۱۷٬۱۳۹
ویرایش
خط نستعلیق: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) (انتقال تصویر به بعد از شناسه برای نمایش متن در نسخه موبایل قبل از تصویر) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''خط نستعلیق''' | '''خط نستعلیق''' خطی ایرانی که مربوط به نیمه دوم قرن هشتم قمری است و آن را نماینده ویژگی‌های تمدنی شیعی و ایرانی می‌دانند. بیشتر تاریخ‌نگاران [[میرعلی تبریزی]] را واضع این خط دانسته و وجه تسمیه آن را یا به معنای نسخ‌کننده [[خط تعلیق]] یا ترکیبی از [[خط نسخ]] و خط تعلیق دانسته‌اند. | ||
به جهت خوانایی و قابلیت | به جهت خوانایی و قابلیت اعراب‌گذاری کمتر خط نستعلیق نسبت به خط نسخ، در [[کتابت قرآن]] کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. اما روح سیال و فرم دورانی حروف، زمینه مناسبی را در کاربرد این خط در هنرهایی چون کتاب‌آرایی، حجاری، گچبری، قالی‌بافی و معماری فراهم می‌آورد. | ||
برخی، آموزه‌های مکتب تشیع و نیز آموزه‌های عرفان اسلامی را به عنوان دو خاستگاه نظری در این خط به رسمیت شناخته‌اند. | برخی، آموزه‌های مکتب تشیع و نیز آموزه‌های عرفان اسلامی را به عنوان دو خاستگاه نظری در این خط به رسمیت شناخته‌اند. | ||
برخی از اساتید متقدم نستعلیق، مهارت خود را مدیون الهامات [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] دانسته و ارادتشان به ساحت علوی را درقالب‌هایی چون نگارش آیات ولایت، شهادت ثلاثه و کلام امام ظاهر ساخته‌اند. | |||
[[سلطانعلی مشهدی]]، میرعلی هروی و مجنون رفیقی هروی، [[میرعماد حسنی]]، [[علیرضا عباسی]]، [[میرزا غلامرضا اصفهانی]] و محمدرضا کلهر | [[سلطانعلی مشهدی]]، میرعلی هروی و مجنون رفیقی هروی، [[میرعماد حسنی]]، [[علیرضا عباسی]]، [[میرزا غلامرضا اصفهانی]] و محمدرضا کلهر از اساتید متقدم در این هنر می‌دانند. پس از [[انقلاب اسلامی ایران]] و با رونق [[انجمن خوشنویسان ایران]]، اساتید بسیاری در این فن به ظهور رسیدند. | ||
[[File:میرعماد حسنی نستعلیق.jpg|thumb|به خط میرعماد حسنی، از مجموعه غلامحسین امیرخانی، مندرج در کتاب مرقع رنگین، جلد دوم]] | [[File:میرعماد حسنی نستعلیق.jpg|thumb|به خط میرعماد حسنی، از مجموعه غلامحسین امیرخانی، مندرج در کتاب مرقع رنگین، جلد دوم]] | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۵: | ||
==واضع نستعلیق== | ==واضع نستعلیق== | ||
اغلب | اغلب مورخان [[میرعلی تبریزی]] فرزند حسن، در زمان امیر تیمور گورکانی (۸۰۸–۷۷۲ق) را ابداع‌کننده خط نستعلیق دانسته‌اند.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص ۱۸۴.</ref> | ||
[[سلطانعلی مشهدی]] از معروفترین نستعلیق‌نویسان قرن نهم و دهم ایران، در رساله خود درخصوص واضع نستعلیق | [[سلطانعلی مشهدی]] از معروفترین نستعلیق‌نویسان قرن نهم و دهم ایران، در رساله خود درخصوص واضع نستعلیق اینگونه می‌سراید:<ref>قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، ۱۳۷۳ش، ص۱۵.</ref> | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|نسخ تعلیق اگر خفی و جلی است|واضع الاصل، خواجه میرعلی است}} | {{ب|نسخ تعلیق اگر خفی و جلی است|واضع الاصل، خواجه میرعلی است}} | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۳: | ||
