|
|
خط ۳۰: |
خط ۳۰: |
| == خوجههای اثناعشری == | | == خوجههای اثناعشری == |
| {{اصلی|خوجه های اثناعشری}} | | {{اصلی|خوجه های اثناعشری}} |
| === ملا قادر حسین ===
| | شیعیان خوجه اثناعشری، اقلیت کوچک و در عین حال منسجمی از شیعیان به شمار میروند که با وجود جمعیت ۱۲۵،۰۰۰ نفری از نظم قابل ملاحظهای برخورداند. این اقلیت اصالتاً از ایالت گجرات و منطقه کچ هندوستان به شمار میروند. که پیشتر از آیین هندو به مذهب اسماعیلیه گرویده بودند، در اوایل دهه ۱۸۷۰ به مذهب شیعه اثناعشری پیوستند. خوجههای اثناعشری در پنج قاره جهان حضور دارند و در هر کشوری جماعات و تشکیلاتی مستقل دارند، [[فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری]] مهمترین تشکیلات آنان است که جماعات و فدراسیونهای منطقهای زیر نظر آن فعالیت میکنند. |
| در اوایل دهه ۱۸۷۰ تعدادی از خوجهها به هنگام زیارت در [[نجف]] با یکی از مجتهدین به نام [[شیخ زین العابدین مازندرانی]] ملاقات کرده، بر لزوم اعزام مدرّس به هند و آموزش تعلیمات [[اسلام|اسلامی]] به آنان تأکید ورزیدند. در پی این ملاقات، در سال ۱۸۷۳ [[ملا قادر حسین]] از طرف مازندرانی به هند عزیمت کرد. وی پس از استقرار، مدرسهای ساخت و به تدریس اصول اسلامی و عقاید تشیع مشغول شد.<ref>روغنی، ص۱؛ عرب احمدی، ص۱۸</ref> | | شیعیان خوجه مقیم افریقا و انگلستان نسبت به دیگر خوجهها فعالیت بیشتری دارند؛ [[سازمان بلال مسلم میشن]]، [[ویپاز]] و [[فدراسیون جماعات شیعیان خوجه اثناعشری افریقا]]، از مهمترین تشکیلات متعلق به شیعیان شرق آفریقا است که فعالیت بلال مسلم به خارج از این قاره نیز کشانده شده است. دبیرخانه فدراسیون جهانی شیعیان خوجه در [[لندن]] مستقر است. |
| | | [[دوجی جمال]]، [[ملا اصغر]] و [[حاجی ناجی]] از شخصیتهای خوجه اثناعشریاند؛ [[ملا قادر حسین]]، [[شیخ ابوالقاسم نجفی]] و [[سید اختر رضوی]]، خوجه اثناعشری نبودهاند اما به دلیل ارتباط و فعالیت با خوجهها در شمار شخصیتهای آنان ذکر میشوند. |
| === شیخ ابوالقاسم نجفی ===
| |
| در اواخر دهۀ ۱۸۸۰، روحانی دیگری به نام [[شیخ ابوالقاسم نجفی]]، با هدف گسترش مذهب شیعۀ [[اثناعشری]] از ایران رهسپار هند شد و در بمبئی اقامت گزید. وی در این شهر با کمک برخی از بازرگانان سرشناس ایرانی که با خوجههای اثناعشری ارتباط داشتند، برای نخستین بار [[نماز جمعه]] برگزار کرد. وی سپس به تبلیغ [[تشیع]] اثناعشری میان خوجههای آقاخانی پرداخت. این در حالی بود که شیعیان خوجۀ اثناعشری بمبئی از هر گونه مسجد یا مکانی برای انجام مراسم عبادی خود محروم بودند. | |
| | |
| === اختلاف با اسماعیلیه ===
| |
| فعالیتهای مذهبی مخفیانۀ خوجههای اثناعشری چند سال به طول انجامید. آنان برای معرفی خود و انجام آزادانۀ اعمال مذهبی خویش به جماعتی مستقل و گورستانی ویژه نیاز داشتند، ولی بنا بر قانون دولت بریتانیا، دریافت زمین برای انجام امور مذهبی به ۱۰۰ نفر عضو رسمی احتیاج داشت. آنان از یک ایرانی که صاحب یک کشتی تجاری بود در خواست کمک کردند و سرانجام زمینی برای احداث قبرستان به آنان اهدا شد. نخستین مسجد ایشان نیز در بمبئی بنیان نهاده شد. شیعیان خوجۀ اثناعشری در سال ۱۸۹۹ جماعت خود را به طور رسمی در بمبئی پایه گذاری کردند. در پی آن، [[آقاخان]] و یارانش کوشیدند با افزایش رعب و وحشت و حملههای فیزیکی به این افراد، آنان را به انحلال این جماعت مجبور کنند.<ref>عرب احمدی، ص۲۰ - ۲۱</ref>
| |
| | |
| این مناقشات که حدود سال ۱۹۰۰ میلادی آغاز شده بود، ۲۰ سال ادامه یافت و به تدریج تعداد بیشتری از خوجهها که به مذهب اهل البیت گرویده بودند تصمیم گرفتند برای رهایی از ظلم و جود حاکم، زادگاه خود را ترک کنند.
