Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۳۵
ویرایش
نیابت در عبادت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
احکام و شرایطی همچون [[شیعه|شیعه بودن]] نائب، عاقل و [[بلوغ|بالغ]] بودن او برای تحقق نیابت لازم دانسته شده است. [[مجتهد|فقیهان شیعه]] نیابت در عباداتی همچون [[طهارت]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[اعتکاف]]، [[حج]]، [[نماز طواف]]، [[زیارت]]، [[نماز زیارت]]، [[تلاوت قرآن|قرائت قرآن]] و سایر [[مستحب|مستحبات]] را جایز دانسته‌اند. | احکام و شرایطی همچون [[شیعه|شیعه بودن]] نائب، عاقل و [[بلوغ|بالغ]] بودن او برای تحقق نیابت لازم دانسته شده است. [[مجتهد|فقیهان شیعه]] نیابت در عباداتی همچون [[طهارت]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[اعتکاف]]، [[حج]]، [[نماز طواف]]، [[زیارت]]، [[نماز زیارت]]، [[تلاوت قرآن|قرائت قرآن]] و سایر [[مستحب|مستحبات]] را جایز دانسته‌اند. | ||
برای مشروعیت نیابت در عبادت به دلائلی همچون [[حدیث|روایت]]، [[سیره متشرعه]]، [[دلیل عقلی]] و [[شهرت فتوایی]] استدلال شده است. | برای مشروعیت نیابت در عبادت به دلائلی همچون [[حدیث|روایت]]، [[سیره متشرعه]]، [[دلیل عقلی]] و [[شهرت فتوایی]] استدلال شده است. | ||
نیابت در عبادت، اصطلاحی [[فقه|فقهی]] بوده که در ابواب فقهی [[حج]]، [[نماز|صلاة]]، [[روزه|صوم]] و [[اجاره]] به‌کار رفته است. | نیابت در عبادت، اصطلاحی [[فقه|فقهی]] بوده که در ابواب فقهی [[حج]]، [[نماز|صلاة]]، [[روزه|صوم]] و [[اجاره]] به‌کار رفته است. | ||
==مفهوم‌شناسی و جایگاه== | ==مفهوم‌شناسی و جایگاه== | ||
نیابت در عبادت، پذیرفتن انجام عمل عبادی از طرف شخصی است که عبادتی بر عهده داشته و آن را انجام نداده است.<ref> | نیابت در عبادت، پذیرفتن انجام عمل عبادی از طرف شخصی است که عبادتی بر عهده داشته و آن را انجام نداده است.<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۵.</ref> بواسطه عمل نائب عبادات فوت شده جبران خواهد شد<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> و در صورت مستحب بودن عمل، اجر و ثوابی به منوب‌عنه (کسی که عبادت از طرف او انجام می‌شود) خواهد رسید.<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> | ||
اصل نخستین در [[عبادت]] آن است که هر شخصی اعمال عبادی که بر او [[واجب]] یا [[مستحب]] شده است را خودش انجام دهد؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲،ص۳۱۱.</ref> ولی به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، نسبت به انجام برخی از عبادات، [[شارع]] اجازه داده است که شخصی به نیابت شخص دیگری عبادت فوت شده را انجام دهد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲،ص۳۱۱.</ref> | اصل نخستین در [[عبادت]] آن است که هر شخصی اعمال عبادی که بر او [[واجب]] یا [[مستحب]] شده است را خودش انجام دهد؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲،ص۳۱۱.</ref> ولی به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، نسبت به انجام برخی از عبادات، [[شارع]] اجازه داده است که شخصی به نیابت شخص دیگری عبادت فوت شده را انجام دهد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲،ص۳۱۱.</ref> | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
===نیابت استیجاری=== | ===نیابت استیجاری=== | ||
{{مقاله اصلی| عبادت استیجاری}} | {{مقاله اصلی| عبادت استیجاری}} | ||
نیابت در عبادت اگر همراه با دریافت دستمزد باشد، نیابت استیجاری نامیده شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> از آنجائی که اعمال عبادی نیازمند [[قصد قربت]] بوده و قصد قربت با گرفتن دستمزد در تنافی است؛<ref> | نیابت در عبادت اگر همراه با دریافت دستمزد باشد، نیابت استیجاری نامیده شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> از آنجائی که اعمال عبادی نیازمند [[قصد قربت]] بوده و قصد قربت با گرفتن دستمزد در تنافی است؛<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۷-۷۸.