==وجه تسمیه نستعلیق== | ==وجه تسمیه نستعلیق== | ||
در خصوص وجه تسمیه خط نستعلیق دو نظریه وجود دارد: | در خصوص وجه تسمیه خط نستعلیق دو نظریه وجود دارد: | ||
* | * نستعلیق در اصل «نسخ-تعلیق» بوده و این عنوان به جهت ترکیب این خط از دو خط نسخ عربی و تعلیق فارسی بدان اطلاق شده است. | ||
* | * نستعلیق در اصل «نسخِ تعلیق» بوده و به این معناست که با ظهور این قلم، قلم‌های پیشین از جمله قلم تعلیق نسخ شده و جای خود را به نستعلیق داده است.<ref>ر.ک. قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۷.</ref> | ||
این واژه تا | این واژه تا سده دهم بیشتر به شکل «نسخ تعلیق و نسختعلیق» به کار می‌رفت.<ref>قلیچ خانی، درآمدی بر خوشنویسی ایرانی، ۱۳۹۲ش، ص۱۰۷.</ref> | ||
==کاربردهای خط نستعلیق== | ==کاربردهای خط نستعلیق== | ||
نستعلیق از زمان پیداش خود، به واسطه روح سیال و فرم دورانی بودن حروف و ترکیبات، بیشتر در کتاب آرایی مخصوصاً کتب غیر مذهبی مثل دیوان اشعار، شاهنامه، خمسه نظامی، | نستعلیق از زمان پیداش خود، به واسطه روح سیال و فرم دورانی بودن حروف و ترکیبات، بیشتر در کتاب آرایی مخصوصاً کتب غیر مذهبی مثل دیوان اشعار، شاهنامه، خمسه نظامی، قطعه‌نویسی، هنرهای سنتی و صناعی چون حجاری و گچبری، قالی‌بافی، فلزکاری، هنرهای چوبی، پارچه‌بافی و بسیار دیگر از هنرها به کار گرفته شده است.<ref>[http://himad.ir/قلم-نستعلیق/ کاربرد قلم نستعلیق در هنرهای سنتی]</ref> | ||
علاوه بر این در دهه‌های گذشته برخی هنرمندان همچون هنرمندان مکتب سقاخانه، قلم نستعلیق را در فضای هنر مدرن وارد نموده و با انواع سبک‌های مدرن نقاشی ترکیب نمودند که در حال حاضر به آن هنر [[نقاشیخط]] اطلاق می‌شود.<ref>[http://himad.ir/قلم-نستعلیق/ کاربرد قلم نستعلیق در هنرهای سنتی]</ref> | علاوه بر این در دهه‌های گذشته برخی هنرمندان همچون هنرمندان مکتب سقاخانه، قلم نستعلیق را در فضای هنر مدرن وارد نموده و با انواع سبک‌های مدرن نقاشی ترکیب نمودند که در حال حاضر به آن هنر [[نقاشیخط]] اطلاق می‌شود.<ref>[http://himad.ir/قلم-نستعلیق/ کاربرد قلم نستعلیق در هنرهای سنتی]</ref> | ||
خط نستعلیق، در معماری کاربرد زیادی داشته و تزئینات کاشی بسیاری از امکان خاص، نظیر [[مدرسه صالحیه قزوین]]<ref>مدرسی طباطبائی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۹.</ref>و [[بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]<ref>دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۱۱۹۶.</ref> مزیّن به اشعار و فرامینی به خط نستعلیق است. همچنین درب‌های حرم [[اهل‌بیت(ع)]] نظیر [[حرم کاظمین]] مزین به | خط نستعلیق، در معماری کاربرد زیادی داشته و تزئینات کاشی بسیاری از امکان خاص، نظیر [[مدرسه صالحیه قزوین]]<ref>مدرسی طباطبائی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۹.