سوگواری محرم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوگواری محرم''' عزاداری و آیین‌های [[شیعیان]] در [[محرم الحرام|ماه محرم]] و [[ماه صفر]] در سوگ [[شهیدان کربلا]] است. [[امام سجاد(ع)]]، [[حضرت زینب(س)]]، [[ام البنین]] و [[رباب]] را اولین کسانی دانسته‌اند که به سوگواری برای [[امام حسین(ع)]] پرداختند. [[امامان شیعه(ع)]] نیز ضمن عزاداری برای امام حسین(ع)، شیعیان را به سوگواری برای امام حسین(ع) ترغیب می‌کردند. [[حدیث|روایات]] فراوانی از [[پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] درباره ثواب عزاداری بر مصیبت‌های امام حسین(ع) نقل شده است. گزارش‌هایی نیز از سوگواری [[اهل سنت]] به ویژه علمای آنان در ایام محرم نقل شده است.

[[سوگواری]] در آغاز با [[بکاء|گریه]] و شعرخوانی صورت می‌گرفت؛ ولی به تدریج [[مداحی]]، [[روضه‌خوانی]]، [[شمایل‌کشی]]، [[سینه‌زنی]]، [[زنجیرزنی (آیین)|زنجیرزنی]]، [[تعزیه]]، [[پیاده‌روی اربعین]] و ... به آن افزوده‌ شد. بیشتر این آیین‌ها در دوران [[آل بویه]]، [[صفویه]] و [[قاجاریه]] شکل گرفتند. گسترش عزاداری برای امام حسین(ع)، مربوط به دوره صفویه و رسمی شدن مذهب [[تشیع]] در [[ایران]] دانسته شده است؛ اگرچه برخی شاهان ایران از جمله [[نادرشاه افشار]] و [[رضاشاه پهلوی]]، به محدود کردن عزاداری پرداختند. با پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، هیئت‌های مذهبی و مجالس عزاداری، تغییرات صوری و محتوایی بسیاری به خود دیدند و در کنار مجالس سنتی عزاداری، رفته‌رفته سبک متفاوتی از عزاداری به‌ویژه بین جوانان مرسوم شد که اشعار و سبک‌های شورانگیزی داشت.

خرافه‌زدایی، اصلاح آیین‌های عزاداری و جلوگیری از ورود بدعت در سوگواری، تلاشی است که برخی از علمای شیعه برای حفظ حرمت دین انجام داده‌اند. برای نمونه [[مراجع تقليد|مراجعی]] مانند [[سید علی خامنه‌ای]]، [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[محمد فاضل لنکرانی]] و [[میرزا جواد تبریزی]] قمه‌زنی را [[حرام]] اعلام کردند. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] و [[مرتضی مطهری]] نیز در این زمینه به تدوین کتاب پرداختند. درباره سوگواری محرم آثاری منتشر شده است از جمله: «محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران» نوشته گروهی از نویسندگان و دانشنامه «فرهنگ سوگ شیعی» اثر جمعی از نویسندگان.

با پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، هیئت‌های مذهبی و مجالس عزاداری، تغییرات صوری و محتوایی بسیاری به خود دیدند. با به وجود آمدن جریان‌های مربوط به مداحی عامه‌پسند و رواج برخی آئین‌ها مثل قمه‌زنی و قفل‌زنی در هیئت‌های سنتی، اصلاحات در هیئت‌های مذهبی آغاز شد. روندی که [[شهید مطهری|مرتضی مطهری]] و [[علی شریعتی]] آن را با خرافه‌زدایی و پیراستن از نگرش‌های خاص به واقعه عاشورا آغاز کرده بودند، به شکل اِعمال اصلاح در آئین‌های عزاداری اجرا شد.{{مدرک}} بعدها [[آیت‌الله خامنه‌ای]]،‌ رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]]، حکم به حرمت قمه‌زنی داد و سپس [[مراجع تقليد|مراجعی]] چون [[مکارم شیرازی]]، [[محمد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]]، [[حسین نوری همدانی|نوری همدانی]]، [[میرزا جواد تبریزی]] و [[حسین مظاهری|مظاهری]] فتواهای مشابهی صادر کردند.<ref>نگاه کنید به: مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۶-۲۵۹.</ref>

از اواخر دهه هفتاد،‌ در کنار مجالس سنتی عزاداری، رفته‌رفته سبک متفاوتی از عزاداری به‌ویژه بین جوانان مرسوم شد که اشعار و سبک‌های شورانگیزی داشت. جرقه‌های جریان جدید مداحی با نریمان پناهی و حاج قربان (علی قربانی) زده شد. [[سیدجواد ذاکر]] این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد. در جلسات هیئت او گاه عباراتی کفرآمیز چون «لا اله الا علی» «لا اله الا الزهرا» و... گفته می‌شده و کارهایی چون قلاده و زنجیر به گردن انداختن رواج داشته است. رواج چنین اموری در مجالس، موجب مخالفت و واکنش مراجع به این نوع عزاداری شد.<ref>نک: مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۳۹-۲۴۶.</ref> همچنین برخی مراجع در اوایل دهه ۸۰ شمسی، استفاده از مفاهیم غلوآمیز درباره اهل بیت و به‌کارگیری واژگان نامناسب و دور از‌ شأن آنان را مورد انتقاد قرار دادند.<ref>نک: مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۶۱-۲۶۴.</ref>

[[سوگواری]] برای [[امام حسین(ع)]] و یارانش، آیین‌ها، سبک‌ها و قالب‌های مختلف و متعددی در مناطق مختلف شیعه‌نشین یافته و در طول تاریخ نیز تحولاتی را از سر گذرانده است. قدمت برخی از این آیین‌ها به عصر [[امامان شیعه]] می‌رسد؛ اما برخی از آنها در سده‌های گذشته به وجود آمدند.{{مدرک}} برخی از این آیین‌های سوگواری عبارتند از:

* '''[[سینه‌زنی]]''': متداول‌ترین گونه عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف است که در عزاداری محرم هم دیده می‌شود. سینه‌زنی، مکان خاصی ندارد و در همه مجالس عزاداری در مسجد، حسینیه و مراسم‌های خانگی انجام می‌شود.<ref>مظاهری، «سینه‌زنی»، ص۲۹۶.</ref>

* '''[[روضه‌خوانی]]''': روضه‌خوانی، بیان وقایع عاشورا همراه با غم و اندوه است که ذکر مصیبت سید الشهدا هم خوانده می‌شود و معمولا همراه با مرثیه‌خوانی و اشک ریختن برای امام حسین و یاران اوست.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۹.</ref>

* '''[[تعزیه‌خوانی]]''': تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی، نمایشی است برای بازسازی وقایع کربلا که لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی، در آن به کار گرفته می‌شود.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۴.</ref> تعزیه در کشورهای اسلامی و شیعی از جمله [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[هند]] و [[پاکستان]] به شیوه‌های مختلف اجرا می‌شود.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۷.</ref>

* '''[[زنجیرزنی]]''': زنجیرزنی، از آیین‌های رایج عزاداری شیعیان که بیشتر در [[دهه اول محرم]] و [[دهه آخر صفر]] در کشورهای ایران، [[عراق]]، [[لبنان]]، پاکستان و هند دیده می‌شود.<ref>مظاهری، «زنجیرزنی»، ص۲۶۱.</ref> زنجیرزنان، زنجیر را به صورت گروهی و هماهنگ و با ریتمی مشخص، بالا می‌برند و بر کتف و پشت و گاه بر سر خود می‌زنند.<ref>مظاهری، «زنجیرزنی»، ص۲۶۱.</ref>

* '''[[علم‌گردانی|عَلَم‌گردانی]]''': علم‌گردانی، علم‌کشی یا علم‌برداری، آیین حمل [[توغ|علم]] در دسته‌های عزاداری محرم که از آیین‌های رایج عزاداری در [[ایران]] است.<ref>رحمانی، «علم‌گردانی»، ص۳۵۶.</ref> شیعیان [[افغانستان]] نیز، در شب [[۷ محرم]] علم مخصوصی را بنام و یاد [[حضرت عباس]] به مجلس عزاداری آورده و نصب می‌کنند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/06/1532463 «شب هفتم و حاجات گره‌خورده مهاجرین افغانستانی به عَلَم عباس(ع)»]، خبرگزاری تسنیم.</ref>

* '''[[دسته عزاداری]]''': دسته عزاداری، گروه سازمان‌یافته عزاداران و جمعیتی که با آیین‌ها و تشریفات خاص، در معابر عمومی حرکت کرده و عزاداری می‌کنند. این آیین معمولا همراه با حمل نمادهایی مانند علم، بیرق، نخل و... است.<ref>رحمانی، «دسته‌روی»، ص۲۲۳.</ref>

* '''[[شام غریبان]]''': مراسم شام غریبان، آیینی در شب [[۱۱ محرم|یازدهم محرم]]، با هدف سوگواری برای رنج‌ها و مصائب فرزندان و خاندان امام حسین(ع) که حضور کودکان و زنان در آن چشمگیر است و روشن کردن شمع، از رسوم آن است.<ref>حجتی، «شام غریبان»، ص۳۰۱.</ref>

* '''[[نخل‌گردانی]]''': از آیین‌های عزاداری در [[روز عاشورا]] که عده‌ای از مردان جوان و نیرومند، نخل سیاه‌پوش آذین‌بسته را با آدابی خاص در مسیر مشخصی می‌گردانند.<ref>رحمانی، «نخل‌گردانی»، ص۴۹۲.</ref>

* '''[[تابوت‌گردانی]]''': از آیین‌های عزاداری عاشوراست که عزاداران تابوت‌واره‌ای را بر دوش گرفته و در معابر عمومی می‌گردانند.<ref>مشهدی نوش‌آبادی، «تابوت‌گردانی»، در فرهنگ سوگ شیعه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> این آیین، [[تشییع]] نمادین [[امام حسین(ع)]] و برخی دیگر از [[امامان شیعه]] است.<ref>مشهدی نوش‌آبادی، «تابوت‌گردانی»، در فرهنگ سوگ شیعه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> تابوت‌گردانی علاوه بر ایران، در عراق، هند، آسیای شرقی و [[اندونزی]] نیز برگزار می‌شود.<ref>مشهدی نوش‌آبادی، «تابوت‌گردانی»، ص۱۰۷.</ref>

* '''[[پیاده‌روی اربعین]]''': پیاده‌روی شیعیان از نقاط مختلف کشور عراق به طرف [[کربلا]] به مناسبت [[اربعین حسینی]].<ref>اسحاقی، «پیاده‌روی اربعین»، ص۹۹.</ref> در سال‌های اخیر، شیعیان از کشورهای مختلف مانند ایران خود را برای روز اربعین به این مراسم می‌رسانند.<ref>اسحاقی، «پیاده‌روی اربعین»، ص۹۹.</ref> جمعیت حاضر در این راهپیمایی، میلیون‌ها نفر تخمین زده می‌شود.<ref>[http://fa.abna24.com/special-issue/imam-hosein/archive/2014/12/13/657918/story.html «اجتماع ۲۰ میلیونی در کربلای معلی/ شوری وصف‌ناپذیر در اربعین کربلا»]، خبرگزاری ابنا.</ref>