</ref> برخی از فقیهان شیعه همچون [[علامه حلی]] قائل به عدم جواز عبادت استیجاری بوده است.<ref>علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۴۳۲.</ref> در مقابل گروه دیگری از فقیهان شیعه همچون [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] قائل به جواز بوده و برای برطرف شدن تنافی بین قصد قربت و گرفتن دستمزد، راهکاری ارائه کرده و گفته است: انگیزه اصلی نائب برای انجام عمل عبادی کسب رضایت خداست؛ ولی گرفتن دستمزد است که باعث ایجاد انگیزه برای پذیرش نیابت از طرف نائب می‌شود.<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۹.</ref> | ||
===نیابت از طرف شخص زنده=== | ===نیابت از طرف شخص زنده=== | ||
نیابت در امور عبادی اختصاص به مُردگان نداشته و از طرف افرادی که در قید حیات هستند نیز امکان‌پذیر است:<ref> | نیابت در امور عبادی اختصاص به مُردگان نداشته و از طرف افرادی که در قید حیات هستند نیز امکان‌پذیر است:<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۵۳۲.</ref> | ||
*نیابت در [[مستحب|مستحبات]]؛ اگر نائب به نیتِ اهداء [[ثواب و عقاب|ثواب]]، عمل مستحبی را از طرف شخصی که زنده است انجام دهد، نیابت او در همه مستحبات صحیح دانسته شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۷، ص۳۷۹.</ref> ولی اگر به قصد نیابت، عمل مستحبی را انجام دهد؛ به گفته برخی از [[مجتهد|مراجع تقلید]] در اعمالی همچون [[نماز زیارت]] و [[نافله‌های روزانه]]، نیابت جایز نخواهد بود.<ref> | *نیابت در [[مستحب|مستحبات]]؛ اگر نائب به نیتِ اهداء [[ثواب و عقاب|ثواب]]، عمل مستحبی را از طرف شخصی که زنده است انجام دهد، نیابت او در همه مستحبات صحیح دانسته شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۷، ص۳۷۹.</ref> ولی اگر به قصد نیابت، عمل مستحبی را انجام دهد؛ به گفته برخی از [[مجتهد|مراجع تقلید]] در اعمالی همچون [[نماز زیارت]] و [[نافله‌های روزانه]]، نیابت جایز نخواهد بود.<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۱۴.</ref> | ||
*نیابت در [[واجب|واجبات]] به‌طور کلی از طرف شخص زنده، باطل دانسته شده است؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۱۱.</ref> مگر نیابت در عباداتی همچون [[حج]]، [[نماز طواف]] و [[طهارت]] (وضو، غسل، تیمم){{یاد| منظور از نیابتِ در طهارت یا در اصطلاح «طهارت از حَدَثْ»، کمک کردن به شخص ناتوان در انجام این کار(وضو و غسل و تیمم) است و نیت را خود شخصِ ناتوان انجام می‌دهد. در طهارت از نجاسات که در اصطلاح «طهارت از خَبَثْ» است دیگری | *نیابت در [[واجب|واجبات]] به‌طور کلی از طرف شخص زنده، باطل دانسته شده است؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۱۱.</ref> مگر نیابت در عباداتی همچون [[حج]]، [[نماز طواف]] و [[طهارت]] (وضو، غسل، تیمم){{یاد| منظور از نیابتِ در طهارت یا در اصطلاح «طهارت از حَدَثْ»، کمک کردن به شخص ناتوان در انجام این کار(وضو و غسل و تیمم) است و نیت را خود شخصِ ناتوان انجام می‌دهد. در طهارت از نجاسات که در اصطلاح «طهارت از خَبَثْ» است دیگری می‌تواند به نیابت از انسان او را پاک و نظیف کند.<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۳ق، ج۶، صص۲۰۱--۲۰۲</ref>}}<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref> که با لحاظ شرایطی جایز شمرده شده است.<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref> | ||
==ادله مشروعیت== | ==ادله مشروعیت== | ||
[[سید تقی طباطبائی قمی]] (درگذشت: ۱۳۹۵ش) و دیگر محققان، پیرامون مشروعیت نیابت در عبادت به دلائلی همچون [[سیره متشرعه]]،<ref>طباطبائی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۱۶۱.</ref> [[شهرت فتوایی]]،<ref> | [[سید تقی طباطبائی قمی]] (درگذشت: ۱۳۹۵ش) و دیگر محققان، پیرامون مشروعیت نیابت در عبادت به دلائلی همچون [[سیره متشرعه]]،<ref>طباطبائی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۱۶۱.</ref> [[شهرت فتوایی]]،<ref>بنی فضل، مدارک تحریر الوسیلة، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۷۹.