</ref>و [[بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]<ref>دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۱۱۹۶.</ref> مزیّن به اشعار و فرامینی به خط نستعلیق است. همچنین درب‌های حرم [[اهل‌بیت(ع)]] نظیر [[حرم کاظمین]] مزین به کنده‌کاری‌هایی از جنس طلا و نقره به خط نستعلیق است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۳۲–۱۶۰.</ref> | ||
===کتابت قرآن با خط نستعلیق=== | ===کتابت قرآن با خط نستعلیق=== | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۵: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
==نسبت با خطوط مشابه | ==نسبت با خطوط مشابه== | ||
خط نستعلیق را می‌توان نسخه‌ای کامل‌تر از [[خط تعلیق]] دانست، چرا که در اصول خود خصوصاً در ترسیم دوایر، زمختی و سختی خط تعلیق را کنار گذاشته و به ظرافت، نازکی و نرمش بدل کرده است.<ref>زکی، هنر ایران در روزگار اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۶۶.</ref> | خط نستعلیق را می‌توان نسخه‌ای کامل‌تر از [[خط تعلیق]] دانست، چرا که در اصول خود خصوصاً در ترسیم دوایر، زمختی و سختی خط تعلیق را کنار گذاشته و به ظرافت، نازکی و نرمش بدل کرده است.<ref>زکی، هنر ایران در روزگار اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۶۶.</ref> | ||
خط نستعلیق حیات خود را هم در قالب اصیل و هم در قالب رویکردهایی نو توسعه داد تا جایی که در اواخر سده یازدهم و در دوره صفوی، خطی پدیدار گشت که دارای حروف پیوسته و موزون با انتهایی تاب خورده و خمیده بود که با نام [[شکسته نستعلیق]] شهرت یافت. خطی که به تعبیر | خط نستعلیق حیات خود را هم در قالب اصیل و هم در قالب رویکردهایی نو توسعه داد تا جایی که در اواخر سده یازدهم و در دوره صفوی، خطی پدیدار گشت که دارای حروف پیوسته و موزون با انتهایی تاب خورده و خمیده بود که با نام [[شکسته نستعلیق]] شهرت یافت. خطی که به تعبیر [[آنه‌ماری شیمل|آنه ماری شیمل]]، شرق‌شناس معروف آلمانی بیشتر شبیه ارتباط‌های تصویری مدرن است تا یک خط قابل خواندن.<ref>شیمل، خوشنویسی اسلامی، ۱۳۸۱ش، ص۲۳.</ref> | ||
==نستعلیق‌نویسان== | ==نستعلیق‌نویسان== | ||
[[پس از میرعلی تبریزی]]، واضح خط نستعلیق، خوشنویسانی چون میرعبدالله، | [[پس از میرعلی تبریزی]]، واضح خط نستعلیق، خوشنویسانی چون میرعبدالله، میرزاجعفر تبریزی، اظهر تبریزی، [[سلطانعلی مشهدی]] و [[میرعلی هروی]] در تکامل این خط تلاش نمودند و حدود یکصد سال بعد و در [[صفویان|دوره صفوی]]، [[میر عماد حسنی قزوینی|میرعمادالحسنی]] در کنار [[علیرضا عباسی]] این قلم را به اوج ظرافت و زیبایی خود رساند.<ref>[http://himad.ir/قلم-نستعلیق/ کاربرد قلم نستعلیق در هنرهای سنتی]</ref> | ||
