ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة: تفاوت میان نسخه‌ها

این روایت توسط [[سید هاشم بحرانی]] در قرن یازدهم هجری قمری بدون ذکر سند نقل شده و عینا در منابع متقدم روایی وجود ندارد. دو نقل از [[شیخ صدوق]] نزدیک به مضمون آن وجود دارد که سند آنها به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] می‌رسد. [[ثقه|وثاقت]] چند مورد از راویان این نقل‌ها ثابت نشده است امّا نقل این روایت را دلیل بر صحت عقیده آن‌ها دانسته‌اند.

[[حدیث سفینه]] که در منابع شیعه و سنی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده و [[اهل‌بیت(ع)]] را همانند [[کشتی نوح]] و مایه نجات انسان معرفی می‌کند، را مؤید مضمون این روایت می‌دانند.  

برخی خطبا مطلبی را به عنوان روایت نقل می‌کنند که همه اهل بیت(ع) کشتی نجات هستند، اما کشتی امام حسین(ع) وسیع‌تر و سریع‌تر است. [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] این سخنان را برخاسته از تحلیل [[جعفر شوشتری]] می‌داند و بر این باور است که این مطلب ریشه روایی ندارد.  

[[پرونده:روایت ان الحسین مصبح الهدی و سفینة النجاة در ضریح امام حسین(ع).jpg|بندانگشتی|قلم‌زنی «ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» در [[ضریح امام حسین(ع)]]]]

اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة به معنای (همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است) روایتی از پیامبر است که [[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بَحرانی]] (درگذشت: ۱۱۰۷ق) در [[مدینة معاجز الائمة الاثنی عشر (کتاب)|کتاب مدينة معاجز الائمة الاثنی‌عشر]] از پیامبر(ص) نقل کرده است<ref>بحرانی، مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۵۲.</ref>

این روایت، الهام‌بخش هنرمندان آئینی شیعه در عرصه‌های مختلف هنری، از جمله شعر،<ref>زیلابی و دیگران، «تحلیل سبک شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، ص۳۲؛ رضایی اردانی و صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، ص۱۰؛ [https://www.karbobala.com/articles/info/1783 «رباعی‌های سفینة النجاتی»]، سایت کرب و بلا.</ref> خوشنویسی،<ref>[https://aghigh.ir/fa/news/52983 «خوشنویسی/اِنَّ الْحُسين مِصباحُ الْهُدي...»]، سایت عقیق.</ref> مداحی<ref>[https://www.aparat.com/v/l4BfL «امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»]، سایت آپارات؛ [https://navaapp.com/nava/%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AF%DB%8C-2 ان الحسین مصباح الهدی]، سایت نوا.</ref> و نماهنگ<ref>[https://artyazd.ir/fa/pages/News-detail/162527 «همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»]، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد.</ref> بوده است. همچنین این روایت در [[ضریح امام حسین(ع)]] قلم‌زنی شده است.<ref>ذاکری و حسینی موحد، گوهر ناب در حریم آفتاب، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref>  

ستاد فرهنگی اربعین با صدور اطلاعیه‌‌ای، [[شعار مراسم اربعین]] در [[سال ۱۳۹۹ هجری شمسی|سال ۱۳۹۹ش]] را، «الحسین سفینة النجاة» اعلام کرد.<ref>[https://hajj.ir/fa/101455 «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.</ref> علت این انتخاب تأکید بر جایگاه امام حسین(ع) در جهت برون رفت جوامع اسلامی از مشکلاتی همچون [[شیوع ویروس کرونای ۲۰۱۹|بیماری کرونا]] و استعمارگری آمریکا عنوان شده است.<ref>[https://hajj.ir/fa/101455 «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.</ref> همچنین در رویداد آیینی [[تهران|شهر تهران]] که در ایام اربعین ۱۴۰۲ش برگزار گردید، یک کشتی به نماد کشتی نجات‌ بودن امام حسین(ع) در میدان آزادی تهران نصب شد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020514000713 «کشتی «سفینه النجاة» حسینی در میدان آزادی نصب شد»]،‌ خبرگزاری فارس.</ref>

استفاده از این روایت در تابلو نوشته‌های زمان [[دفاع مقدس]] توسط رزمندگان اسلام را یکی از موارد نشان دهنده پیوند درونی و روحی رزمندگان با [[امام حسین علیه‌السلام|اباعبدالله(ع)]] و فرهنگ عاشورا دانسته‌اند.<ref>سنگری، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس،‌ ۱۳۸۶ش، ص۱۹۰.</ref>

