.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۳؛ لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۸.</ref> در مجاورت این ایوان ساختمان معروف به مدرسه مظفری است که در سال‌های ۷۵۹ تا ۷۷۶ق توسط سلطان محمود آل‌مظفر بنا شده است.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۴-۷۵؛ هوشیاری، «گونه‌شناسی مسجد-مدرسه در معماری اسلامی ایران»، ص۴۲-۴۳.</ref> در این قسمت همچنین شبستانی وسیع مربوط به دوره آل‌مظفر با هجده ستون وجود دارد.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۴.</ref> | ||
===گنبد تاج الملک و ایوان درویش=== | ===گنبد تاج الملک و ایوان درویش=== | ||
[[پرونده:ایوان درویش مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمایی ایوان شمالی مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:ایوان درویش مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|نمایی ایوان شمالی مسجد جامع اصفهان]] | ||
در میانه ضلع شمالی مسجد، ایوان معروف به ایوان درویش مربوط به دوره دوم عهد سلجوقی قرار دارد و | در میانه ضلع شمالی مسجد، ایوان معروف به ایوان درویش مربوط به دوره دوم عهد سلجوقی قرار دارد و تزئینات آجری آن نیز از زمان [[شاه سلیمان صفوی]] است. در اطراف این ایوان نیز شبستان‌های چهل ستونی قرار دارد که آن را به گنبد تاج‌الملک (گنبد خاکی) متصل می‌کند.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۳؛ رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۲.</ref> در انتهای ایوان درویش، شاه‌نشینی وجود داشته که با راهروی تشریفاتی از گنبد به صحن مسجد مرتبط می‌شده است. این قسمت از مسجد آخرین تغییرات اساسی از زمان سلجوقی خوانده شده است.<ref>لاله، «اصفهان، مسجد جامع»، ص۲۰۸.</ref> | ||
==کتیبه‌ها== | ==کتیبه‌ها== | ||
[[پرونده:کتیبه های مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|یکی از کتیبه‌های مسجد جامع اصفهان]] | [[پرونده:کتیبه های مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|یکی از کتیبه‌های مسجد جامع اصفهان]] | ||
مسجد جامع اصفهان | مسجد جامع اصفهان به‌لحاظ اهمیت، وسعت، تعداد دوره‌های ساخت و حجم تزئینات از جمله بناهایی دانسته شده که بیشترین تعداد کتبیبه‌های تاریخی را در معماری اسلامی ایرانی در خود جای داده است.<ref>سیچانی و شیخ‌شبانی، «تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنیِ ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»، ص۴۹.</ref> این کتیبه‌ها به‌لحاظ مضمون به دو دسته کلی مذهبی (آیات، روایات، ادعیه و اسماء متبرک) و تاریخی تقسیم‌بندی شده است.<ref>سیچانی و شیخ‌شبانی، «تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنیِ ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»، ص۵۰.</ref> کتیبه‌های این مسجد از زمان ساخت تا دوره قاجار، تاریخ بَنا و بانیان و همچنین تزئینات آن را مشخص کرده است. در کتاب گنجینه آثار تاریخی اصفهان به معرفی و متن بیشتر این کتیبه‌ها پرداخته شده است.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۵-۱۶۸.</ref> برخی از مهمترین آنها، کتیبه گنبد نظام‌الملک، کتیبه گنبد‌تاج الملک، کتیبه محراب الجایتو، کتیبه‌های چهلستونهای اطراف گنبد نظام‌الملک، کتیبه ایوان درویش، کتیبه‌های سردر مجلسی، کتیبه‌های مربوط به آب مسجد و توبه‌نامه [[شاه طهماسب]] است.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۳-۵۸۷.</ref> | ||