در دوره قاجار | در دوره قاجار خوشنویسانی چون عباس نوری، وصال شیرازی، محمدباقر اصفهانی، عبدالرحیم افسر، میرزاعمو، [[میرزا غلامرضا اصفهانی]]، محمدحسین ترک و[[محمدرضا کلهر]] این خط را به اوج رساندند.<ref>[http://himad.ir/قلم-نستعلیق/ کاربرد قلم نستعلیق در هنرهای سنتی]</ref> | ||
در [[دوره پهلوی]] و با ایجاد نهاد مردمی «کلاس‌های آزاد خوشنویسی» در سال ۱۳۲۹ش به کوشش هنرمندانی چون سیدحسن و سیدحسین میرخانی، علی‌اکبر کاوه و ابراهیم بوذری و اخذ اساسنامه این نهاد با نام [[انجمن خوشنویسان ایران]] در | در [[دوره پهلوی]] و با ایجاد نهاد مردمی «کلاس‌های آزاد خوشنویسی» در سال ۱۳۲۹ش به کوشش هنرمندانی چون سیدحسن و سیدحسین میرخانی، علی‌اکبر کاوه و ابراهیم بوذری و اخذ اساسنامه این نهاد با نام [[انجمن خوشنویسان ایران]] در ۱۹ شهریور ماه ۱۳۴۶ش،<ref>ر.ک [https://calligraphers.ir/ سایت انجمن خوشنویسان ایران]</ref>فصل جدیدی در تاریخ این خط ایجاد شد. | ||
با رونق فعالیت‌های انجمن خوشنویسان ایران در سال‌های پس از [[انقلاب اسلامی ایران]]، | با رونق فعالیت‌های انجمن خوشنویسان ایران در سال‌های پس از [[انقلاب اسلامی ایران]]، نستعلیق‌نویسان بسیاری ظهور یافتند که از آن جمله می‌توان به [[غلامحسین امیرخانی]]، عباس اخوین، محمد سلحشور، علی اشرف صندوق آبادی، مهدی فروزنده، جواد بختیاری، الهه خاتمی، امیراحمد فلسفی، مجتبی سبزه،محمدعلی سبزه کار اشاره کرد.<ref>[https://calligraphers.ir/fa/ostadan%20moaser/-1/ استادان معاصر]، سایت انجمن خوشنویسان ایران</ref> | ||
===عالمان شیعه و خط نستعلیق=== | ===عالمان شیعه و خط نستعلیق=== | ||
* [[میرزای قمی]] از مراجع تقلید شیعه در قرن دوازدهم و قرن سیزدهم قمری، علاوه بر مزایای علمی و اخلاقی از زیبایی خط برخوردار بوده است. مؤلف کتاب | * [[میرزای قمی]] از مراجع تقلید شیعه در قرن دوازدهم و قرن سیزدهم قمری، علاوه بر مزایای علمی و اخلاقی از زیبایی خط برخوردار بوده است. مؤلف کتاب[[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات الجنّات]]، میرزای قمی را در خط نسخ و نستعلیق کامل دانسته و به آثاری از میرزا که در اختیار وی است، استناد می‌کند.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج ۵، ص۳۷۱.</ref> | ||
* [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، فیلسوف و مفسر شیعه، مزین به زیور خط نستعلیق و [[شکسته نستعلیق]] بود و شاگردش، [[حسن حسن‌زاده آملی]] وی را با عبارت بالانشین ایوان قلم ستایش می‌کند.<ref>حسن‌زاده آملی، رساله ای در خوشنویسی، بی تا، ص۱۴.</ref>از علامه طباطبایی بیش از ۳۰ کتاب و چندین مقاله به جا مانده است. [[مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی|مرکز تحقیقات نور]] که یکی از مقالات ایشان، رساله منظومه در رسم خط نستعلیق است.<ref>[https://www.noorshop.ir/fa/product/6383/ نرم‌افزر مجموعه آثار علامه طباطبایی. مرکز نور]</ref> | * [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، فیلسوف و مفسر شیعه، مزین به زیور خط نستعلیق و [[شکسته نستعلیق]] بود و شاگردش، [[حسن حسن‌زاده آملی]] وی را با عبارت بالانشین ایوان قلم ستایش می‌کند.