دعای سمات

دعای سمات دعایی که شیعیان بنابر روایات، در آخرین ساعات روز جمعه می‌خوانند. بنابر روایتی از امام محمد باقر (ع) اسم اعظم الهی در این دعا مذکور است و علما شرح‌های بسیاری بر آن نوشته‌اند.

وجه تسمیه

سمات جمع «سِمَه» به معنی علامت و نشانه است و چون نشانه‌های استجابت در این دعا بسیار است لذا به این نام نامیده شده است.

سند

دعای سمات را شیخ طوسی در مصباح المتهجد، ابن طاووس در جمال الاسبوع، کفعمی در البلد الامین و مصباح، مجلسی در بحارالانوار و زاد المعاد با سندهای معتبر از محمد بن عثمان عمری (از نواب خاص امام زمان (عج)) از امام صادق (ع) و ایشان از پدرشان امام محمد باقر(ع) نقل شده است. شیخ عباس قمی این دعا را در مفاتیح الجنان به نقل از مصباح شیخ طوسی آورده است.

زمان قرائت

امام خمینی(ره):
«دعای عظیم الشان (سمات) كه منكران را جرأت انكار سند و متن آن نیست و مقبول عامه و خاصه و عارف و عامی است و در آن دعای شریف مضمونهای عالی مقام و معارف بسیار است كه شمیم آن قلب عارف را بیخود كند و نسیم آن نفخه الهیه در جان سالك دمد.»

امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص 19.

خواندن این دعا به هنگام غروب آفتاب روزهای جمعه و شب‌های شنبه مستحب است و نیز هرکه در وقت رفتن به جایی یا طلب حاجتی و یا روی آوردن به دشمنی که از او بیمناک است یا زمامداری که از او هراسان است این دعا را بخواند حاجت او برآورده می‌شود و از شر دشمن محفوظ می‌ماند و هر کس نتواند این دعا را بخواند این دعا را بنویسد و بر بازوی خود ببندد یا در بغل بگذارد‌‌‌ همان تأثیر را دارد. شیعیان دعای سمات را در ساعات پایانی روز جمعه به صورت جمع در مکان‌های مذهبی، یا به صورت فردی می‌خوانند.

محتوا

در دعای سمات سعی شده است خدا را به اسم اعظم، پیامبران و مکان‌های مقدسی که خداوند در آن مکان‌ها با رسولانش تکلم نمود و بر آنان وحی فرستاد، قسم داده یا خوانده شود. ابتدای دعا با مناجات خداوند آغاز شده و در ضمن آن به نعمت‌های خداوند اشاره شده است. همراهی حضرت موسی با بنی اسرائیل، عبور آن‌ها از دریا و هلاک فرعون و لشگریان فرعون را یاد کرده است. در بندهای دیگر سخن گفتن خداوند با موسی بن عمران، ابراهیم، اسحاق، یعقوب و اینکه خداوند آن‌ها را یاری رسانده را ذکر کرده است. رحمت خداوند را به حضرت آدم و ذریه او یادآوری می‌کند و سپس برکت خداوند بر امت‌های گذشته را خاطر نشان می‌کند و بر شمول برکت خداوند بر امت، ذریه و امت پیامبر(ص) تاکید می‌کند و از خداوند می‌خواهد که بر پیامبر(ص) و خاندان او صلوات فرستاده و برکت و رحمت خویش را بر آنها شامل کند، کما اینکه بر ابراهیم و آل ابراهیم درود، برکت و رحمت خود را شامل کرده است.

جایگاه

در حدیثی از امام باقر (ع) آمده است که فرمودند اگر سوگند یاد کنم که در این دعا اسم اعظم الهی است درست گفته‌ام.