| |
| | |
| علاوه بر ستمهایی که آقاخان و پیروان او به خوجههای [[دوازده امامی]] وارد کردند، بروز قحطی و خشکسالی نیز شرایط اقتصادی نامناسبی برای این عده پدید آورد و از این روی آنها تصمیم گرفتند برای یافتن فرصتهای بهتر و زیستن در شرایط مناسبتر به شرق افریقا مهاجرت کنند.<ref>روغنی، ص دوازده - سیزده</ref>
| |
| | |
| === خوجههای اثناعشری در افریقا ===
| |
| تحقیقات پروفسور کینگ از دانشگاه ماکارر در شهر کامپالا حاکی از آن است که شیعیان خوجه اثناعشری در سال ۱۸۴۰ به سواحل شرقی افریقا وارد شدند. شیعیان اهل پنجاب اکثراً به عنوان کارگر ساده در پروژۀ احداث راه آهن در شرق افریقا به کار گرفته شدند و بحرینیها و ایرانیان مهاجر نیز در مقر سلطان زنگبار در سال ۱۸۳۲ شاغل شدند.<ref>روغنی، ص۷</ref>
| |
| | |
| ==== تأسیس جماعت ====
| |
| [[شیعیان]] مهاجر برای پیشبرد اهدافشان، نیاز به همکاری و تفاهم با یکدیگر و برنامه ریزی و تعیین خط سیاسی مشخصی داشتند. لذا به تدریج زمینههای تأسیس اجتماعاتی که خوجهها آن را «جماعت» مینامیدند احساس شد. آنان ضمن راهنمایی و یاری کردن اعضای جماعت از اقوام خود در هند نیز دعوت میکردند که به افریقا مهاجرت کنند و از امکانات بینظیر منطقه بهره برند.<ref>روغنی، ص۸</ref> | |
| | |
| جماعات بر پایۀ قوانین و مقررات دموکراتیک اداره میشدند و به دلیل وجود ارتباطات تنگاتنگ خویشاوندی بین اعضاء، این قوانین به سهولت به اجرا درمیآمدند.<ref>روغنی، ص۹</ref>
| |
| | |
| ==== ساخت مساجد و حسینیهها ====
| |
| شیعیان اثناعشری در ابتدای ورود به منطقه، مراسم مذهبی و گردهماییهای اجتماعی خود را در منازل شخصی یا سالنهای اجارهای برگزار میکردند. با بهتر شدن اوضاع، در اوایل قرن بیستم شروع به ساخت مساجد و [[حسینیه|حسینیهها]] کردند. در سال ۱۸۹۰ ناصر دوجی اولین مسجد شیعیان اثناعشری را در سواحل شهر لامو احداث کرد که هنوز هم پابرجاست.
| |
| | |
| تا سال ۱۸۹۷، در شهر لامو ۳۰۰ نفر خوجه اثناعشری مستقر شدند که بعدها این تعداد به ۳۵۰ نفر افزایش پیدا کرد. در سال ۱۸۹۹ حسینیهای در باغ خانوادگی یکی از خوجهها ساخته شد که اکنون مرکز قدیمی شهر محسوب میشود. چندی نگذشت که یک استراحتگاه در جوار این حسینیه بنا شد و در سال ۱۹۰۳ مسجدی در همین باغ احداث شد.