<ref>حسن‌زاده آملی، رساله ای در خوشنویسی، بی تا، ص۱۴.</ref>از علامه طباطبایی بیش از ۳۰ کتاب و چندین مقاله به جا مانده است. [[مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی|مرکز تحقیقات نور]] که یکی از مقالات ایشان، رساله منظومه در رسم خط نستعلیق است.<ref>[https://www.noorshop.ir/fa/product/6383/ نرم‌افزر مجموعه آثار علامه طباطبایی. مرکز نور]</ref> | ||
[[File:اسرار نستعلیق.jpg|thumb|کتاب رموز خوشنویسی اسرار نستعلیق، نوشته سید مهدی محمودی.]] | [[File:اسرار نستعلیق.jpg|thumb|کتاب رموز خوشنویسی اسرار نستعلیق، نوشته سید مهدی محمودی.]] | ||
* [[ | * [[حبیب‌الله فضائلی]]، روحانی، خوشنویس و پژوهشگر شیعه، از اساتید بنام خوشنویسی در قرن چهاردهم شمسی است که آثار وی در این فن، همچون اطلس خط و قصائد [[عمان سامانی]] (به خط نستعلیق) و سرمشق‌های چلیپای نستعلیق، شهرت یافته است.<ref>هادوی، «زندگی نامه استاد حبیب الله فضائلی(ره)»، ص۱۷.</ref>وی پایه‌گذار انجمن خوشنویسان اصفهان است.<ref>[http://anjomanke.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7%D8%A6%D9%84%DB%8C/ استاد حبیب‌اله فضائلی]، سایت انجمن خوشنویسان اصفهان.</ref> | ||
* [[سیدمهدی محمودی]]، روحانی خوشنویس، که بیشتر شهرتش به واسطه تألیف | * [[سیدمهدی محمودی]]، روحانی خوشنویس، که بیشتر شهرتش به واسطه تألیف کتاب آموزش خط نستعلیق با عنوان «اسرار نستعلیق» است. وی از سال ۱۳۷۶ش پیام استقامت، پیام برائت و [[وصیت‌نامه امام خمینی]] را به انواع خطوط به رشته تحریر در آورده است.<ref>[http://www.varamincity.ir/?p=3472 حجه الاسلام سید مهدی محمودی]، سایت ورامین.</ref> | ||
== کتاب‌شناسی == | == کتاب‌شناسی == | ||
* کتاب رموز خوشنویسی اسرار نستعلیق، نوشته سید مهدی محمودی. | * کتاب رموز خوشنویسی اسرار نستعلیق، نوشته سید مهدی محمودی. این کتاب که توسط یک روحانی شیعه نوشته شده است، به آموزش تصویری و نکته به نکته حروف کلمات و اتصالات خط نستعلیق پرداخته است. | ||
* نگاهی به ترکیب در نستعلیق: شامل نکاتی چند از سطر، بیت، چلیپا و کتابت، نوشته امیراحمد فلسفی. | * نگاهی به ترکیب در نستعلیق: شامل نکاتی چند از سطر، بیت، چلیپا و کتابت، نوشته امیراحمد فلسفی. | ||
* رسم الخط، نوشته غلامحسین امیرخانی. | * رسم الخط، نوشته غلامحسین امیرخانی. برای مبتدیان به رشته تحریر در آمده است. | ||
* آداب الخط، نوشته غلامحسین امیرخانی. | * آداب الخط، نوشته غلامحسین امیرخانی. ناظر به مراحل بالاتر از آموزش خط نستعلیق است. | ||
* نستعلیق در آیینه تاریخ، نوشته سکینه احمدزادگان. | * نستعلیق در آیینه تاریخ، نوشته سکینه احمدزادگان. | ||
* آموزش خط نستعلیق: آموزش اصول و قواعد نقطه‌گذاری و خط نستعلیق همراه با سطرنویسی، نوشته کریم شیرالی و داریوش جلیلیان. | * آموزش خط نستعلیق: آموزش اصول و قواعد نقطه‌گذاری و خط نستعلیق همراه با سطرنویسی، نوشته کریم شیرالی و داریوش جلیلیان. | ||