گفته شده روایت «اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة» به احتمال زیاد [[نقل به معنا]] بوده است و به این شکل در منابع متقدم حدیثی وجود ندارد.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa32251 «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدى و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»]، سایت اسلام کوئست.</ref> با این‌ حال مضمون این حدیث با نقل‌های دیگر هم‌پوشانی دارد:

===روایت هم‌مضمون===

در متون دست اول حدیثی شیعه، روایتی به همین مضمون توسط [[شیخ صدوق]] (درگذشت: ۳۸۱ق)از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده است.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> شیخ صدوق در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|کتاب عیون اخبار الرضا(ع)]] از پیامبر نقل کرده است: «... إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِینَةُ نَجَاةٍ ...»<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۰.</ref> (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت و کشتی نجات است.) همچنین در [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کتاب کمال‌الدین]] آمده است: «... إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ فَإِنَّهُ مَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة ...»<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت‌گر و کشتی نجات است.)

برخی منابع شیعی همچون [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اِعلامً الوَری]] نوشته [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طَبْرِسی]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۴۰۰.</ref> (درگذشت: ۵۴۸ق)، [[الخرائج و الجرائح (کتاب)|الخَرائِج و الجَرائِح]] اثر [[قطب‌الدین راوندی|قطب راوندی]]<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح‏، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۱.</ref> (درگذشت: ۵۷۳ق)،‌ [[الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم (کتاب)|الدُّر النَظیم]] نگارش [[یوسف بن حاتم شامی|یوسف بن حاتَم شامی]]<ref>شامی،  الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم‏، ۱۴۲۰ق، ص۵۲۶.</ref> (درگذشت: ۶۷۶ق)، [[الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم (کتاب)|الصراط المستقیم]] اثر [[علی بن محمد بیاضی|علی بن محمد نباطی بیاضی]]<ref>عاملی نباطی، الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم‏، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۵۵.</ref> (درگذشت: ۸۷۷ق)، [[اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات (کتاب)|اِثبات الهُداة]] نوشته [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۴۹.</ref> (درگذشت: ۱۱۰۴ق)، [[الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر (کتاب)|الاِنصاف]] اثر [[سید هاشم بحرانی]]<ref>بحرانی، الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر، ۱۳۷۸ق، ص۳۵۰.</ref> (درگذشت: ۱۱۰۷ق) و [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] نگارش [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶،‌ص۲۰۵ و ج۹۱، ص۱۸۴.</ref> (درگذشت: ۱۱۱۰ق) این حدیث را از صدوق نقل کرده‌اند.

در [[اسناد|سلسله سند]] نقل‌های صدوق، از راویانی همچون علی بن ثابت، احمد بن ثابت،{{یاد|در روایت کمال‌الدین، به جای علی بن ثابت، احمد بن ثابت است. (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.)}} محمد بن علی عبدالصمد کوفی، علی بن عاصم<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۵۹.</ref> و محمد بن فضل نحوی<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> نام برده شده است. رجالیان درباره این روایان گفته‌اند:

*علی‌ بن ثابت<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۸۱.</ref> یا احمد بن ثابت<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۵، ص۳۵۱؛ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۶۷.</ref> را از [[شیخ اجازه|مشایخ]] [[شیخ صدوق|صدوق]] دانسته و [[ثقه|توثیق]] کرده‌اند.

*درباره محمد بن فضل نحوی مطلبی در منابع [[علم رجال|رجالی]] نیست.<ref>نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۲۸۶؛ عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۱۰، ص۴۲.</ref>

*محمد بن علی بن عبدالصمد کوفی مجهول است.<ref>نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۲۳۶.</ref>

*علی بن عاصم به عنوان شیخ شیعه معرفی شده است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۹۴.</ref> به عقیده [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]] اگرچه در جلالت و بزرگی وی تردیدی نیست امّا [[ثقه|وثاقت]] او ثابت نشده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۳، ص۷۱.</ref>

[[موسی عباسی زنجانی|عباسی زنجانی]] براین باور است که نقل این روایت نشان‌دهنده عقیده صحیح همه راویان آن است.<ref>عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۱۰، ص۴۲.</ref> همچنین [[نجم الدین مروجی طبسی|مروجی طبسی]] معتقد است این روایت از نظر سندی مشکل دارد، امّا به دلیل قوت متن، نیازی به بررسی سندی ندارد.<ref>مروجی طبسی، [https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/tabasi/mahdaviat/97/970828/ «درس مهدویت استاد طبسی»]، مدرسه فقاهت.</ref>

روایتی معروف به [[حدیث سفینه]]، در منابع شیعه<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۳۳؛ دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۰۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷؛ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۶۲ش، ص۲۶۹، حدیث ۱۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷۳.</ref> و اهل‌سنت<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۷۳.</ref> نقل شده است که پیامبر(ص) اهل‌بیتش را به [[کشتی نوح]] تشبیه کرده‌اند؛ هر کس در آن کشتی باشد نجات می‌یابد و هرکس از آن بازماند هلاک می‌شود.