</ref> [[دلیل عقلی]]<ref>طباطبائی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۱۶۴.</ref> و [[حدیث|روایاتی]]<ref>طباطبائی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۱۶۵.</ref> همچون روایت عمر بن یزید که می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: «آیا به جای مرده می‌توان نماز خواند؟ آن حضرت فرمود: آری! چه بسا آن مرده در تنگی و سختی باشد و خداوند آن فشار و تنگی را [به جهت آن نماز] بر او گشاده سازد.».<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۴۳.</ref> استدلال کرده‌اند. | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
[[مجتهد|فقیهان شیعه]] برای صحت نیابت شرایط و احکامی را ذکر کرده‌اند: | [[مجتهد|فقیهان شیعه]] برای صحت نیابت شرایط و احکامی را ذکر کرده‌اند: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* نائب بایستی [[شیعه]]<ref> | * نائب بایستی [[شیعه]]<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۵۳۴.</ref> عاقل و [[بلوغ|بالغ]] باشد.<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> | ||
* نائب بایستی در عمل قصد نیابت داشته و تعیین کند که منوب‌عنه (کسی که عمل عبادی از طرف او انجام می‌شود) کیست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۳۶۲.</ref> | * نائب بایستی در عمل قصد نیابت داشته و تعیین کند که منوب‌عنه (کسی که عمل عبادی از طرف او انجام می‌شود) کیست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۳۶۲.</ref> | ||
* در برخی از امور همچون نیابتِ پسر بزرگ‌ترِ خانواده نسبت به نمازهای فوت شده از پدر، پذیرفتن نیابت [[واجب]] دانسته شده است.<ref>خوئی، المعتمد فی شرح المناسک، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۹۳.</ref> | * در برخی از امور همچون نیابتِ پسر بزرگ‌ترِ خانواده نسبت به نمازهای فوت شده از پدر، پذیرفتن نیابت [[واجب]] دانسته شده است.<ref>خوئی، المعتمد فی شرح المناسک، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۹۳.</ref> | ||
* مرد می‌تواند برای زن و زن نیز می‌تواند برای مرد نائب شود.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۳۶۴.</ref> ولی هر کدام بایستی به وظیفه شرعی خود عمل کنند؛ مانند: [[جهر|جَهر]] در قرائت نماز.<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۳.</ref> | * مرد می‌تواند برای زن و زن نیز می‌تواند برای مرد نائب شود.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۳۶۴.</ref> ولی هر کدام بایستی به وظیفه شرعی خود عمل کنند؛ مانند: [[جهر|جَهر]] در قرائت نماز.<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۳.</ref> | ||
* اگر در نیابت شرطی گذاشته شود که نائب شخص معینی باشد، بایستی همان شخص نیابت را انجام دهد و به دیگری | * اگر در نیابت شرطی گذاشته شود که نائب شخص معینی باشد، بایستی همان شخص نیابت را انجام دهد و به دیگری نمی‌تواند واگذار کند.<ref>سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵۳.</ref> | ||
*در مواردی که نیابت از طرف افراد زنده جایز است، فرقی نیست که نیابت، تبرّعی و به‌طور مجانی باشد یا با اجاره یا جُعاله یا مانند آن باشد.<ref>«نیابت (در نماز و سایر اعمال عبادی) / معنای نیابت و موارد آن»،https://www.sistani.org/persian/book/26575/7344/ سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی</ref> | *در مواردی که نیابت از طرف افراد زنده جایز است، فرقی نیست که نیابت، تبرّعی و به‌طور مجانی باشد یا با اجاره یا جُعاله یا مانند آن باشد.<ref>«نیابت (در نماز و سایر اعمال عبادی) / معنای نیابت و موارد آن»،https://www.sistani.org/persian/book/26575/7344/ سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی</ref> | ||
