استغفار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''استغفار''' درخواست آمرزش [[گناه|گناهان]] از [[خدا]] به صورت زبانی با گفتن عبارت «استغفرالله» و همچنین به صورت عملی است. در [[قرآن]] و [[روایات]]، موارد بسیاری از تشویق و امر به استغفار دیده می‌شود که از این میان، ۳۰ آیه از قرآن کریم، درباره استغفار [[پیامبران]] است. پیشگیری از [[عذاب الهی]]، آمرزش گناهان و افزایش روزی از آثار استغفار معرفی شده است.  

استغفار، بهترین [[دعا]] و [[عبادت]] دانسته شده و انجام آن [[مستحب]] است؛ با این حال، در مواردی از جمله به عنوان [[کفاره]] بر شخص [[احرام|مُحرِم]]، [[واجب]] می‌شود. بر اساس آموزه‌های قرآن استغفار توسط [[پیامبر(ص)]] برای [[مشرک|مشرکان]]، [[مباح|جایز]] نیست.  

واژه استغفار، به معنای درخواست زبانی یا عملی<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۶ق، ص۶۰۹.</ref> از [[خدا|خداوند]] برای آمرزش [[گناه|گناهان]] است<ref>اسکندرانی، کشف الاسرار، ۲۰۱۰م، ج۲، ص۴۶.</ref> و هدف از آن، درخواست مصونیت از آثار بد [[گناه]] و عذاب الهی دانسته شده است.<ref>ابن عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۲۳؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۶ق، ص۶۰۹.</ref>

برخی مفسران [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از جمله [[زمخشری]] و [[فخر رازی]]، واژه استغفار در آیاتی از [[قرآن]] مانند [[آیه۵۲ سوره هود]] (وَيا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ) را به معنای [[ایمان]]،<ref>زمخشری، الکشاف، دارالکتاب العربی، ج۲، ص۴۰۲.</ref> یا [[اسلام]] مانند [[آیه ۳۳ سوره انفال]] (وَما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ)<ref>فخر الرازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، ج۱۵، ص۱۵۸.</ref> دانسته‌اند. [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]، مفسر [[شیعه]] در قرن پنجم هجری قمری، واژه استغفار در برخی از آیات قرآن کریم (آیه ۱۷ سوره آل عمران،الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ [اينانند= بندگان [[تقوا|پرهیزکار]]] شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق‌كنندگان و آمرزش‌خواهان در [[سحرخیزی|سحرگاهان]]) را بر اساس برخی از روایات به معنای گزاردن [[نماز]] تفسیر کرده و از مصادیق استغفار در مقام عمل شمرده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۱۴.</ref>

مفهوم آمرزش‌خواهی، ۶۸ بار در [[قرآن|قرآن کریم]] بیان شده است که ۴۳ مورد، مشتقات استغفار، هفده مورد در قالب «إغفر»، سه مورد به صیغه «یغفر»، دو مورد «تغفر» و یک بار به صورت «مغفرة» به کار رفته است.<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۳۴.</ref>

