داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل: تفاوت میان نسخه‌ها

داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل از احادیث اختلافی بین شیعیان و اهل سنت است. برخی ماجرای خواستگاری را برساخته‌ی دشمنان امام علی(ع) از [[بنی‌امیه|امویان]] دانسته که گروهی از [[ناصبی|ناصبیان]] و [[وهابیت|وهابی‌ها]] به آن دامن می‌زنند<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.</ref> چنان‌که گفته شده در کتابچه‌‌هایی که در [[ایام حج]]، میان [[حج‌گذار|حاجیان]] توزیع می‌شود به این داستان پرداخته و در سایت‌ها و شبکه‌های وهابی، بر این موضوع تاکید فراوانی می‌شود.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> در مقابل از سوی شیعیان در رد این داستان کتاب‌هایی نوشته شده است که می‌توان به «خواستگاری ساختگی: بررسی و نقد داستان خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل» نوشته [[سید علی حسینی میلانی]]<ref name=":2">حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش.</ref> و «روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد» نوشته یوسف جمالی<ref name=":3">جمالی، روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، ۱۴۰۱ش.</ref> اشاره کرد. به گزارش پاره‌ای از محققان، محمدفواد عبدالباقی و اسحاق دبیری در اثبات این داستان آثاری نوشته‌اند.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

=== تخریب چهره امام علی(ع) ===

عده‌ای معتقدند گزارش خواستگاری از دختر ابوجهل ساخته شده که [[حدیث بضعه|حدیث بِضعه]] را بی‌فایده سازد.<ref>[https://pasokh.org/fa/Question/View/73815 «اهل تسنن جمله معروف پيامبر(فاطمه بضعة منی و...) در مورد حضرت فاطمه را مربوط به خواستگاری حضرت عل (ع) از...»]، مرکز ملی مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم.</ref> چنان‌که [[ابن‌ابی‌الحدید]] در [[شرح نهج البلاغه (ابن‌ابی‌الحدید)|شرح نهج‌البلاغه،]] این حدیث را جزو مجموعه احادیثی می‌داند که به دستور [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] و در راستای تخریب امام علی(ع) جعل شده‌ است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.</ref> و حتی برخی هدف داستان را جسارت به پیامبر(ص)  و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] نیز می‌دانند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.</ref> [[سید مرتضی]] جاعل این خبر را ملحد و ناصبی دانسته و معتقد است طعنه‌ی این ماجرا به رسول خدا(ص) بسیار بالاتر از ایرادی است که به امام علی(ع) وارد ساخته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۸.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نیز در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|کتاب المیزان]] معتقد است که این داستان جعلی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] را هم مورد نکوهش قرار داده است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.</ref> حسینی میلانی از محققان معاصر معتقد است که این حدیث با توجه به راویان زبیری آن، از سوی خاندان [[زبیر بن عوام|زبیر]] ساخته شده تا به امام علی(ع) ضربه بزند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref>  

در همین راستا گفته‌شده، هدف از تأکید بر داستان خواستگاری آن است که اگر [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلیفه اول]] و [[عمر بن خطاب|دوم]]، حضرت زهرا(س) را اذیت کرده‌اند، امام علی(ع) نیز فاطمه(س) را اذیت کرده و فرقی میان آنها نیست و برای تبرئه خلفا، به امام تهمت زده‌اند.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> همچنین بعضی بر این باورند از آنجا که [[مسور بن مخرمه]] راوی اصلی ماجرا نتوانست شمشیر پیامبر اسلام(ص) را از [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] بگیرد، چنین داستانی را سرهم کرده و داستان خواستگاری امام را به [[حدیث بضعه]] الصاق کرده است.<ref>رضوانی، [https://iqna.ir/fa/news/4030394 «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»]، خبرگزاری بین المللی قرآن.</ref>  