* اهدای ثوابِ عمل در مستحبات و واجبات به مؤمنین و مؤمنات، ارحام (خویشان)- خصوصاً والدین(پدر و مادر) - و غیر ارحام، به صورت فردی یا گروهی - مثلاً شهدا، علما - جایز، بلکه مستحب است ولی اهدای ثواب موجب نمی‌شود واجباتی که بر عهدۀ مردگان یا زندگان بوده، از عهده و ذمّۀ آنان ساقط شود.<ref>«نیابت (در نماز و سایر اعمال عبادی) / معنای نیابت و موارد آن»،https://www.sistani.org/persian/book/26575/7344/ سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی</ref> | * اهدای ثوابِ عمل در مستحبات و واجبات به مؤمنین و مؤمنات، ارحام (خویشان)- خصوصاً والدین(پدر و مادر) - و غیر ارحام، به صورت فردی یا گروهی - مثلاً شهدا، علما - جایز، بلکه مستحب است ولی اهدای ثواب موجب نمی‌شود واجباتی که بر عهدۀ مردگان یا زندگان بوده، از عهده و ذمّۀ آنان ساقط شود.<ref>«نیابت (در نماز و سایر اعمال عبادی) / معنای نیابت و موارد آن»،https://www.sistani.org/persian/book/26575/7344/ سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی</ref> | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* نیابت در [[طهارت]] (در صورت ناتوانی منوب عنه)<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۱۶.</ref> | * نیابت در [[طهارت]] (در صورت ناتوانی منوب عنه)<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۱۶.</ref> | ||
* نیابت در [[نماز]]<ref> | * نیابت در [[نماز]]<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۵.</ref> | ||
* نیابت در [[حج]] و [[نماز طواف]] (در صورت [[استطاعت (حج)|استطاعت]] و ناتوانی منوب‌عنه)<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰؛ | * نیابت در [[حج]] و [[نماز طواف]] (در صورت [[استطاعت (حج)|استطاعت]] و ناتوانی منوب‌عنه)<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰؛ طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۲.</ref> | ||
* نیابت در [[روزه]]<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۱۶.</ref> | * نیابت در [[روزه]]<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۱۶.</ref> | ||
* نیابت در [[اعتکاف]]<ref> | * نیابت در [[اعتکاف]]<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۲.</ref> | ||
* نیابت در [[زیارت]] و [[نماز زیارت]]<ref> | * نیابت در [[زیارت]] و [[نماز زیارت]]<ref>طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۰۲.</ref> | ||
* نیابت در [[تلاوت قرآن|قرائت قرآن]]<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> | * نیابت در [[تلاوت قرآن|قرائت قرآن]]<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> | ||
* سایر [[مستحب|مستحبات]] (نمازهای مستحبی، کارهای خیر و ...)<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> | * سایر [[مستحب|مستحبات]] (نمازهای مستحبی، کارهای خیر و...)<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۱۲۰.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
* بنی فضل، مرتضی، مدارک تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش. | * بنی فضل، مرتضی، مدارک تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش. | ||
* سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق. | * سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق. | ||
* حر عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل | * حر عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۶ق. | ||
* خوئی، ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق. | * خوئی، ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق. | ||
* طباطبائی قمی، تقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، ۱۴۲۶ق. | * طباطبائی قمی، تقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، ۱۴۲۶ق. | ||
* طباطبائی | * طباطبائی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر نشر اسلامی (جامعه مدرسین)، چاپ اول، ۱۴۲۳ق. | ||
* علامه حلی، | * علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
* محقق حلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه | * محقق حلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق. | ||
* محقق | * محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||