اراده الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

اراده و [[مشیت]] از صفات خداوند است و بر این اساس خداوند، مُرید (اراده‌کننده) خوانده شده است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی،۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.</ref> [[قرآن]] در آیات بسیاری مشیت و اراده را به خداوند نسبت داده است؛<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.</ref> از جمله «یعَذِّبُ مَنْ یشاءُ وَ یرْحَمُ مَنْ یشاءُ؛ هر که را بخواهد عذاب و هر که را بخواهد رحمت می‌کند<ref>سوره عنکبوت، آیه ۲۱، ترجمه فولادوند.</ref> و «إِنَّ رَبَّک فَعَّالٌ لِما یریدُ؛ پروردگار تو همان کند که خواهد.<ref>سوره هود، آیه ۱۰۷، ترجمه فولادوند.</ref>

برخی از [[کلام|متکلمان]] معتقدند که مشیت و اراده، هر دو یک صفت‌اند؛ اما گروهی نیز با توجه به اینکه در [[قرآن]] مشیت تنها در امور تکوینی به‌کار رفته است، مشیت و اراده را دو صفت متفاوت خداوند دانسته‌اند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.</ref>

[[کلام|متکلمان مسلمان]] درباره اصل وجود اراده برای خداوند هم‌نظرند، اما درباره جزئیات و ویژگی‌های آن اختلافاتی دارند؛<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۴۷.</ref> از جمله: چیستی اراده خدا، ذاتی یا فعلی بودن اراده خداوند، و همچنین قدیم یا حادث بودن اراده خداوند.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۴۷.</ref>

به باور [[شیخ مفید]] (درگذشته ۴۱۳ق) و [[علامه طباطبایی]] (درگذشته ۱۳۶۰ش)، اراده تکوینی خدا نسبت به اعمال خودش همان افعال اوست و نسبت به افعال دیگر موجودات، امر او به آن افعال است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.</ref> بر این اساس، «خدا اراده کرد که انسان را خلق کند»، به این معناست که «خدا انسان را خلق کرد».<ref>سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۱۷.</ref> به باور این دو، اراده از صفات فعلی خداوند است.<ref>حسن‌بیگی، «اراده الهی»، ص۱۰۷.</ref> برخی محققان معاصر معتقدند نظر شیخ مفید و علامه طباطبایی، هماهنگ با نظر ائمه است<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.</ref> و در این باره به روایاتی استناد کرده‌اند؛<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۵، ۱۳۶.</ref> از جمله روایتی از امام صادق که مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده،<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷.</ref> روایتی از امام کاظم که اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷.</ref> و تعبیری از امام رضا که مشیت و اراده، از صفات فعلی خداوند دانسته شده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۳۸.</ref>

بر اساس دیدگاه مشهور میان [[فلسفه اسلامی|فیلسوفان مسلمان]]، اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال مناسب با نظام احسن (بهترین وضعیت ممکن جهان)<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۰.</ref> است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.</ref> [[معتزله]] و بسیاری از متکلمان شیعه معتقدند که اراده تکوینی خدا علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.</ref> بنابراین این گروه اراده را از صفات ذات او می‌شمرند.<ref>حسن‌بیگی، «اراده الهی»، ص۱۰۷.</ref>

اراده تکوینی از رابطه خداوند با مخلوقات انتزاع می‌شود و در آن هر چه خدا اراده کند، لزوما محقق می‌شود، اما اراده تشریعی اولا از رابطه میان خدا و برخی از افعال اختیاری انسان انتزاع می‌شود و ثانیا امکان دارد که آنچه خدا اراده کرده است، اتفاق نیفتد.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref>

برخی از آیات [[قرآن]] از اراده تکوینی خداوند و برخی دیگر از اراده تشریعی او حکایت می‌کنند.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳، ۲۵۴.</ref> بر اساس [[آیه|آیات]] درباره اراده تکوینی، هر گاه اراده خدا به فعلی تعلق گیرد، آن فعل بلافاصله و بی‌قیدوشرط محقق می‌شود.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> از جمله آنها آیه ۴ [[سوره نحل]] است:<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۳.</ref> «إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیءٍ إِذَا أَرَ‌دْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کن فَیکونُ؛ ما وقتی چیزی را اراده کنیم، به آن می‌گوییم باش، بی‌درنگ موجود می‌شود».<ref>سوره نحل، آیه ۴، ترجمه فولادوند.</ref> آیه ۱۸۵ [[سوره بقره]]، از آیاتی است که به اراده تشریعی خداوند اشاره دارد؛<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref> «یرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیسْرَ وَلَا یرِیدُ بِکمُ الْعُسْرَ؛ خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد».<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۵، ترجمه فولادوند.</ref> بر پایه این آیه که احکام [[روزه]] را بیان می‌کند، اراده تشریعی خداوند بر آن است که [[احکام|احکامی]] وضع شود که انسان به سختی نیفتد.<ref>سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۴.</ref>