گفته شده در کلام برخی خطباء مطلبی به‌عنوان روایت، شهرت یافته است كه همه اهل بيت(ع)، كشتى نجات اند؛ امّا كشتى امام حسين(ع)، وسيع تر و پُر سرعت‌تر است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref> به بیان [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] (درگذشت: ۱۴۰۱ش)، با جستجوی فراون، در هیچ روایتی، این مطلب یافت نشده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref> به عقیده وی ریشه این مطلب، تحلیل [[جعفر شوشتری]]<ref>شوشتری، الخصائص الحسنیة، ۱۴۱۶ق، ص۱۰.</ref>{{یاد|كلام وی در كتاب الخصائص الحسينية چنين است : «فرأيت في الحسين عليه السلام خصوصية فى الوسيلة إلى اللّه اتّصف بسببها بانّه بالخصوص، باب من أبواب الجنة و سفينة للنجاة و مصباح للهدى، فالنبى و الأئمة عليهم السلام كلّهم أبواب الجنان ؛ لكنّ باب الحسين أوسع ، و كلّهم سفن النجاة؛ لكنّ سفينة الحسين مجراها فى اللجج الغامرة أسرع و مرساها على السواحل المنجية أيسر ، و كلّهم مصابيح الهدى؛ لكنّ الاستضاءة بنور الحسين أكثر و أوسع ، و كلّهم كهوف حصينة؛ لكنّ منهاج كهف الحسين أسمح و أسهل . در حسين عليه السلام براى وسيله تقرّب به خدا بودن، ويژگى اى ديدم كه او ، به سبب آن ويژگى است كه اين گونه توصيف شده است : درى از درهاى بهشت ، كشتى نجات و چراغ هدايت !پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام همگى درهاى بهشت اند ؛ امّا درِ حسين عليه السلام گشوده تر است . همگى كشتى نجات اند ؛ امّا كشتى حسين عليه السلام در ميان امواج توفان هاى شديد، پُرشتاب تر، و پهلو گرفتنش در ساحل هاى نجات، آسان تر است . همگى ، چراغ هدايت اند ؛ امّا پرتو گرفتن از نور حسين عليه السلام ، بيشتر و وسيع تر است . همگى ، پناهگاه هاى مستحكم اند؛ امّا راه رسيدن به پناهگاه حسين عليه السلام ، هموارتر و آسان تر است» (شوشتری، الخصائص الحسينية، ۱۴۱۶ق، ص۱۰)}} (درگذشت: ۱۳۰۳ق) در رابطه با ظرفیت‌های عاشورا و جایگاه امام حسین(ع) در راستای هدایت و نجات انسان‌هاست.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref>

==پانویس==

==یادداشت==

==منابع==

* [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa32251 «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدى و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»]، سایت اسلام کوئیست.

* [https://www.aparat.com/v/l4BfL «امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»]، سایت آپارات، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://www.farsnews.ir/news/14020514000713 «کشتی «سفینه النجاة» حسینی در میدان آزادی نصب شد»]،‌ خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://navaapp.com/nava/%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AF%DB%8C-2 «ان الحسین مصباح الهدی»]، سایت نوا، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://hajj.ir/fa/101455 «الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://aghigh.ir/fa/news/52983  «خوشنویسی/اِنَّ الْحُسين مِصباحُ الْهُدي...»]، سایت عقیق،‌ تاریخ درج مطلب ۱۶ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://www.karbobala.com/articles/info/1783 «رباعی‌های سفینة النجاتی»]، سایت کرب و بلا، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* رضایی اردانی فضل‌الله، مهدی صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، نشریه فنون ادبی، دوره ۱۵، شماره ۲، پیاپی۴۳، تیر ماه ۱۴۰۲ش.

* زیلابی، عزیز و مسعود پاکدل و سیما منصوری و منصوره تدینی، «تحلیل سبک شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره ۱۵، شماره۳، پیاپی۷۳، ۱۴۰۱ش.

* مروجی طبسی، نجم الدین، [https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/tabasi/mahdaviat/97/970828/ «درس مهدویت استاد طبسی»]، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

* [https://artyazd.ir/fa/pages/News-detail/162527 «همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»]، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد، تاریخ درج مطلب ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.

{{پایان}}

 

{{امام حسین}}

{{احادیث مشهور}}