| |
| | |
| تا سال ۱۹۲۰ تقریباً تمامی جماعات فعلی در شرق افریقا مستقر شده بودند. در سال ۱۹۳۴ جماعت دارالسلام پیشگامی کرد و از همۀ جماعات خواست جلسهای تشکیل دهند. در آن زمان تانانیکا با ۲۴ جماعت، بالاترین تعداد جماعت شیعۀ اثناعشری را در خود جای داده بود، [[کنیا]] با ۵ جماعت، اوگاندا با ۲ جماعت و کنگو با یک جماعت در ردههای بعدی قرار داشتند.
| |
| | |
| در سال ۱۹۳۸ جماعت نایروبی با جمع آوری یک ماه درآمد هر خانواده و کمک قابل توجه خانوادۀ داتو، موفق شد یک حسینیه و یک استراحتگاه تأسیس کند. داتو به مدت ۲۵ سال ریاست جماعت را بر عهده داشت. در سال ۱۹۴۵ نیزی مسجدی در نایروبی احداث شد.<ref>روغنی، ص۸</ref>
| |
| | |
| ==== علماء و مبلغان ====
| |
| خدمات خوجهها در رشتههای مختلف ولی با ماهیتی مذهبی بود. نفوذ علامه حاجی غلامعلی حاجی اسماعیل در جماعات خوجهها زیاد بود. او با نگارش ۳۰۰ جلد کتاب در زمینۀ آداب نماز و اخلاقیات و همچنین ترجمۀ کتاب معراج السعادة، زندگی بسیاری از آنان را متحول ساخت. از بین بومیان، مبلغان و سخنورانی برخاستند که به تدریس و تبلیغ مشغول شدند. نویسندگانی چون غلامحسین محمد ولی درسی و محمدجعفر شریف دوجی از نظر سطح معلومات مذهبی و تبحر در مسائل دینی حتی در هند نیز مشهور بودند. سید آقا حسن مجتهد بزرگ شهر لکنو، در سال ۱۹۱۰ به غلامحسین محمد ولی درسی لقب «حامی اسلام» اعطا کرد. در آن دوره محمدجعفر شریف دوجی نیز در مورد مسائل مذهبی و اجتماعی قلم میزد. وی ۲۰ جلد کتاب تألیف کرد. او به غیر از نوشتن به زبان گجراتی، به تبلیغات مذهبی نیز میپرداخت.<ref>روغنی، ص۹</ref>
| |
| | |
| ==== تشکیل فدراسیون شیعیان خوجۀ اثناعشری افریقا ====
| |
| اسناد تاریخی حکایت از آن دارد که تا سال ۱۹۲۰ کلیۀ جماعات مقیم افریقا که هم اکنون نیز فعالند، شکل گرفته بودند. رشد کمی و کیفی جماعات و گسترش ابعاد فعالیتها، رهبران خوجه را در دهۀ ۱۹۳۰ بر آن داشت که سازمانی تأسیس کنند که امور کلیۀ جماعات ساکن شرق افریقا را بر عهده داشته باشد.
| |
| | |
| [[عبدالحسین ساچادینا]] (آزاد) سردبیر ماهنامۀ گجراتی ''منادی'' اولین فردی بود که در این مورد قلم زد و در سرمقالهای در سال ۱۹۳۲ از رهبران جماعات خواست که به پاخیزند و خود را برای مواجهه با چالشهای دنیای مدرن آماده سازند. وی در تلاش بود توجه رهبران خوجه را به پراکندگی جماعات در نقاط دوافتادۀ افریقا جلب و خاطرنشان کند که این جماعات به تدریج سازماندهی خود را از دست میدهند و ارتباطاتشان با شبکۀ اصلی [[شیعه اثناعشری|تشیع اثناعشری]] قطع خواهد شد. برای جلوگیری از آن وضعیت وی پیشنهاد کرد: | |
| | |
| ::نیل به پیشرفت و توسعه بدون سازماندهی و اصلاحات میسر نیست. لذا خوجهها به تصویب قوانین منسجمی نیاز دارند که انضباط را در کلیۀ جماعات کوچک و بزرگ برقرار و زمینۀ پیشرفت را هموار سازد. آسانترین مسیر برای نیل به این هدف، تشکیل یک شورای مرکزی جوامع شیعۀ اثناعشری در شرق افریقا است.
| |
| | |
| در پاسخ به این سرمقاله، [[عبدالحسین نورمحمد]] در نامهای که در ماهنامۀ ژانویه ۱۹۳۳ به چاپ رسید، ضمن حمایت از تشکیل چنین شورایی، برنامههای پیشنهادی به آن شورا را برشمرد.