هرچند مسور از [[صحابه|اصحاب پیامبر اسلام(ص)]] شمرده شده،<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۸.</ref> اما گزارش او از ماجرای خواستگاری را به جهت سن اندک او برای نقل این داستان، غیرقابل‌پذیرش دانسته‌اند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> زیرا بنا بر گزارش‌ها، این اتفاق در [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] و بعد از [[فتح مکه]] رخ داده<ref>ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۶.</ref> در حالی‌که مسور متولد [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری]]،<ref>ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۲.</ref> و کودکی شش‌ساله بوده است.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> از سوی دیگر مسور در یکی از نقل‌هایش ادعا کرده است که در زمان نقل واقعه، [[احتلام|محتلم]] شده (و به [[بلوغ]]) رسیده بود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.</ref> بعضی از نویسندگان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] تلاش کرده‌اند این تعبیر را به نوعی توجیه کنند.<ref>طحاوی، شرح مشکل الآثار، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۵۱۵؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۴۰۷؛ ابن قیم جوزی، حاشیة ابن القیم علی سنن ابی داود، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۵.</ref> مثلا [[احمد بن علی بن حجر عسقلانی|ابن حَجَر عَسْقَلانی]] منظور از محتلم شدن در این حدیث را رسیدن به حد کمال عقلی دانسته است.<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۰، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref> ولی این توجیه خلاف [[عقل]] و عرف قلمداد شده<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷.</ref> و رفتارهای مسور در [[عصر نبوی]] را<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ابن قانع، معجم الصحابه، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۳۲، ج۱۴، ص۴۹۵۳؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۹۴.</ref> نیز مخالف با این نظر شمرده‌اند.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref>  

همچنین این سوال مطرح شده که چطور در میان تمامی اصحاب، تنها دو کودک به‌مانند مسور و حداکثر عبدالله بن زبیر که در [[سال ۱ هجری قمری|سال اول هجری]] به دنیا آمده،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۰۵.</ref> این ماجرا را نقل کرده و دیگران به این داستان و خطبه پیامبر اسلام(ص) در این موضوع، هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref>

برخی شیعیان نیز با تکیه بر روابط حسنه مسور با [[خوارج]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱.</ref> و گرایش‌های او به [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۸.</ref> و [[زبیریان]]<ref>ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق،  ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱، ۱۶۴.</ref> روایت وی را غیر قابل اعتماد قلمداد نموده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> چنان‌که راویان دیگر این ماجرا هم دشمن امام علی(ع) حساب می‌شوند و نقل آنها را از عوامل ضعف روایت دانسته‌اند؛ [[سید مرتضی]] گزارش خواستگاری را به جهت نقل کَرابیسی که در دشمنی با اهل‌بیت(ع) مشهور بوده،‌ ساختگی و ضعیف دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.</ref> دیگران نیز به نقش [[ابوهریره]] در نقل این ماجرا و تلاش او برای تخریب [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] پرداخته‌اند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.</ref> چنان‌که [[محمد بن مسلم زهری|زُهری]] (م [[سال ۱۲۴ هجری قمری|۱۲۴ق]]) از [[تابعین|تابعان]] و [[محدث|محدثان]] در [[قرن دوم هجری قمری|قرن دوم]] نیز که در [[اسناد|سلسله اسناد]] این [[حدیث|روایت]] قرار دارد، مورد انتقاد قرار گرفته است.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۷۳-۸۳.</ref> برخی از محققان، به نقش [[عامر بن شراحیل شعبی|شَعْبی]] از تابعان (م ۱۰۴ق) و ابن مَخْدوم در نقل ماجرای خواستگاری پرداخته و از دشمنی آن‌ها با اهل‌بیت سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه گفته‌اند شعبی قسم یاد کرد که امام علی(ع) تا زمان مرگ، قرآن نخواند و ابن مخدوم نیز در یک روز، دوازده هزار مرتبه امام علی(ع) را [[لعن]] نمود.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

اختلاف گزارش‌ها در نقل داستان خواستگاری را سببی برای کاسته شدن از اعتبار<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۵.</ref> و یا نشانه‌ای برای واقعیت‌نداشتن اصل ماجرا<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۸۷.</ref> قلمداد کرده‌اند. در ضمن یکی از اشکالات گزارش اول بخاری را عدم ارتباط بین وضعیت [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در هنگام ورود به [[مدینه]] و درخواست بدون مقدمه از سوی مسور برای گرفتن شمشیر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] و سپس بازگویی داستان خواستگاری امام علی (ع) از دختر [[ابوجهل]] دانسته‌اند.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> البته برخی گفته‌اند منظور مسور آن بود که همان‌گونه که پیامبر اسلام(ص) در مخالفت با این [[ازدواج]]، رضایت و آرامش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] را در نظر داشت، من نیز می‌خواهم با گرفتن این شمشیر، آن را برای شما حفظ کرده و آرامش را به شما ارزانی دارم.<ref>ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۶، ص۲۱۴.</ref> این توجیه و دیگر توجیهات، از سوی شماری از نویسندگان مورد نقد قرار گرفته است.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۹۰-۹۶.</ref>

==پانویس==