بنابر آموزه‌های قرآن، [[فرشته|فرشتگان]] برای [[مؤمن|مؤمنان]]،<ref>سوره غافر، آیه ۷.</ref> و اهل زمین استغفار می‌کنند<ref>سوره شوری، آیه۵.</ref> و درخواست آمرزشِ گناه، صفت [[تقوا|پرهیزکاران]] معرفی شده است.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۵-۱۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۶۳.</ref> همچنین درخواست گناهکاران از پیامبران برای استغفار و طلب آمرزش از خداوند از سوی آنان از مطالبی است که شبهه [[شرک]] بودن درخواست استغفار از غیرخدا را رد می‌کند. محققان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز بر اساس آیات قرآن کریم درخواست استغفار از پیامبر را شرک قلمداد نکرده‌اند.<ref>[http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/vahabiat/89/016/ «درس‌هایی در مورد وهابیت آیت‌الله سبحانی»]، مدرسه فقاهت.</ref> فرزندان [[یعقوب (پیامبر)|یعقوب پیامبر]] پس از حوادث مربوط به برادرشان یوسف از پدرشان درخواست کردند که از خداوند برایشان استغفار (طلب آمرزش) کند و او نیز به آنان وعده داد که انجام بدهد.{{یاد|قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ. ترجمه: گفتند: «پدر! از [[خدا]] آمرزش [[گناه|گناهان]] ما را بخواه، که ما خطاکار بودیم!» [[آیه ۹۷ سوره یوسف]]}} و نیز در باره  [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] در آیات قرآن کریم{{یاد| وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوَّابًا رَحِيمًا؛ و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمان های خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند. [[سوره نساء]] آیه۶۴ }} می خوانیم که گناهکارانی که با گناه بر خویشتن ستم کرده اند از خدا استغفار می طلبند و  پیامبر نیز از خدا برایشان طلب استغفار می‌کند. این مضمون قرآنی در [[زیارت‌نامه|زیارت نامه‌های]] پیامبر نیز آمده است. <ref>قمی، مفاتیح الجنان، زیارت حضرت رسول؛ https://miqat.hajj.ir/article_38077.html</ref> {{یاد|اَللّهُمَ اِنَّکَ قُلتَ لِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَلَو اَنَّهُم اِذ ظَلَمُوااَنفُسَهُم جاوُکَ فَاستَغفَرُوا اللهَ وَ استَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا الله تَوّاباً رَحیماً... خدایا تو گفتی به پیغمبرت محمد صلی الله علیه و آله اگر آنان وقتی به خود ستم می‌کردند نزدت می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر نیز برایشان از خدا آمرزش می‌خواست؛ خدا را بسیار توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.}}{{اصلی|استغفار معصومین}}حدود ۳۰ آیه از قرآن کریم، درباره استغفار انبیاست.<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۴۲.</ref> با این حال [[علامه طباطبایی]]، با اشاره به [[عصمت پیامبران]]، ارتکاب معصیت توسط آنها را مغایر با وظایف تبلیغی آنها دانسته و احتمال داده است که پیامبران، اعمال [[مباح]] خود را گناه شمرده و برای آن استغفار می‌کرده‌اند.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۶۷.</ref> این نکته مضمون جمله «حسنات الابرار سیئات المقربین» است که نه تنها کارهای مباح برخی برای برخی دیگر گناه است که می تواند کارهای نیک برخی مانند( ابرار) برای برخی(مقربان) [[گناه]] محسوب گردد. <ref>اربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۵۴.</ref>  

#استغفار مستحب: استغفار، بهترین [[دعا]] و [[عبادت]] به شمار رفته و در همۀ احوال، مستحب دانسته شده است؛ از جمله:<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۸۰.</ref> بین دو سجده [[نماز]]،<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۸۳.</ref> بعد از [[تسبیحات اربعه]]،<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۵۸.</ref> در [[قنوت]] به خصوص قنوت [[نماز وتر]]،<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۹۹.</ref> هنگام سحر،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ق، ج۷، ص۳۳.</ref> و در [[ماه رمضان]].<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۰۴.</ref>

#استغفار واجب: استغفار در مواردی واجب است؛ از جمله به عنوان [[کفاره|کفّارۀ]] [[احرام|مُحرِمی]] که یک یا دو بار، مرتکب جدال شود.<ref>در جدال بر راست، در کمتر از سه مرتبه، غیر از استغفار چیزی نیست؛ و در سه مرتبه، کفاره آن یک گوسفند است (محمودی، مناسک عمره مفرده، ۱۳۸۷ش، ص۶۹).</ref>

#استغفار حرام: بنابر قرآن کریم، استغفار مؤمنان برای [[شرک|مشرکان]] جایز نیست.<ref>سوره توبه، آیه ۱۱۳.</ref>در باره جزییات استغفار ابراهیم  در حق پدرش( یا جدّ مادری‌اش یا عمویش) با این که از مشرکان بود میان مفسران اختلاف است. <ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق،  ج۵، ص۱۳۲.</ref> ولی بر اساس آیات قرآن ابراهیم چون وعده‌ای به پدرش آزر داده بود برایش استغفار کرد ولی چون فهمید که او ایمان نیاورده از او بیزاری جست و دیگر برایش استغفار نکرد. قرآن در [[آیه ۱۱۴ سوره توبه]] به این موضوع اشاره کرده است وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ ۚ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ «و طلب آمرزش ابراهيم براى پدرش جز براى وعده‌اى كه به او داده بود، نبود. و[لى‌] هنگامى كه براى او روشن شد كه وى دشمن خداست، از او بيزارى جست. راستى، ابراهيم، دلسوزى بردبار بود».

استغفار، گرچه محدود به زمان و مکان خاصی نیست؛ اما در قرآن کریم، بر استغفار در وقت سَحر تأکید شده و آن را در آیات ۱۵تا ۱۸ [[سوره ذاریات]] از ویژگی‌های پرهیزکاران برشمرده است.<ref>نگاه کنید به: سوره آل عمران، آیه ۱۷؛ سوره ذاریات، آیه ۱۸.</ref>