آیه ۱۴۳ سوره اعراف: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع = درخواست [[رؤیت خدا|رویت خداوند]] از سوی [[موسی(ع)]] در میقات و پاسخ خداوند با تجلی بر کوه و متلاشی شدن آن.

'''آیه ۱۴۳ سوره اعراف'''، به یکی از داستان‌های [[موسی (پیامبر)|موسی(ع)]] و [[بنی‌اسرائیل|قوم بنی‌اسرائیل]] می‌پردازد که موسی(ع) در میقات، تقاضای [[رؤیت خدا|رویت خداوند]] را مطرح ساخته و سپس بر اثر تجلی حق بر کوه، مدهوش شده و به [[توبه|انابه]] می‌پردازد. این آیه علاوه بر بحث‌های [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، جایگاه ویژه‌ای در مباحث روایی، [[کلام اسلامی|کلامی]]، [[عرفان اسلامی|عرفانی]] و حتی ادبی دارد.

از نظر کلامی، مسئله چگونگی [[سخن گفتن خدا با موسی|تکلم خدا با موسی(ع)]]،  مسئله رویت خدا، علت توبه موسی(ع) و نیز منافات آن با [[عصمت پیامبران|مقام عصمت پیامبران]]  از مباحث محوری در این آیه است.

آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]] یکی از مهم‌ترین دستمایه‌های مخالفان [[رؤیت خدا|رویت خداوند]] خصوصاً متکلمان امامیه است؛ به عنوان نمونه [[سید مرتضی|سیدمرتضی]]، فقیه و متکلم شیعه، در نفی امکان رویت خدا در چهار مرحله بر این آیه استدلال کرده و پاسخ مخالفان را نیز داده است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الأنبیاء، ۱۹۹۸م، ج۲، ص۲۱۵–۲۳۰.</ref>

محققان بر این باورند که از میانه قرن سوم، عده‌ای با تمسک به این آیه سعی در اثبات امکان رویت بصری خداوند داشته که در میان ایشان می‌توان به دینوری (درگذشته ۲۷۶ق)، [[ابوالحسن اشعری]] (در گذشته۳۴۱ق)، باقلانی (در گذشته ۴۰۳ق) و عبدالقادر بغدادی (درگذشته ۴۲۹ق) یاد کرد.<ref>توکلی، [https://ensani.ir/fa/article/497245/%D9%86%D9%82%D8%AF-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%A3%D9%88%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D «نقد و بررسی دیدگاه سیدمرتضی دربارهٔ تاویل آیه رب ارنی انظر الیک»]، ص۱۹۶.</ref> محمد بن عبدالکریم شهرستانی، مورخ و مفسر قرن پنجم و ششم نیز آیه محل بحث را قوی‌ترین [[دلیل نقلی]] بر امکان رویت خدا دانسته است.<ref>شهرستانی، نهایه الاقدام، ۱۴۲۵ق، ص۲۰۶–۲۰۷.</ref>

روایات بسیاری ذیل این آیه نقل شده است. نظیر آن‌که [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در استدلال بر نفی تعلق رویت بصری به خداوند از این آیه استفاده نموده<ref>خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۲۶۱–۲۶۲.</ref> و چرایی درخواست رویت خداوند از سوی [[موسی (پیامبر)|موسی(ع)]]، یکی از سؤالاتی است که [[مأمون عباسی]] از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] داشته است.<ref>ابن بابویه، کمال الدین، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۱.</ref>

==مسئله رویت خدا==

*د) توبه موسی(ع) از تقاضای رویت. «تبت الیک».<ref>رضوانی، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۰.</ref>

علامه طباطبایی بر این باور است که مسئله رؤیت خدا در این آیه و برخی دیگر از آیات مشابه (نظیر [[آیه ۲۳ سوره قیامت]]، [[آیه ۱۱ سوره نجم]]، [[آیه ۵ سوره عنکبوت]]، [[آیه ۵۴ سوره سجده]]) به معنای رویت با حواس ظاهری نبوده بلکه به معنای قطعی‌ترین و روشن‌ترین مراحل علم است که از آن با عنوان علم ضروری یاد می‌کند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۸، ص۲۳۸.</ref>

===تعلیق امکان رویت بر امر محال===

از نظر علامه طباطبایی، عبارت «به کوه بنگر اگر در جای خود باقی ماند مرا خواهی دید» که در آیه آمده، نشان می‌دهد که تجلی خداوند و رویت او محال دانسته نشده است، بلکه موسی(ع) قابلیت این تجلی را ندارد.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۸، ص۲۴۲.</ref> اما [[ناصر مکارم شیرازی]]، فقیه و مفسر شیعه، بر این باور است که این تعبیر، کنایه از محال بودن رویت خداست و نظیر [[آیه ۴۰ سوره اعراف]] است که خداوند بهشت رفتن [[کافران]] را به رد شدن شتر از سوراخ سوزن، تعلیق کرده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج‏۶، ص۳۵۷.</ref>

اما علامه طباطبایی، با تفسیر رویت خدا به علم ضروری نسبت به حق<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۸، ص۲۴۲.</ref> و با توجه به اثبات رویت خدا در چندین آیه از قرآن در روز قیامت، بر این باور است که جمله «لن ترانی» تنها ناظر به دنیا خواهد بود.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۸، ص۲۴۲.</ref> نظیر آیات دیگری از قرآن ([[آیه ۳۷ سوره اسراء]]، [[آیه ۶۷ سوره کهف]]) که از کلمه «لن»، تنها نفی دنیایی آن لحاظ شده است.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۸، ص۲۴۲.</ref>

این پرسش که چرا پیامبری همچون موسی(ع)، تقاضای رویت خداوند را دارد در حالی که محال بودن آن را می‌داند؟ مورد توجه مفسران قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۵۶.</ref>