شرح ها

1. خلاصة الدعوات فی شرح دعاء السمات، از سید محمدمهدی بن محمدجعفر موسوی تنکابنی . وی در آخر کتابش خلاصة الاخبار که در سال ۱۲۵۰ق ، تالیف نموده، از آن یاد کرده است.
2. در منثور در شرح دعای شبور، از عبد الجلیل بن نصر الله (درگذشت قرن ۱۳). این شرح به فارسی است و در سال ۱۲۴۷ق ، به پایان رسیده است.
3. روائح النسمات فی شرح دعاء السمات، از محمدحسن میرجهانی اصفهانی. این شرح که به فارسی نوشته شده در سال ۱۳۷۳ ق، به طبع رسیده است.
4. صفوة الصفات فی شرح دعاء السمات، از تقی الدین ابراهیم بن علی بن حسن کفعمی (درگذشت ۹۰۵ ق). این شرح در سال ۸۹۵ ق، تالیف شده است و نسخ متعددی از آن در دست است.
5. کشف الحجاب عن الدعاء المستجاب، از سید عبد الله بن محمدرضا شبر حسینی حلی کاظمینی (درگذشت ۱۲۴۲ ق) که به سال ۱۲۴۱ ق، تالیف شده است.
6. اللمعات فی شرح دعاء السمات، از ابوالقاسم بن محمدباقر حسینی علوی فاطمی دهکردی (درگذشت ۱۳۵۲ق). نوشتن این شرح که با عناوین «لمعة - لمعة » به انجام رسیده ، در سال ۱۳۴۹ ق ، پایان پذیرفته است.
7. مفتاح النجاة فی شرح دعاء السمات، از آقا محمود بن محمد علی بن وحید بهبهانی (درگذشت ۱۲۶۹ یا ۱۲۷۱ق). این شرح به فارسی است و تالیف آن در سال ۱۲۶۰ق ، به پایان رسیده است.
8. وسیلة النجاة فی شرح دعاء السمات، از عبد الواسع علامی.
9. وسیلة النجاة فی شرح دعاء السمات، از شیخ علی اکبر بن محمدحسین نهاوندی (م ۱۳۶۹ ق). مؤلف بنا داشته این شرح را که نام دیگرش عناوین الجمعات فی شرح دعاء السمات است، در ۴۸ عنوان به تعداد جمعه های هر سال تالیف نماید ، ولی فقط به تالیف پنج عنوان اول آن تا شرح جمله «و بمشیتک التی دان لها العالمون » موفق گردیده و این بخش از روی خط مؤلف در سال ۱۳۳۲ق، به چاپ سنگی رسیده است. مؤلف پس از انتشار این بخش به زیارت خانه خدا مشرف شده و موفق به ادامه تألیف نشده است.
10. شرح دعاء السمات، از محمدابراهیم بن عبد الوهاب سبزواری اسراری (درگذشت ۱۲۹۱ ق). مؤلف، این شرح را - که به عربی است - در سال ۱۳۵۰ ق، تالیف نموده است .
11. شرح دعاء السمات، از محمدباقر بن محمد تقی مجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ ق). این شرح در ضمن «کتاب الدعاء» بحارالانوار آورده شده است. صاحب الذریعة ، ترجمه دعای سمات را نیز به علامه مجلسی نسبت داده است.
12. شرح دعاء السمات، از سید محمدجعفر طباطبایی شولستانی (درگذشت قرن ۱۲). تالیف این شرح در سال ۱۱۱۳ ق، به پایان رسیده است.
13. شرح دعاء السمات، از حسن بن محمدباقر قره باغی، که در نجف و به سال ۱۲۶۱ ق، تالیف شده است.
14. شرح دعاء السمات، از درویش علی بن حسین بغدادی حایری (درگذشت حدود ۱۲۷۷ ق).
15. شرح دعای سمات، از ملا محمد صالح بن محمدباقر روغنی قزوینی (درگذشت حدود ۱۰۷۵). این شرح به فارسی است.
16. شرح دعاء السمات، ظاهرا از میرعبد الفتاح بن علی حسینی مراغی (درگذشت قرن ۱۳).
17. شرح دعاء السمات، از علی بن عبد الله علیاری تبریزی (درگذشت ۱۳۲۷ ق).
18. شرح دعای سمات، از محمدعلی بن نصیر الدین چهاردهی رشتی نجفی (درگذشت ۱۳۳۴ ق). این شرح به فارسی است.
19. شرح دعاء السمات، از سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی (درگذشت ۱۲۵۹ ق). این شرح که به عربی نگاشته شده، در سال ۱۲۷۷ق ، در تبریز به چاپ رسیده است .
20. شرح دعاء السمات، از شیخ محمد عاملی .
21. شرح دعاء السمات، از سیدمحمد بن محمدباقر حسینی (درگذشت قرن ۱۲)، مؤلف ریاض الصالحین. این شرح که به عربی است، گویا بخشی از همان کتاب است.
22. شرح دعاء السمات، از محمد بن عبدالله بن علی بلادی بحرانی (درگذشت قرن ۱۲). تالیف این شرح که مزجی و به عربی است، در سال ۱۱۶۶ق ، به پایان رسیده است .
23. شرح دعای سمات، از محمدمؤمن بن علینقی، که به فارسی نگاشته شده است.
24. شرح دعاء السمات، از مؤلفی ناشناخته. این شرح به عربی است.از این شرح، تاکنون پنج نسخه شناسایی شده و آغاز آن چنین است: «نحمدک و ندعوک فی السراء، و نسالک و نرجوک الاجابة فی الضراء».
25. شرح دعاء السمات، از شیخ هلال الدین اسماعیل خویی (درگذشت حدود ۱۳۱۳ق). مؤلف، نسخه ناقصی از این شرح را در کتابش جلیس الواحد و انیس الفارد که در سال ۱۳۱۳ ق ، تالیف نموده، گنجانده است.
26. شرح دعاء السمات، از یوسف بن محمدمهدی خوانساری.
27. شرح دعاء السمات، از مؤلفی ناشناخته. نسخه موجود از این شرح که به عربی است، در سال ۱۱۰۵ ق، کتابت شده و از آغاز ، افتادگی دارد.
28. شرح دعاء السمات، از مؤلفی ناشناخته. نسخه موجود از این شرح که به عربی است ، در قرن یازدهم کتابت شده است.
29. شرح دعاء السمات، از مؤلفی ناشناخته. نسخه موجود از آن در قرن دوازدهم کتابت شده است . این شرح نیز عربی است.
30. شرح دعاء السمات، از مؤلفی ناشناخته. این شرح به عربی است و در سال ۱۲۳۸ق ، تألیف شده و نسخه خط مولف در کتابخانه شاه چراغ شیراز موجود است.

منابع

• کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
• کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح فی الادعیه و الصلوات و الزایارات، قم، دارالراضی، ۱۴۰۵م.
• ابن طاووس، علی بن طاووس، جمال الاسبوع بکمال المشروع، بیروت، دارالرضی، 1330ق.
• طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، موسسه فقه شیعه، بیروت، 1411ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، دار احیاء تراث عربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• مجلسی، محمدباقر، زادالمعاد، بیروت، چاپ علاءالدین اعلمی، ۱۴۲۳ق.
• صدر سید جوادی، احمد، دائره المعارف تشیع، تهران، جلد ۷، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۰ش.
• قمی، عباس، مفاتیح الجنان، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۹ش.

پیوند به بیرون

• متن و ترجمه دعای سمات
• اسلام کوئست: شرح برخی از واژه‌های دعای سمات