در کتیبه گنبد | در کتیبه گنبد نظام‌الملک آمده است که این گنبد توسط حسن بن علی بن اسحاق طوسی وزیر ملکشاه سلجوقی ساخته شده است. به‌گفته رفیعی مهرآبادی، از مفاد این کتیبه استفاده می‌شود که [[خواجه نظام‌الملک]] به حسن بن علی بن اسحاق، فرمان ساخت این گنبد را داده است.<ref>هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۵۰ش، ص۷۶.</ref> در کتیبه گنبد تاج‌الملک که به گنبد خاکی نیز معروف است، آیاتی از [[قرآن]] نوشته شده و پس از آن به‌نام بانی این گنبد، «ابوالغنائم تاج‌الملک» اشاره شده است.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۵۳۵.</ref> | ||
==وضعیت امروزی== | ==وضعیت امروزی== | ||
[[پرونده:شب‌های قدر مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|برگزاری مراسم شب‌های قدر در مسجد جامع اصفهان سال ۱۴۰۱ش]] | [[پرونده:شب‌های قدر مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی|برگزاری مراسم شب‌های قدر در مسجد جامع اصفهان سال ۱۴۰۱ش]] | ||
در حال حاضر به دلیل اولویت پیدا کردن ارزش‌های تاریخی، مسجد جامع اصفهان | در حال حاضر به دلیل اولویت پیدا کردن ارزش‌های تاریخی، مسجد جامع اصفهان به‌عنوان بنای تاریخی مورد توجه قرار گرفته و ارتباط عمومی اقشار جامعه با آن محدود شده است؛<ref>قلعه‌نویی و کلانتری، «بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»، ص۲۶.</ref> اگرچه برخی از مناسبت‌ها مانند [[شب‌های قدر]] و [[اعتکاف|مراسم اعتکاف]] در این مکان همچنان برپا می‌گردد.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/8117095 «مراسم احیای اولین شب قدر در مسجد جامع اصفهان»]، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> همچنین به‌دلیل تغییر ساختار شهر در دوره معاصر، نقش این مکان به‌عنوان رکن اصلی در نظام شهرسازی سنتی کاهش یافته است.<ref>قلعه‌نویی و کلانتری، «بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»، ص۲۶.</ref> | ||
در دوران معاصر، | در دوران معاصر، به‌دلیل ارزش‌های تاریخی، معماری و هنری مسجد جامع اصفهان، مطالعات زیادی توسط محققان داخلی و خارجی درباره آن صورت گرفته است که از مهمترین آنها می‌توان به تحقیقات اوژینو گالدیری ایتالیایی، آندره گدار فرانسوی و لطف‌الله هنرفر اشاره کرد. در این مطالعات آثار مسجد اولیه، بقایای آتشکده قبل از اسلام و سیر تحولات بنای این مسجد در طول بیش از هزار سال عمر آن کشف شد.<ref>جبل‌عاملی، «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، ص۶۳-۶۵.</ref> | ||
==تک‌نگاری== | ==تک‌نگاری== | ||
[[پرونده:کتاب مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:کتاب مسجد جامع اصفهان.jpg|بندانگشتی]] | ||
یکی از | یکی از مهمترین کتاب‌های نوشته شده درباره مسجد جامع اصفهان، کتاب مسجد جامع اصفهان اثر اوژینو گالدیری، باستان‌شناس ایتالیایی است. در این کتاب تمام بنای مسجد جامع اصفهان مستندسازی می‌شود و دوره‌های تاریخی آن و همچنین مقایسه آن با دیگر مساجد شرح داده شده است. این کتاب که توسط عبدالله جبل‌عاملی ترجمه شده، نخستین بار در سال ۱۳۷۰ش به‌مناسبت کنگره جهانی بزرگداشت شهر تاریخی اصفهان توسط سازمان میراث فرهنگی منتشر شد. بازنشر این کتاب نیز توسط مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) فرهنگستان هنر در سال ۱۳۹۲ش انجام شد. | ||
==نگارخانه== | ==نگارخانه== | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۳۸: | ||
* ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، مدینة لیدن، مطبعة بریل، ۱۹۳۴م. | * ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، مدینة لیدن، مطبعة بریل، ۱۹۳۴م. | ||
* بلاذری، احمد بن یحیی، فتح البلدان، مصر، قاهره، مكتبة النهضة المصرية، ۱۹۵۷م. | * بلاذری، احمد بن یحیی، فتح البلدان، مصر، قاهره، مكتبة النهضة المصرية، ۱۹۵۷م. | ||
* | * جبل‌عاملی، عبدالله، [http://journal.richt.ir/athar/article-1-53-fa.pdf «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»]، در فصلنامه اثر، شماره ۶۱، ۱۳۹۲ش. | ||
* حاج‌سیدجوادی، سید کمال، مساجد ایران: دراسة تاریخیة حضاریة اثاریة فنیة، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۷۵ش. | * حاج‌سیدجوادی، سید کمال، مساجد ایران: دراسة تاریخیة حضاریة اثاریة فنیة، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۷۵ش. | ||
* خالقیان، سیما، و سودابه ادیب‌زاده و مهدی سعدوندی، [http://www.bagh-sj.com/article_126826_d72801e5a74f68563b79f6d9ff5d1890.pdf «عوامل فرهنگی - اجتماعی تاثیرگذار بر مانایی مسجد جامع عتیق اصفهان»]، در نشریه علمی باغ نظر، شماره ۱۸(۹۴)، ۱۴۰۰ش. | * خالقیان، سیما، و سودابه ادیب‌زاده و مهدی سعدوندی، [http://www.bagh-sj.com/article_126826_d72801e5a74f68563b79f6d9ff5d1890.pdf «عوامل فرهنگی - اجتماعی تاثیرگذار بر مانایی مسجد جامع عتیق اصفهان»]، در نشریه علمی باغ نظر، شماره ۱۸(۹۴)، ۱۴۰۰ش. | ||
* رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم، آثار ملی اصفهان، تهران، انتشارات انجمن آثاری ملی، ۱۳۵۲ش. | * رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم، آثار ملی اصفهان، تهران، انتشارات انجمن آثاری ملی، ۱۳۵۲ش. | ||
* قاسمی سیچانی، مریم، و فاطمه قنبری شیخ‌شبانی و محبوبه قنبری شیخ‌شبانی، «[http://jria.iust.ac.ir/article-1-831-fa.pdf تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنیِ ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»]، در فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، ش۱۶، ۱۳۹۶ش. | * قاسمی سیچانی، مریم، و فاطمه قنبری شیخ‌شبانی و محبوبه قنبری شیخ‌شبانی، «[http://jria.iust.ac.ir/article-1-831-fa.pdf تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنیِ ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»]، در فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، ش۱۶، ۱۳۹۶ش. | ||
* شفقی، سیروس، | * شفقی، سیروس، جغرافیای اصفهان، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۱ش. | ||
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، مدینه لیدن، مطبعَ بریل، ۱۸۷۹م. | * طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، مدینه لیدن، مطبعَ بریل، ۱۸۷۹م. | ||
* قلعه‌نویی، محمود، مائده کلانتری، [https://www.researchgate.net/profile/Ghalehnoee-Mahmoud-2/publication/346011355_A_STUDY_OF_THE_EVOLVING_ROLE_OF_THE_JAME'_MOSQUE_IN_URBAN_STRUCTURE_OF_ISFAHAN_WITH_PASSING_OF_TIME_ISC_in_Persian/links/5fb596f292851c933f3d4a11/A-STUDY-OF-THE-EVOLVING-ROLE-OF-THE-JAME-MOSQUE-IN-URBAN-STRUCTURE-OF-ISFAHAN-WITH-PASSING-OF-TIME-ISC-in-Persian.pdf «بررسی تغییرنقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»]، در فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره ۱۱، ۱۳۹۲ش. | * قلعه‌نویی، محمود، مائده کلانتری، [https://www.researchgate.net/profile/Ghalehnoee-Mahmoud-2/publication/346011355_A_STUDY_OF_THE_EVOLVING_ROLE_OF_THE_JAME'_MOSQUE_IN_URBAN_STRUCTURE_OF_ISFAHAN_WITH_PASSING_OF_TIME_ISC_in_Persian/links/5fb596f292851c933f3d4a11/A-STUDY-OF-THE-EVOLVING-ROLE-OF-THE-JAME-MOSQUE-IN-URBAN-STRUCTURE-OF-ISFAHAN-WITH-PASSING-OF-TIME-ISC-in-Persian.pdf «بررسی تغییرنقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان»]، در فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره ۱۱، ۱۳۹۲ش. | ||
* گالدیری، اوژینو، مسجد جامع اصفهان، ترجمه عبدالله | * گالدیری، اوژینو، مسجد جامع اصفهان، ترجمه عبدالله جبل‌عاملی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۷۰ش. | ||
* لاله، هایده، «اصفهان، مسجد جامع»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش. | * لاله، هایده، «اصفهان، مسجد جامع»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش. | ||
* مافروخی، مفضل بن سعد، محاسن اصفهان، طهران، مطبعه مجلس، بی تا. | * مافروخی، مفضل بن سعد، محاسن اصفهان، طهران، مطبعه مجلس، بی تا. | ||
* هنرفر، لطف‌الله، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، کتاب‌فروشی ثقفی، ۱۳۵۰ش. | * هنرفر، لطف‌الله، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، کتاب‌فروشی ثقفی، ۱۳۵۰ش. | ||
* هوشیاری، محمدمهدی، پورنادری، حسین، فرشته‌نژاد سید مرتضی، [http://ensani.ir/file/download/article/20140208105149-9863-16.pdf«گونه‌شناسی مسجد - مدرسه در معماری اسلامی ایران»]، در دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره ۳، ۱۳۹۲ش. | * هوشیاری، محمدمهدی، پورنادری، حسین، فرشته‌نژاد سید مرتضی، [http://ensani.ir/file/download/article/20140208105149-9863-16.pdf«گونه‌شناسی مسجد-مدرسه در معماری اسلامی ایران»]، در دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره ۳، ۱۳۹۲ش. | ||
* [https://www.yjc.news/fa/news/8117095 «مراسم احیای اولین شب قدر در مسجد جامع اصفهان + تصاویر»]، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش. | * [https://www.yjc.news/fa/news/8117095 «مراسم احیای اولین شب قدر در مسجد جامع اصفهان + تصاویر»]، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۱: | ||
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ج]] | [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ج]] | ||
[[رده:مساجد جامع ایران]] | [[رده:مساجد جامع ایران]] | ||
<onlyinclude>{{درجه‌بندی | |||
| پیوند = کامل <!--ندارد، ناقص، کامل--> | |||
| رده = کامل <!--ندارد، ناقص، کامل--> | |||
| جعبه اطلاعات = دارد <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد--> | |||
| عکس = دارد<!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد--> | |||
| ناوبری = دارد<!--ندارد، دارد--> | |||
| رعایت شیوه‌نامه ارجاع = دارد <!--ندارد، دارد--> | |||
| کپی‌کاری = ندارد<!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد--> | |||
| استناد به منابع مناسب = کامل<!--ندارد، ناقص، کامل--> | |||
| جانبداری = ندارد<!--دارد، ندارد--> | |||
| شناسه = کامل<!--ناقص، کامل--> | |||
| رسا بودن = دارد<!--ندارد، دارد--> | |||
| جامعیت = دارد<!--ندارد، دارد--> | |||
| زیاده‌نویسی = ندارد<!--دارد، ندارد--> | |||
| تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | |||
| تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | |||
| توضیحات = | |||
}}</onlyinclude> | |||