| |
| | |
| پس از [[جنگ جهانی دوم]] و تأسیس [[سازمان ملل متحد]]، رهبران خوجۀ جماعات پراکنده در شرق افریقا بحث و تبادل نظر در خصوص تأسیس یک سازمان مرکزی هماهنگ کنندۀ امور جماعات را با شدت و حدت بسیار دنبال کردند. بنا بر این اولین کنفرانس قانون اساسی شیعیان خوجۀ اثناعشری مقیم افریقا در شهر دارالسلام در سال ۱۹۴۶ برگزار شد.
| |
| | |
| در این کنفرانس نمایندگان جماعات کنیا، اوگاندا، تانگانیکا و زنگبار شرکت داشتند و عبدالحسین نورمحمد را به عنوان رئیس کنفرانس برگزیدند. در این گردهمایی سه روزه، شرکت کنندگان موفق شدند فدراسیون شیعیان خوجه اثناعشری افریقا را تأسیس کنند. نورمحمد که از زمرۀ خوجههای دوراندیش و باشخصیت ساکن مومباسا بود، به عنوان اولین رئیس فدراسیون شرق افریقا برگزیده شد.<ref>روغنی، ص۱۰ - ۱۱</ref>
| |
| | |
| به دلیل موفقیت هایی که فدراسیون شرق افریقا کسب کرد، جماعات ساکن سومالی، ماداگاسکار، زئیر و موزامبیک نیز به این فدراسیون پیوستند و در سال ۱۹۶۱ فدراسیون شیعیان خوجه اثناعشری افریقا را بنا نهادند.
| |
| | |
| فعالترین رئیس فدراسیون افریقا ابراهیم حسین شریف دوجی نام داشت.
| |
| | |
| فدراسیون افریقا از زمان تأسیس تا کنون هر ساله به طور دائم هر ساله جلسۀ شورای عالی و هر سه سال یک بار جلسۀ قانون اساسی را برگزار کرده است. در این گردهماییها، در مورد مشکلات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و بهداشتی موجود در جماعات مختلف بحث و تبادل نظر میشود و رهبران جماعات تلاش میکنند با همیاری و تعاون راه حل هایی برای آنها بیابند.
| |
| | |
| از جمله اهداف اصلی که در قانون اساسی فدراسیون افریقا بر آن تأکید شده است، ایجاد جماعات باسواد و آگاه است.<ref>روغنی، ص۱۱ - ۱۳</ref>
| |
| | |
| ==== فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثناعشری ====
| |
| {{اصلی|فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری}}
| |
| ناآرامیهای سیاسی و مشکلات اجتماعی و خسارات عمدۀ مالی که برای خوجههای مقیم شرق افریقا به وجود آمد، موجب شد گروه زیادی از آنها به سایر کشورها مهاجرت کنند و در بسیاری از نقاط جهان پراکنده شوند.
| |
| | |
| مهاجران بلافاصله پس از استقرار در اماکن جدید به برنامهریزی و خلق تشکیلات مشابهی با جماعات افریقا پرداختند و تجارب خود را در حفظ هویت ملی و مذهبی به کار گرفتند.
| |
| | |
| در سال ۱۹۷۵ [[شیعیان]] خوجه در یک گردهمایی در لندن، برای تأسیس یک سازمان مرکزی برای پوشش دادن کلیۀ امور در جهت خدمت به جماعات ساکن اقصی نقاط جهان به بحث و تبادل نظر پرداختند. در این گردهمایی، کمیتهای جهت تدوین پیشنویس قانون اساسی تشکیل شد. این پیشنویس در کنفرانس قانون اساسی که در اکتبر ۱۹۷۶ با شرکت نمایندگان جماعات [[لندن]]، پیترزبورو، [[بیرمنگهام]]، لستر، منچستر، نیویورک، پنسیلوانیا، تورنتو، و انجمن شیعیان آمریکای شمالی برگزار شده بود، به تصویب رسید و فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثناعشری تأسیس شد که عالیترین سازمان هماهنگ کنندۀ جماعات خوجه اثناعشری در جهان است.
| |
| | |
| مهمترین اهدافی که فدراسیون جهانی دنبال میکند، تقویت مذهب شیعۀ اثناعشری، ارتقای سطح مالی اعضا، افزایش سطح سواد علمی و مذهبی اعضا، توسعۀ اجتماعی و کمکرسانی به محرومان است.<ref>روغنی، ص۲۳ - ۲۴</ref>
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |